همشهری- یکتا فراهانی: همه، رویای بازگشت به زندگی عادی را در سر دارند؛ روزی که ماسک‌ها را دور بیندازند، مواد ضدعفونی را در خانه جا بگذارند و تجمع‌ها و رفت و آمدهایشان را از سر بگیرند. بیش از ۱۴ ماه است که جهان، درگیر ویروس کروناست و با تولید واکسن، امید برای رسیدن به این رویا، پررنگ‌تر شده است، هر چند که در ایران روند واکسیناسیون کند است و این روزها، کمبود واکسن، بسیاری از صف‌ها را برای تزریق واکسن، خالی کرده است.
می‌توان گفت کشور ما با رویای رسیدن به روزهای بدون ماسک هنوز فاصله زیادی دارد. پس از کادر درمان که روند واکسیناسیون آنها از بهمن سال گذشته شروع شده بود، در دومین فاز، سالمندان قرار گرفتند. دوز اول را که زدند، خیلی‌ها تصور کردند، دیگر رفت و آمدها مجاز است و پروتکل‌ها برایشان الزامی ندارد. متخصصان این بار قوی‌تر از قبل وارد میدان شدند تا درباره ایمنی که واکسن ایجاد می‌کند، توضیح دهند. برخی دوز دوم را هم که تزریق کردند، دیگر خود را رها از هر قید و بندی دیدند، سفرها شروع شد و بیرون رفتن ها و گاهی ماسک نزدن‌ها. همه اینها در حالی است که متخصصان عفونی و مسئولان ستاد مقابله با کرونا تاکید می‌کنند که دریافت دوز اول واکسن کرونا، ایمنی کامل ایجاد نمی‌کند و ۲ هفته پس از دوز دوم، فرد به ایمنی نسبی می‌رسد، اما این ایمنی، مانع از ابتلا به کرونا نمی‌شود، آنها می‌گویند تا زمانی‌که ۷۰ درصد جمعیت در کوتاه‌ترین زمان واکسینه نشوند، نمی‌توان به ماسک نزدن فکر کرد. بنابراین با وجود این شرایط، افراد واکسینه شده، باید حتما از ماسک استفاده کنند و فاصله‌گذاری اجتماعی را رعایت کنند، این افراد باید تمام موارد پیشگیری از ابتلا به بیماری را رعایت کنند.
ایمنی پس از تزریق واکسن کرونا، چه زمانی ایجاد می‌شود؟ محمدرضا هاشمیان، متخصص عفونی بیمارستان مسیح دانشوری، به این سؤال پاسخ می‌دهد. به‌گفته او تعداد دوزهای تزریق‌شده روزانه در کشور، بسیار پایین‌تر از استاندارد جهانی است. به علاوه باید توجه داشته باشیم به‌طور کلی تزریق واکسن منجر به ایمن‌شدن شخص علیه بیماری می‌شود اما این ایمنی تقریبا ۲هفته بعد از تزریق دوز دوم صورت می‌گیرد. براساس اعلام این متخصص، ایمنی ایجادشده در واکسن‌ها ارتباطی به شرکت تولیدکننده آن ندارد، تمام واکسن‌هایی که فاز سوم‌شان تمام‌شده، در ایجاد مصونیت مؤثرند و ایمنی‌زایی دارند. اما مطالعات انجام‌شده در مورد واکسن آسترازنکا نشان داده تزریق تک‌دوز این واکسن می‌تواند تا حدود ۸۰درصد از مرگ‌ومیرها جلوگیری کند. البته چنین مطالعه‌ای درباره واکسن‌های دیگری که در کشور ما استفاده می‌شود، انجام نشده است، اما این اطلاعات وجود دارد که تزریق این واکسن‌ها تأثیر صددرصدی بر میزان مرگ‌ومیرها دارد. با این همه هاشمیان تأکید می‌کند که هیچ‌کدام از واکسن‌ها ایمنی‌زایی صددرصدی ایجاد نمی‌کنند: «واکسن می‌تواند از ما مراقبت کند اما حتی با کامل‌شدن ایمنی، باز هم فرد می‌تواند ناقل بیماری باشد. درست است فردی که واکسن زده به نوع شدید و کشنده بیماری مبتلا