همشهری- زهرا خلجی: ابتدای شیوع همه‌گیری کووید-۱۹، ساخت حتی یک واکسن برای غلبه بر این بحران جهانی اتفاقی دور از انتظار بود، اما چندماه بعد، صفی از تولیدکنندگان واکسن تشکیل شد و حالا به مرحله‌ای رسیده‌ایم که محققان برای ایجاد ایمنی بیشتر علیه این بیماری، به فکر ترکیب دوزهای مختلف از واکسن‌های متفاوت هستند. به گزارش نیویورک‌تایمز، کمبود غیرقابل پیش‌بینی در تامین منابع واکسن و همچنین مشکلات نادر ازجمله بروز لخته خون در برخی از افرادی که واکسن آسترازنکا را دریافت کرده‌اند، مقامات بهداشت عمومی در برخی از بخش‌های دنیا را با یک دستورالعمل جدید برای ترکیب و همسان‌سازی واکسن‌های کووید-۱۹روبه‌رو کرد؛ به‌عنوان مثال کمیته مشاوره ملی ایمن‌سازی کانادا دستورالعمل‌های خود را به‌روز کرده است و طبق آن افرادی که در دوز اول، واکسن آسترازنکا زده‌اند، می‌توانند در دوز دوم فایزر یا مدرنا بزنند. پیرو کانادا، فرانسه، فنلاند، چین و بحرین نیز به سناریوی مشابهی روی آورده‌اند. حتی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها اعلام کرد، این حرکت در شرایط استثنایی مثل کمبود دوز دوم، امکانپذیر است.
کمبود واکسن، فرصت برای رویکردی جدید
اگرچه این راهنمایی گیج‌کننده به‌نظر می‌رسد؛ مخصوصا وقتی که در راهنمایی اولیه واکسن به افراد گفته شده است که برای هر دو نوبت باید حتما یک واکسن واحد دریافت کنند، اما حالا فرصتی برای درک ایمنی استفاده از واکسن‌های تطبیق نیافته فراهم شده است. اخیراً مطالعه کوچک و هنوز بررسی نشده‌ای روی ۲۶نفری که در دوز اول آسترازنکا دریافت و به‌دنبال آن فایزر در دوز دوم تزریق کرده‌اند، انجام شد. در آزمایش‌های خون انجام شده از این افراد، آنهایی که واکسن‌های مختلف زده‌اند، حداقل به اندازه افرادی که هر دو دوز را از یک واکسن دریافت کرده‌اند، پاسخ ایمنی داشتند.
در بریتانیا برای این رویکرد، یک کارآزمایی در حال انجام است و دانشمندان اطلاعات اولیه ازجمله عوارض جانبی آن را منتشر کرده‌اند. در این گزارش، تب، لرز، کوفتگی و سردرد بیشتری در بین افرادی که دوز متفاوتی تزریق کرده‌اند، مشاهده شد. دانشمندان می‌خواهند بدانند آیا این تغییر در افزایش عوارض جانبی نشانه‌ای از تحریک بیشتر سیستم ایمنی برای تولید آنتی‌بادی بیشتر است یا خیر؟ البته هنوز برای پاسخ به این سؤال بسیار زود است، اما اعلام نتایج بیشتر از این کارآزمایی در این‌ماه انتظار می‌رود.
تلاش مشابه برای درمان سایر بیماری‌های ویروسی
این نخستین‌باری نیست که دانشمندان برای ایجاد ایمنی بیشتر، روش‌های سنتی را دور می‌زنند. در ۲دهه گذشته، با ظهور فناوری‌های جدید واکسن، ایده استفاده از انواع مختلف واکسن علیه یک عامل بیماری‌زا پدید آمده است. این رویکرد که در بین دانشمندان با عنوان افزایش اولیه ناهمگن شناخته می‌شود، برای ساخت واکسن علیه بیماری‌های واگیردار ابولا، سل و حتی سرطان‌های مرتبط با ویروس Epstein-Barr راه‌اندازی شد.
اما چرا واکسن‌های ترکیبی و همسان؟
بخشی از تفکرات دانشمندان منطبق بر این است که با تزریق ۲ واکسن مختلف که سیستم ایمنی را در معرض بخش‌های مختلف پاتوژن قرار می‌دهد، بدن آموزش می‌بیند که بخش‌های مختلف مهاجم را بشناسد و در مقابله با آن مؤثرتر عمل کند. علت دیگر این است که استفاده از واکسن‌های مختلف باعث حرکت انفجاری سیستم ایمنی بدن می‌شود. واکسن‌ها به ویروسی ناقل برای تحریک بخشی از پاسخ ایمنی مجهز هستند که به تولید ارتش سلول‌های T قاتل برای محافظت از بدن در برابر ویروس مهاجم کمک می‌کند.
روشی برای ساخت واکسن علیه HIV
اما رویکرد واکسن‌های ترکیبی و همسان‌سازی شده برای مبارزه با بیماری واگیردار و کشنده HIV ایجاد امیدواری کرده است. ده‌ها سال است که محققان در حال بررسی این امکان هستند. دکتر دانیل زاگوری، ایمونولوژیست از دانشگاه پیر و ماری کوری پاریس، برای نخستین کارآزمایی این روش را در سال ۱۹۸۷ مورد آزمایش قرار داد. ابتدا نسخه‌ای از ویروس که برای تولید پروتئین ویروس HIV تولید شده بود به بدن تزریق و سپس دوز تقویت‌کننده پروتئین به‌طور مستقیم وارد بدن شد. زاگوری و همکارانش گزارش دادند که این کار باعث شده تا سیستم ایمنی او پاسخی شامل تولید آنتی‌بادی داشته باشد؛ اگرچه تلاش برای ایجاد واکسن موفقیت‌آمیز HIV از آن زمان به بعد متزلزل شده است، اما هنوز علاقه به رویکرد ترکیب و همسان‌سازی وجود دارد. آزمایش‌های بیشتری از این نوع در حال انجام است و امید این است که با یافتن جفت مناسب برای واکسن‌ها، موفقیت‌آمیز باشند.