به گزارش همشهری آنلاین، طبق آمار رسمی جهاد کشاورزی میزان تولید خرما در سال گذشته 1 میلیون و 320 هزار تن بود که نسبت به سال قبل‌تر حدود 700 تا 800 هزار تن افزایش داشت. البته به گفته مسئولان، کیفیت خرمای سال گذشته هم بالا بود، زیرا بارندگی‌های مناسب ابتدا و انتهای سال و افزایش نیافتن دمای هوا شرایط را مساعد کرد. امسال اما تکلیف نخلداران هنوز روشن نیست. کاهش قابل توجه بارندگی به ویژه در استان‌های گرمسیری به عنوان تولیدکننده‌های اصلی خرما، گرمای زودهنگام و افزایش دما نسبت به میانگین بلندمدت، خشکسالی و کمبود آب و در کنار این موارد شیوع کرونا بر تولید و کیفیت محصول خرما تاثیر گذاشته است. برخی استان‌ها از کاهش تولید محصول خبر داده‌اند و در استان‌هایی که هنوز تا زمان رسیدن محصول وقت مانده هم پیش‌بینی‌هایی در این باره وجود دارد.
خرمای بوشهر؛ ارزآور اما بدون مشتری
صنعت خرمای بوشهر با ۳۴هزار هکتار سطح زیرکشت و تولید سالانه بیش از ۱۶۰هزار تن محصول نقش مهمی در ایجاد اشتغال پایدار و تامین معیشت بیش از ۱۶هزار نفر به صورت مستقیم دارد. بوشهر با این آمار جایگاه چهارم کشور در تولید خرما را تصاحب کرده، اما با همه این ظرفیت‌ها مشکلات نخلداران استان به قوت خود باقی است. این در حالی است که این محصول استراتژیک در صورت حمایت بیشتر دولت و ورود بخش خصوصی حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی بوشهر با اشاره به وجود ۶میلیون نخل در استان و تولید ۱۶۴هزار تن خرما در سال به همشهری می‌گوید: امسال بین ۲۵ تا ۳۰ هزار تن خرما به کشورهای روسیه، افغانستان، پاکستان، اوکراین، حوزه خلیج‌فارس و اروپا صادر شده است و ۵۰هزار تن هم در انبارهای سنتی باغداران، صنایع تبدیلی و سردخانه‌ها باقی مانده.خسرو عمرانی با بیان اینکه ۶۴سردخانه با ظرفیت ۶۳هزار تن و ۷۸واحد صنایع بسته‌بندی و فرآوری با ظرفیت ۸۹هزار تن در استان بوشهر فعال هستند، می‌افزاید: شیوع کرونا، رکود اقتصادی، افزایش هزینه، کاهش مصرف، کندی صادرات و سختی برگشت ارز بر کاهش صادرات خرمای استان موثر بودند.به گفته وی، حمایت‌هایی که در این سال‌ها از صنعت خرمای استان انجام شده بیشتر شامل تسهیلات سردخانه و صنایع، یارانه آبیاری تحت فشار و نهال یارانه‌دار بوده است.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی بوشهر هم در این باره می‌گوید: بر اساس نقشه راه توسعه نخیلات استان در افق ۱۴۰۴ در صورتی که ظرفیت تولید ۱۸۰هزار تن محقق شود، میزان صادرات به ۴۰هزار تن می‌رسد که در این صورت ۳۲میلیون دلار ارزآوری برای کشور خواهد داشت.
سمیه فرحبخش تاکید می‌کند که اگر طرح نخلستان در اراضی پایین‌دست سد شهید رئیسعلی دلواری واقع در شهرستان دشتستان که حدود ۱۰هزار هکتار است، اجرا شود با حذف نخلستان‌های کهنسال در چشم‌انداز ۲۰ساله ظرفیت تولید بوشهر به ۱۹۰هزار تن در سال خواهد رسید. هرچند مسئولان از حمایت‌های دولتی همچون پرداخت تسهیلات سخن گفته‌اند، اما برنامه عملیاتی برای حل مشکلات واقعی باغداران و نخلداران بوشهر رنگ واقعیت به خود ندیده است و دپوی بیش از ۵۰هزار تن خرمای سال گذشته در انبارها و سردخانه‌های استان آن‌هم در آستانه سررسید محصول خرمای امسال، گویای وضعیت آشفته این محصول است.
خرید تضمینی خرما برای مصرف داخلی از سوی دولت و تلاش برای ایجاد بازارهای جدید خارجی از طریق صادرات با بسته‌بندی‌های استاندارد و برندسازی از سوی دیگر می‌تواند به توسعه صنعت خرما در این استان کمک کند.
