همشهری- نورا عباسی: کلاب هاوس، پخش زنده اینستاگرام و گروه‌های تلگرامی، جای تبلیغات چهره به چهره و مراسم چندهزار نفری طرفداران کاندیداها را گرفتند و بیشتر فعالان ستادهای انتخاباتی به جای آنکه در فضای کوچه و خیابان برای جذب رأی کاندیدای مورد نظر خود تلاش کنند، در فضای مجازی حضور یافتند. کلاب هاوس، اپلیکیشنی بود که چندماه مانده به انتخابات ۱۴۰۰ جای خود را در میان ایرانی‌ها باز کرد و در مدت زمانی کوتاه بسیاری از سیاستمداران از این فضا برای گفت‌وگو استفاده کردند تا جایی که در روزهای منتهی به انتخابات این اپلیکیشن به فضای اصلی گفت‌وگوهای انتخاباتی و تشریح برنامه‌های کاندیداها تبدیل شد و حتی برخی از کاندیداها با حضور در اتاق‌های کلاب هاوس به سؤال‌های مخالفان خود پاسخ دادند؛ سؤال‌هایی که در بسیاری از مواقع رسانه‌های رسمی برای یافتن پاسخ آنها باید مسیر پرپیچ‌وخمی را طی می‌کردند. گروه‌های تلگرامی، قابلیت پخش زنده اینستاگرام و اعلام نظر در توییتر، در این دوره مورد توجه قرار گرفتند و این فرصت را به کاربران خود دادند تا از این طریق با برنامه‌ها و نقطه‌نظرات کاندیداهای مورد نظر خود آشنا شوند. دعوت به مشارکت و نقد برنامه‌های کاندیداها مهم‌ترین عملکرد انتخاباتی فضای مجازی در روزهای منتهی به انتخابات ۱۴۰۰ بود، انتخاباتی که در دوران کرونا و با نقش‌آفرینی فضای مجازی شکل و شمایلی جدید به‌خود گرفت. برای بررسی اثرات فضای مجازی بر انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰، نظر چند کارشناس اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را جویا شدیم. از نظر این کارشناسان نیز باید کلاب هاوس را به‌عنوان پدیده انتخابات۱۴۰۰ معرفی کرد.
فضای مجازی بار اطلاع‌رسانی انتخابات را به دوش کشید
علیرضا شریفی ـ جامعه‌شناس
فضای مجازی موجب شد تا اتفاقات مهمی در این دوره از انتخابات رقم بخورد. اثر مثبت قضیه این است که هزینه تبلیغاتی کاندیداها در حوزه چاپ بنر بسیار کاهش یافت، استفاده از فضای مجازی به‌دلیل ضریب نفوذ بالا، بسیار مورد توجه قرار گرفت و اطلاع‌رسانی بسیار راحت‌تر شد. در دوره‌های قبل شاهد بودیم که وظیفه اصلی اطلاع‌رسانی برعهده رسانه‌های دیداری بود اما در این دوره فضای مجازی بار اصلی مسئولیت اطلاع‌رسانی را بر دوش گرفت.
زمانی که کاندیداها برنامه‌ای ارائه می‌دادند، این برنامه‌ها به‌سرعت در فضای مجازی به نقد و نظر مردم گذاشته می‌شد و مردم می‌توانستند با حضور در گروه‌های مختلف در فضای مجازی نظرات دیگران را بشنوند و همچنین نظرات خود را به گوش دیگران برسانند. از این طریق مردم سریع به نتیجه می‌رسیدند که چه میزان از این برنامه‌ها مبتنی بر شعار هستند و چه میزان امکان عملیاتی‌شدن دارند. نکته دیگر این است که هر یک از کاندیداها کارنامه‌ای داشتند و افراد ناشناخته‌ای نبودند، نقد و بررسی‌های انجام‌شده در فضای مجازی مسیر را برای ساختن یک نگاه واقع‌گرایانه به کاندیداها مهیا کرد.
جنبه منفی تأثیر فضای مجازی بر انتخابات این است که به دلیل اینکه بسیاری از مردم ما سواد رسانه‌ای ندارند، متأسفانه هر خبری که در فضای مجازی منتشر می‌شود، به سرعت از جانب برخی از مردم مورد قبول قرار می‌گیرد، درحالی‌که ممکن است برخی از این اخبار در دسته شایعات، تبلیغات دروغین و...جای بگیرند.
از سوی دیگر توجه زیاد کاندیداها به فضای مجازی موجب شد تا رسانه‌های اصلی، اثرگذاری کمتری داشته باشند. این اتفاق با توجه به ماهیت رسانه‌ها و ساختار حرفه‌ای آنها، مسیر اطلاع‌رسانی را با مشکل روبه‌رو کرد.
اثر منفی فضای مجازی در این دوره کم شده بود
ناصر ایمانی ـ سیاستمدار اصولگرا
فضای مجازی به‌طور کلی بر انتخابات کشور تأثیر قابل توجهی دارد و نمی‌توان به‌راحتی از کنار آن گذشت. در این دوره انتخابات میزان تأثیر منفی فضای مجازی نسبت به انتخابات گذشته کمتر بود به‌عبارت دیگر چندان تأثیر نامناسبی در راستای مشوش‌ساختن فضای انتخاباتی ایجاد نشد.
یکی از دلایل مهم این اتفاق را باید در تأثیراتی که فضای مجازی ایران از فضای مجازی خارج از کشور می‌پذیرفت، جست‌وجو کرد. از نظر من تغذیه‌ای که فضای مجازی داخلی از سایت‌ها، تلویزیون‌ها و تحلیل‌های رسانه‌های خارجی می‌پذیرفتند، در این دوره به دلایلی -که در این مطلب محل بحث آن نیست- کاهش یافت.