نمی‌شود اما می‌تواند افراد دیگر را بیمار کند. بنابراین باید توجه داشته باشیم شخص با تزریق واکسن، همان روز اول یا چند روز بعد ایمن نمی‌شود، بلکه باید ۲ هفته از تزریق هر دو دوز واکسن بگذرد تا ایمنی ایجاد شود.» به‌گفته این متخصص عفونی، باید حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد جمعیت کشور، واکسینه شوند تا گفته شود ایمنی جمعی ایجاد شده، بنابراین با توجه به اینکه هم‌اکنون تعداد افراد واکسینه‌شده در کشور بسیار کمتر از این میزان است، هنوز ناقلان زیادی وجود دارند. او تأکید می‌کند که با وجود این شرایط، افراد واکسینه‌شده، باید حتما از ماسک استفاده کنند و فاصله‌گذاری اجتماعی را رعایت کنند، این افراد باید تمام موارد پیشگیری از ابتلا به بیماری را رعایت کنند.
پرسش دیگر، تأثیر واکسن‌ها بر سوش‌های جدید است. هاشمیان اما تأکید می‌کند که مطالعات نشان می‌دهد تمام واکسن‌ها علیه جهش‌های جدید، مؤثرند؛ هرچند برخی از تحقیقات ثابت کرده‌اند که امکان دارد جهش‌ها باعث کارایی کمتر بعضی از واکسن‌ها شوند، اما در هر صورت تزریق هر واکسنی می‌تواند مانع از خطر مرگ و بستری‌شدن بیماران شود. بنابراین تسریع در واکسیناسیون، پیشگیری و کنترل بیماری و رسیدگی به افراد مبتلا موضوع مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
پس از دوز دوم واکسن، مصونیت کامل ایجاد نمی‌شود
ماجرای توجه به پروتکل‌ها پس از واکسیناسیون موضوعی است که از سوی مینو محرز، عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا مطرح می‌شود. او به همشهری می‌گوید: «قبل و بعد از واکسیناسیون، مهم‌ترین عامل پیشگیری از بیماری، حفظ فاصله‌گذاری فیزیکی، استفاده از ماسک و شستن دست است که حتما باید رعایت شود. تا زمانی که تمام مردم واکسینه نشوند، نمی‌توان با خیال راحت به زندگی عادی بازگشت و راه‌های پیشگیری از بیماری را نادیده گرفت. در این میان برخی تصور می‌کنند از آنجایی که قبلا به کرونا مبتلا شده‌اند، احتمال ابتلای دوباره‌شان کم است، بنابراین می‌توانند راه‌های پیشگیری را نادیده بگیرند.» براساس اعلام این متخصص، هم‌اکنون میزان شیوع و انتشار این ویروس در ایران آنقدر زیاد و کنترل‌نشده است که مردم باید تا جایی که می‌توانند پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند، چراکه احتمال شیوع واریانت‌های مختلف ویروس که نسبت به واکسن مقاوم باشند، بسیار زیاد است. بنابراین باید انتقال ویروس، تا جای ممکن متوقف شود. به گفته محرز، اهمیت واکسن در خفیف‌کردن شدت بیماری است، نه اینکه عاملی برای مبتلانشدن فرد به بیماری یا ادامه دادن زندگی به شیوه قبل باشد. باید به این نکته هم توجه کرد که دریافت نوبت اول واکسن، به هیچ وجه ایمنی کاملی ایجاد نمی‌کند و تنها نصف ایمنی که باید در نوبت دوم ایجاد شود، به‌وجود می‌آید. مثلا اگر قرار است واکسنی در مقابل بیماری ۷۰ درصد ایمنی ایجاد کند، این مقدار پس از دوز دوم به‌دست می‌آید و دریافت دوز اول به اندازه‌ای نیست که از بروز بیماری جلوگیری کند.