افزایش هر ساله محصول خرما در یزد
یزد به دلیل واقع شدن در جوار کویر مرکزی ایران آب و هوای گرم و خشکی دارد و اقلیم برخی شهرهای آن به نحوی است که در فصل گرم سال دمای حدود 50 درجه را هم تجربه می‌کند. به همین دلیل این استان هم مانند سیستان و بلوچستان، کرمان، بوشهر و خوزستان از قطب‌های تولید خرما در کشور به شمار می‌رود و تولید خرما به تنهایی زمینه اشتغال بسیاری را فراهم کرده است.
سطح نخلستان‌های استان بیش از 1946هکتار است که 1609 هکتار آن را بارور و 336 هکتار نیز غیربارور یا نهال تشکیل می‌دهد. بیشترین وسعت نخلستان‌های استان یعنی 85درصد مربوط به شهرستان بافق با وسعت 1485 هکتار است، اما در سایر شهرستان‌های یزد مانند اردکان نیز شاهد پرورش نخیلات و تولید خرما هستیم.
میزان تولید خرمای سال گذشته یزد معادل 9336تن است و مهمترین ارقام خرمای استان را کبکاب، پیارم، زاهدی و بذری تشکیل می‌دهد.هرچند بسیاری از شهرهای یزد شاهد خشکسالی بوده‌اند، اما این خشکسالی تاثیر چندانی بر نخیلات و تولید خرمای استان نداشته و پیش‌بینی می‌شود امسال نیز میزان محصول مانند سال قبل باشد.
در استان یزد 8 مجوز تاسیس فرآوری خرما صادر شده که 4مورد آن در یزد، میبد و بافق به بهره‌برداری رسیده که این واحدها در زمینه تولید محصولات جانبی خرما از جمله شیره خرما، قند خرما و شیرینی‌های مختلف فعالیت می‌کنند.هنوز یکی از مشکلات اصلی نخل‌کاران استان به ویژه در شهرستان بافق سردخانه است و فعالان این بخش معتقدند در صورت ایجاد فضاهای بیشتر نگهداری محصول، بسیاری از مشکلات این بخش رفع خواهد شد. طی سال‌های اخیر توزیع نهال خرما به ویژه در ارقام پیارم و کبکاب موجب افزایش سطح زیر کشت خرمای استان نسبت به قبل شده و هر ساله با افزایش درختان بارور شاهد رشد تولیدات در این بخش و از سوی دیگر اصلاح نخیلات استان هستیم.
خشکیدگی خرماها در سیستان‌وبلوچستان
تولید خرما عمده فعالیت کشاورزان و باغداران سیستان‌وبلوچستان محسوب می‌شود و بخش مهم گردش مالی اقتصاد کشاورزی استان وابسته به تولید و فروش خرماست. سطح زیرکشت محصولات باغی سیستان و بلوچستان 92هزار و 760هکتار است که 61درصد آن را خرما تشکیل می‌دهد. سیستان و بلوچستان در واقع با 57هزار و 162 هکتار نخلستان یکی از مناطق مهم و استراتژیک تولید خرمای کشور است.
70نوع خرما در این خطه پرورش می‌یابد که کشت آن‌ها زمینه اشتغال بیش از 40 هزار نفر را فراهم کرده است. ربی، مضافتی، هلیله، زاهدی، پیارم، نگال و کوتومی ارقام خرمای تولیدی این استان است که علاوه بر صادرات داخلی به کشورهای حوزه خلیج‌فارس، اروپا و روسیه نیز صادر می‌شود.بیشترین نخلستان‌های سیستان و بلوچستان در سراوان، ایرانشهر، نیکشهر و سیب‌وسوران واقع شده‌اند و خرمای مضافتی و ربی بیشترین سطح زیرکشت خرمای این استان را به خود اختصاص داده است.
با وجود ظرفیت‌های یاد شده اما کاهش متوالی بارندگی و تداوم خشکسالی در 2دهه اخیر، سیستان و بلوچستان را با مشکل زیادی روبه‌رو کرده که یکی از تبعات این پدیده افزایش دما، خسارت به نخل‌های مثمر و خشکیدگی و ریزش آن‌هاست. جنوب استان نسبت به سایر مناطق از استعداد بالقوه بهتری برای توسعه نخلستان‌ها و تولید خرما برخوردار است و این برنامه مورد توجه متولیان امر نیز هست، اما کمبود منابع آبی ناشی از خشکسالی مانع اجرای این طرح شده.