در این میان باید یادآور شوم که تعریف بنده از اثرات مثبت و منفی فضای مجازی در انتخابات این است که هر فاکتوری که بخواهد در فضای مجازی منتشر و منجر به کاهش مشارکت مردم شود، از نظر بنده در دسته تأثیرات منفی جای می‌گیرد و در مقابل هر عاملی که افزایش مشارکت را رقم بزند به‌عنوان اثر مثبت تعریف می‌شود. به دلیل اینکه آشفتگی از سوی خارج در این دوره کمتر به فضای مجازی ایران تزریق شد، تأثیر منفی فضای مجازی را کمتر مشاهده کردیم. نباید فراموش کرد که فضای عمومی کشور در این انتخابات نسبت به انتخابات گذشته، فضای سردتری را تجربه کرد و به همین دلیل اخبار منفی در فضای مجازی کمتر منتشر شدند. تبلیغات کاندیداها یا جریان‌های سیاسی طرفدار آنها منجر به افزایش شناخت مردم نسبت به برنامه‌ها و اهداف کاندیداها نمی‌شود و معمولا کاندیداهای انتخابات در ایران از طریق ایجاد نوعی هیجان‌های اجتماعی به اهداف خود در مسیر دست‌یافتن به پیروزی می‌رسند. بنابراین نباید شناخت مردم از کاندیداها را به‌عنوان اثرات مثبت فضای مجازی ذکر کرد. اما به‌طور کلی فضای مجازی در این دوره با امکانات جدیدی مانند کلاب هاوس در مسیر ایجاد گفت‌وگوهای انتخاباتی گام برداشت و تا حدی فضای هیجانی را به یک فضای عقلانی تبدیل کرد.
اما به‌طور کلی با توجه به اینکه در این دوره ما شاهد سردی فضای انتخابات بودیم، بنابراین هیجانی‌بودن انتخابات نیز کمتر شد و این فضای آرام در فضای مجازی اهداف خود را پیگیری کرد.
انتخابات در فضای مجازی رقم خورد
طیبه سیاوشی ـ سیاستمدار اصلاح‌طلب
فضای مجازی در این دوره نسبت به دوره‌های گذشته انتخابات ریاست جمهوری از قدرت مانور و اثرگذاری بیشتری برخوردار بود. درواقع محدودیت‌های کرونایی موجب شد تا بسیاری از کاندیداها به جای سفرهای استانی، دیدارهای مردمی، سخنرانی‌های حضوری و... با تکیه بر فضای مجازی از راه‌های غیرحضوری استفاده کنند.
جدا از فضایی که به دلیل کرونا به سمت فضای مجازی حرکت کرد باید قبول کنیم که روزگار پخش پوسترهای تبلیغاتی سیاسی و توزیع گسترده جزوات مربوط به برنامه‌های کاندیداهای انتخاباتی و چهره‌های سیاسی گذشته است. در این دوره از انتخابات شاهد بودیم که برخی کاندیداها توجه چندانی به صداوسیما نیز نداشتند و حتی مستندهای انتخاباتی خود را با تکیه بر این نگاه که فضای مجازی از اثرگذاری بیشتری برخوردار است، به شکل گسترده در فضای مجازی منتشر کردند. فضای مجازی در زمان انتخابات از ریخت‌وپاش‌های ستادهای انتخاباتی برای تبلیغات در سطح شهر و خیابان‌ها جلوگیری کرد.
با توجه به این که بخش اعظمی از مردم ایران در فضای مجازی حضور فعالی دارند، این نکته به‌شدت مورد توجه کاندیداها قرار گرفت و هیچ‌کدام این فرصت را از دست ندادند. در این دوره به‌واسطه فضای جدیدی که کلاب هاوس ایجاد کرده بود، بسیاری از کاندیداها که توان پاسخگویی و گفت‌وگو داشتند از این فضا به‌عنوان برگ برنده خود استفاده کردند. به‌نظر من اثرگذاری مثبت فضای مجازی در این دوره از انتخابات بسیار بیشتر از اثرات منفی آن بود و شاید به جرأت بتوان گفت که مهم‌ترین اتفاقات انتخابات ما در فضای مجازی رقم خورد.
کلاب هاوس جایگزین میتینگ‌های انتخاباتی شد
هادی حق شناس ـ اقتصاددان
بدون شک در این دوره از انتخابات سهم فضای مجازی در انتقال اطلاعات نامزدها، طرفداران آنها، احزاب و هر نهاد درگیر انتخابات، بسیار منشأ اثر بوده است. قرارگرفتن در دوره کرونا موجب شد تا میتینگ‌های انتخاباتی چندان مورد توجه قرار نگیرند و به همین دلیل فضای مجازی جایگزین میتینگ‌های انتخاباتی شد. اپلیکیشن موبایلی کلاب هاوس را باید به‌عنوان پدیده انتخابات ۱۴۰۰ معرفی کرد چراکه این برنامه، فضایی چند هزار نفری را برای گفت‌وگو پیرامون مسائل مهم انتخاباتی و پاسخگویی به سؤالات انتخاباتی مهیا کرد. در دوره از انتخابات شاهد بودیم که برخی از کاندیداها و طرفداران‌شان از طریق این اپلیکیشن به بیان نظرات خود پرداختند و حتی برخی از آنها به سؤال‌هایی که سال‌ها به آن پاسخ نداده‌اند بودند، جواب دادند.
بنابراین باید قبول کرد که کلاب هاوس جایگزین میتینگ‌های چندهزار نفره دوره‌های انتخاباتی گذشته شد و توانست اثرات مثبتی را بر انتخابات ۱۴۰۰ بر جای بگذارد و خلأ نبود فضای مناسب برای گفت‌وگو در دوره کرونا را پر کرد.