ایمنی‌زایی واکسن، برای حدود ۶ ماه است
او درباره مدت‌زمان ایجاد ایمنی با دریافت واکسن هم توضیح می‌دهد: «ایمنی حاصل پس از واکسن بستگی به شرایط مختلف دارد و می‌تواند از ۶ ماه تا یک‌سال متفاوت باشد. البته باید زمان بگذرد تا بتوان در این مورد اظهارنظر قطعی و علمی کرد. چون با توجه به ناشناخته‌بودن بیماری و همچنین جهش‌های احتمالی پیش‌رو، نمی‌توان گفت واکسن تا چه زمان می‌تواند در برابر فعالیت‌های ویروس در بدن میزبان، نسبت به ویروس ایمنی ایجاد کند.» به‌گفته محرز، بعضی جهش‌ها مثل آفریقایی و هندی در برابر بعضی واکسن‌ها مقاوم‌اند.
این متخصص در ادامه، به ماجرای انتشار اطلاعات غیرعلمی در فضای مجازی اشاره می‌کند و می‌گوید اخبار و مطالبی که بعضا در فضای مجازی منتشر می‌شود، اطلاعات نادرستی به مردم می‌دهد که منجر به کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشت می‌شود یا حتی سبب می‌شوند تا مردم از تزریق واکسن بهراسند: «تمام واکسن‌ها عوارضی دارند که با توجه به سیستم دفاعی هر فرد متفاوت خواهد بود. حتی اگر این واکسن‌ها با عوارضی همراه باشند، در برابر منافع زیادشان، بسیار ناچیز است. »
محرز در ادامه صحبت‌هایش به نکته دیگری اشاره می‌کند و آن هم آسیب‌های اقتصادی و آموزشی در دوران کروناست؛ اتفاقی که منجر شده مردم در تلاش مضاعف برای بازگشت به زندگی عادی باشند: «مهم‌ترین اتفاق در دوران شیوع کرونا، توقف آموزش حضوری است. همین اتفاق آسیب‌های زیادی به جامعه وارد کرده است، بنابراین تنها راه ممکن برای پشت سر گذاشتن چنین موانعی واکسینه‌شدن در برابر بیماری است.»
نزدن ماسک؛ تنها در صورت مصونیت درصد بالایی از جامعه
تعلل برای بازگشت به زندگی عادی، از سوی پیام طبرسی، رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری هم مورد توجه است. او به همشهری می‌گوید که نمی‌توان تنها با اتکا به ایمنی حاصل از واکسن، به زندگی عادی بازگشت: «بسیاری از افراد به‌ویژه سالمندان پس از تزریق دوز اول واکسن، وارد اجتماعات شده و با رعایت‌نکردن موارد پیشگیری، به بیماری مبتلا شده‌اند. به همین دلیل هم‌اکنون علاوه بر تزریق واکسن حتما باید به تمام موارد پیشگیری از بیماری هم توجه داشته باشیم.»
به‌گفته طبرسی تنها هنگامی می‌توان به استفاده‌نکردن از ماسک فکر کرد که درصد بالایی از افراد جامعه، در برابر بیماری واکسینه شده باشند. بنابراین با توجه به شرایط فعلی، فاصله زیادی تا رسیدن به این مصونیت وجود دارد. در همین جا طبرسی تأکید می‌کند که با به نتیجه رسیدن فاز دوم واکسن برکت، می‌توان امیدوار بود با واردشدن به چرخه واکسیناسیون عمومی، بتوان به ایمن‌شدن درصد بیشتری از مردم جامعه فکر کرد: «با اعلام شرکت سازنده واکسن برکت مبنی بر آماده‌بودن یک‌میلیون دوز، تحویل ۳ میلیون دوز دیگر تا پایان خردادماه و همچنین ۱۸ میلیون دوز دیگر تا پایان شهریور، به‌نظر می‌رسد سرعت واکسیناسیون بیشترخواهد شد.»