در مجموع خشکسالی تاثیر منفی بر زندگی و اقتصاد کشاورزان استان گذاشته در حالی که کشاورزی منبع ارتزاق 70درصد مردم استان است. برای مثال در شهرستان‌های دلگان، ایرانشهر و بزمان گرمای بیش از حد ناشی از خشکسالی پی در پی موجب بروز عارضه خشکی خوشه خرما و کاهش قابل توجه تولید محصول شده است.
برداشت خرما در سیستان بلوچستان حدود 6 ماه طول می‌کشد، زیرا به دلیل تنوع ارقام کشت شده برخی خرماها زودرس هستند و برخی دیررس. خرمای زودرس در اواخر خرداد و دیررس در آبان برداشت می‌شود. با وجود این باید دید که آیا خشکسالی مجالی به نخلستان‌های استان می‌دهد تا میوه‌های شیرینش را راهی بازارها کند یا نه؟ به طور میانگین بیش از 236 هزار تن انواع خرما تولید و پس از برداشت روانه بازار مصرف می‌شود.
کاهش 30درصدی محصول در ایلام
خرما یکی از محصولات مناطق گرمسیری ایلام است که در سال‌های اخیر کمتر مورد توجه قرار گرفته و تعداد نخلستان‌ها به علت خشکسالی هر سال کمتر از سال قبل می‌شود. اکنون سطح نخلستان‌های استان 1/96 هکتار و بیشتر آن‌ها در شهرستان گرمسیری مهران و برخی نیز در دهلران واقع است. مناطق گرمسیری ایلام دارای آب و هوا و شرایط اقلیمی مناسبی برای کاشت خرماست، اما نخلستان‌های جنوب ایلام که در روستای «سرنی» قرار دارند و از جمله نخلستان‌های نمونه استان هستند به دلیل کمبود منابع آبی در معرض خطر نابودی تدریجی قرار گرفته‌اند.
بر اساس اعلام کارشناسان باغبانی سازمان جهاد کشاورزی ایلام، سال گذشته 8/62 تن خرما در این استان تولید شد و پیش‌بینی می‌شود امسال 70تن خرما در مهران برداشت شود. استعمران، زاهدی و خضراوی 3 نوع خرمای مرغوب است که در نخلستان‌های شهرستان مرزی مهران تولید و روانه بازار مصرف می‌شود. هر سال برداشت خرما در شهرستان مهران از اواخر مرداد آغاز می‌شود و تا پایان شهریور ادامه دارد. متاسفانه ظرفیت مهم تولید خرما در ایلام به دلیل خشکسالی‌های اخیر دچار افت شده و پیش‌بینی می‌شود امسال محصول نخلستان‌ها کاهش 30درصدی داشته باشد.
نخلستان‌های غیراقتصادی فارس
استان فارس با سطح زیرکشت ۳۰هزار هکتار خرما و تولید بیش از 200هزار تن محصول در سال یکی از استان‌های عمده تولید خرما در کشور است. فارس 13درصد از خرمای کشور را تولید می‌کند که از این مقدار حدود 10درصد آن به کشورهای حوزه خلیج‌فارس، هند و پاکستان صادر می‌شود. همچنین انواع خرما در 13شهرستان استان تولید می‌شود و جهرم، کازرون، فراشبند، قیر، کارزین و داراب بیشترین سهم را در تولید خرمای استان دارند. تاکنون بیش از 100رقم خرما در فارس شناسایی شده است، اما رقم شاهانی با 33درصد بیشترین سطح زیر کشت و ارقام زاهدی و کبکاب رتبه‌های بعدی تولید خرما در استان را به خود اختصاص داده‌اند.
30 درصد محصول نخلستان‌های فارس به صورت رطب به بازار عرضه و پیش‌بینی می‌شود امسال 255 هزار تن خرما و رطب در استان تولید شود. کارشناسان نخیلات در استان فارس معتقدند حداقل ۳۰درصد از نخلستان‌های استان از نظر اقتصادی وضعیت مطلوبی ندارند؛ از این رو باید در زمینه نوسازی این عرصه‌ها از نهال‌های تجاری و بین‌الملی مانند مجول، پیارم و برحی استفاده کرد. کهولت سن، وجود ارقام نامرغوب و کم بازده موجب شده است سطح زیادی از مجموع ۳۰ هزار هکتار از نخلستان‌های فارس غیراقتصادی باشند. خشکسالی در سال‌های اخیر نیز موجب شده هزینه استحصال آب و هزینه‌های تولید محصولات کشاورزی از جمله خرما افزایش یابد. با این حال محصول خرما نسبت به محصولات دیگر مقاوم‌تر است و استان فارس کاهش تولید نداشته.