طبرسی امیدوار است بررسی فاز دوم واکسن دیگری به نام «اسپایکوژن» هم که محصول مشترک ایران و استرالیاست و مجوز هم گرفته، هرچه زودتر به نتیجه برسد. اگر نتیجه فاز دوم این واکسن هم تا اوایل مردادماه مشخص شود، با توجه به ظرفیت تولید ۵ میلیون دوزی، می‌توان امیدوار بود تا اوایل پاییز به مرحله ماسک‌نزدن نزدیک شویم.
ایمنی یعنی واکسیناسیون ۷۰ درصد جمعیت در کمترین زمان
حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی و واکنش سریع کرونا هم توضیح‌هایی درباره میزان ایمنی‌زایی واکسن کرونا می‌دهد: «اثربخشی واکسن‌های کرونا با توجه به تنوعی که دارند متفاوت است؛ با این حال اغلب حدود ۷۰ درصد ایمنی دارند، با این همه احتمال ابتلا حتی بعد از دوز دوم هم وجود دارد. از سوی دیگر، با توجه به جهش ویروس کرونا امکان بی‌اثر یا کم‌شدن تأثیر واکسن هم وجود دارد.» به‌گفته سوری تحقیقات اولیه نشان می‌دهد ایمنی ایجادشده حدود ۶ ماه است؛ چراکه بسیاری از افراد، برای بار دوم هم به بیماری مبتلا شده‌اند. بنابراین آنتی‌بادی ایجادشده به مرور زمان کاهش پیدا می‌کند اما هنوز نمی‌توان با قاطعیت در مورد مشکلات بیماری کرونا و آینده پیش روی آن نظر داد، چراکه ناشناخته‌ها بسیار است. رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کرونا می‌گوید برای رسیدن به ایمنی جمعی در برابر کووید-۱۹، بالابردن سرعت واکسیناسیون موضوع بسیار مهمی است. یعنی به‌طور متوسط برای رسیدن به ایمنی در طول ۶ ماه باید بتوان تقریبا روزی ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار دوز واکسن در کشور تزریق شود؛ درحالی‌که بدون داشتن چنین سرعت و فراوانی در تزریق واکسن نمی‌توان به ایمنی جمعی دست یافت. یعنی ۷۰ درصد جمعیت، نباید خیلی طولانی و مثلا در مدت ۳سال واکسینه شوند. چراکه احتمالات زیادی در طول زمان ازجمله جهش‌های ویروسی، سلامت جامعه را تهدید می‌کند.
سوری به نکته دیگری هم اشاره می‌کند. براساس اعلام او، تنوع در واکسن‌ها اهمیت زیادی دارد، چراکه ممکن است برخی به بیماری‌های مختلفی مبتلا باشند و هر واکسنی با آنها سازگار نباشد. بر همین اساس افراد با بیماری‌های زمینه‌ای پیش از گرفتن واکسن، با پزشک مشورت داشته باشند. این اپیدمیولوژیست تأکید می‌کند که بهتر است برای مقابله با ویروس کرونا تنوعی از واکسن‌ها وجود داشته باشد، به همین دلیل حتی کشورهایی که تولیدکننده واکسن‌اند، از کشورهای دیگر واکسن وارد می‌کنند: «هیچ دارو یا محصول بیولوژیکی بدون خطر نیست، اما خطر بیماری کرونا بسیار بیشتر از احتمال بروز چنین عوارضی است. البته گاهی هم به‌دلیل رقابت موجود در بازار واکسن، اظهارنظرهای سوگیرانه‌ای ایجاد می‌کنند، اما مردم نباید در دام تبلیغات بیفتند. تمام واکسن‌های موجود در ایران که وزارت بهداشت آنها را تهیه کرده به‌طور عام عوارضی ندارند؛ البته عوارض احتمالی هم باید به‌طور فردی بررسی شود.»