نخلداران کرمان در انتظار تیر ماه
تولید سالانه خرمای کرمان حدود 400هزار تن است. در جنوب کرمان حدود 31هزار هکتار نخلستان و در شرق استان که یکی از خرماخیزترین مناطق ایران است، حدود 40 هزار هکتار نخلستان وجود دارد و سالانه به‌طور متوسط 200 هزار تن خرما از آن برداشت می‌شود. محصول غالب نخلستان‌های شرق استان خرمای مضافتی است. پیش‌بینی می‌شود اگر آفت خاصی رخ ندهد، تولید خرما امسال نسبت به سال گذشته 10 تا 20 درصد کاهش داشته باشد چون سال باروری نخل‌ها نیست و به همین دلیل محصول درختان خود به خود کم خواهد بود. از آنجایی که خرما هنور نرسیده، تعیین اینکه در مجموع تولید امسال چه میزان و شرایط چگونه خواهد بود، زود است و از اواخر تیر مشخص خواهد شد.
جدی‌ترین نگرانی اما مربوط به خشکیدگی خوشه خرما و یکی از اصلی‌ترین دلایل آن، گرمای شدید هواست که هم‌اکنون شرق استان را فرا گرفته. اگر این خشکیدگی که در تیر نمایان می‌شود رخ بدهد، کاهش شدید محصول حتمی است و اگر رخ ندهد، احتمالا تا 180 هزارتن خرما از نخلستان‌های شرق برداشت می‌شود.خرما و درخت خرما در برابر هوای گرم تا دمای 44 درجه تحمل دارد و دمای بیشتر از این موجب مرگ سلول‌های پوست خرما و تبخیر آب می‌شود. پس از آن، پژمردگی ناگهانی میوه‌ها در قسمت خارک آن‌ها اتفاق می‌افتد و سپس این خشکیدگی به سرعت خوشه‌ها را فرا می‌گیرد.
کاهش شدید بارندگی و افزایش دمای هوا، تاثیر مستقیمی بر شدت گرفتن خشکیدگی خوشه‌های خرما دارد که امسال در استان کرمان هر دو این پدیده‌ها یعنی کاهش شدید باران و افزایش دما به وقوع پیوسته است.برای جلوگیری از خشکیدگی خرما که هر سال خسارت هنگفتی روی دست کشاورزان می‌گذارد، اقداماتی صورت گرفته از جمله اینکه در بم به صورت پایلوت آبیاری تاجی انجام شده است. در این روش، شیلنگ‌های آبیاری قطره‌ای به تاج درختان منتقل شد.
گفته می‌شود اثرات این آبیاری بر کاهش خشکیدگی مطلوب بوده و حتی محصول برداشت شده براق‌تر، خوشمزه‌تر و درشت‌تر شده است. راه‌حل اساسی برای جلوگیری از عارضه خشکیدگی اما استفاده از سیستم پاشش آب است مشابه کاری که در نخلستان‌های عربستان انجام می‌دهند که در حال حاضر در هیچ‌یک از نخلستان‌های ایران وجود ندارد. کشاورزان خرمای کرمان منتظر تیر هستند تا بدانند نتیجه زحمات یک ساله آن‌ها در باغ‌های خرما چه خواهد بود.
تاثیر 10درصدی خشکسالی بر خرمای هرمزگان
سطح زیرکشت نخیلات در هرمزگان ۳۴هزار هکتار است که پیش‌بینی می‌شود امسال ۱۴۰هزار تن خرما از این سطح برداشت شود. این رقم نسبت به سال گذشته تغییر محسوسی ندارد و طبق اعلام جهاد کشاورزی استان اثرات خشکسالی در محصولات آبی کمتر از ۱۰درصد است.همچنین طبق گفته مسئولان جهاد کشاورزی هرمزگان، پیش‌بینی شده که امسال ۳۰ هزار تن خرما به ارزش ۴۰ میلیون دلار از هرمزگان به کشورهای مختلف صادر شود.درحالی بخشی از خرمای استان به صورت فله‌ای به کشورهای همسایه صادر می‌شود که در خود هرمزگان ظرفیت‌های فراوانی در زمینه صنایع تبدیلی یا برندسازی وجود دارد. درحال حاضر حدود ۲۰ درصد از محصول نخلستان‌های استان صادر می‌شود و ۸۰ درصد مابقی مصرف داخلی دارد. البته این مشکلات را می‌توان با استفاده از روش‌های نوین بازاریابی، تجارت الکترونیک و ابزارهای فضای مجازی در راستای فروش محصول خرمای استان رفع کرد.
این را هم باید گفت که در حال حاضر در این استان ۵۵ نوع خرما تولید می‌شود که ۲۰ نوع آن تجاری (داخلی و خارجی) است و 3 نوع دیگر مانند پیارم، خاصویی و مضافتی به کشورهای استرالیا، کانادا، روسیه و کشورهای آسیای میانه صادر می‌شود. برخی از محصولات به صورت تازه‌خوری شامل، آل مهتری، نغار، خاصویی، شکری، خنیزی، مرد زبان، مرداسنگ و زرد مصرف می‌شود که به دلیل نبود دسته‌بندی مناسب و نگهداری، توان رقابت با سایر خرماها را ندارند.
شرایط بحرانی نخلستان‌های خوزستان
خوزستان با داشتن حدود 41 هزار هکتار سطح زیر کشت و 13 درصد تولید خرمای کشور، دومین استان تولیدکننده خرماست. در ۱۸ شهرستان خوزستان خرما تولید می‌شود که عمده محصول به ترتیب مربوط به شادگان، آبادان، کارون، خرمشهر و بهبهان است. ارقام نخیلات خوزستان شامل استعمران، برحی، زاهدی، گنطار، خضراوی، بریم، خاصی و کبکاب است و در چند سال اخیر نیز دو رقم تجاری مجول و پیارم به ارقام خرمای خوزستان اضافه شده.
سال گذشته ۲۳۰ هزار تن خارک، رطب و خرما از نخیلات خوزستان برداشت و حدود ۹۰ هزار تن محصول به کشورهای قزاقستان، روسیه، استرالیا، ترکیه، تاجیکستان، جمهوری چک، لهستان، سنگاپور، رومانی، کانادا و کشورهای حوزه خلیج فارس صادر شد. با اینکه بیشتر نخلستان‌های خوزستان در حاشیه رودخانه‌های اروند، بهمنشیر، شادگان، اهواز، دشت آزادگان، خرمشهر، آبادان، بهبهان و هویزه متمرکز هستند، اما در چند سال گذشته مشکلاتی از جمله شوری آب، کم‌آبی و ریزگردها موجب کاهش محصول تولیدی نخیلات خوزستان شده است.
۲ میلیون نخل از مجموع ۴/۴ میلیون نخل خرما در جریان جنگ تحمیلی در این استان نابود شد و پس از جنگ نیز به علت خشکسالی حدود یک میلیون نخل آسیب دیدند. استاندار خوزستان معتقد است بعد از تامین آب آشامیدنی و بهداشت، اولویت تامین آب با نخیلات است در حالی که شرایط برای نخیلات اروندکنار و شادگان بحرانی شده، زیرا جزو کشت‌های دائمی هستند و در صورت کاهش و شور شدن آب شرایط سختی را متحمل خواهند شد.
کاهش 30درصدی محصول در کرمانشاه
قصرشیرین تنها شهرستان کرمانشاه است که با آب و هوای گرمسیری، نخلستان دارد. ارقام اشرسی، زاهدی، رطب، برهی، خضراوی و مجول در قصرشیرین کشت می‌شود که اشرسی و زاهدی ویژه قصرشیرین است و کیفیت و طعم بی نظیری دارد. رقم خرمای اشرسی در ۲نوع خشک و نرم تولید می‌شود و به دلیل ویژگی‌هایی چون درشت و گوشتی بودن، کیفیت بالا، طعم خوب و خاصیت ماندگاری بسیار بالا مشتری خاص خود را دارد.
از ۸۰۰هکتار نخلستان‌های قصرشیرین بیش از ۷۰۰هکتار آن بارور است که سال گذشته از هر هکتار آن‌ها حدود ۶ و نیم تن خرما برداشت شد. امسال با توجه به شرایط خشکسالی پیش‌بینی می‌شود از هر هکتار نخلستان در قصرشیرین ۴ و نیم تن خرما برداشت شود. در واقع خشکسالی و کم بارشی‌های امسال موجب کاهش ۳۰درصدی محصول خرمای نخیلات قصرشیرین خواهد شد.
محصول خرمای قصرشیرین به مصرف داخل می‌رسد و فقط 10درصد آن صادر می‌شود. برداشت خرما در قصرشیرین از شهریور شروع می‌شود و تا اواخر آذر ادامه دارد. حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر به طور مستقیم مشغول کار در نخیلات که این تعداد هنگام برداشت به بیش از هزار نفر می‌رسد. تشتک‌های آبیاری، لایروبی کانال‌های قدیمی و تبدیل آبیاری سنتی به مدرن از راهکارهایی است که از هدررفتن آب جلوگیری می‌کند و می‌تواند در مواقع خشکسالی به باغدار کمک کند.