همشهری- محمدامین خرمی: ۱۰۰ سال قبل در چنین روزی، مائو تسه‌تونگ به همراه ۱۲ جوان دیگر چینی که تحت تأثیر انقلاب بولشویکی در روسیه بودند، در یک ساختمان آجری در محله فرانسوی‌های شانگهای جلسه محرمانه‌ای تشکیل دادند تا یک حزب سیاسی تازه تاسیس کنند. ۳۰ سال بعد، حزب کمونیست چین قدرت را در این کشور به‌دست گرفت. یک قرن بعد، این حزب به نهادی تبدیل شده که یک پنجم جمعیت جهان و دومین اقتصاد بزرگ جهان را در اختیار دارد.
طی سال‌ها بعد از آن روز گرم تابستانی سال ۱۹۲۱، خیلی چیزها عوض شده اما این حزب کمونیست چین است که همچنان پابرجا مانده است. احزاب فراگیر کمونیست در دیگر نقاط جهان یا از بین رفته‌اند یا دیگر قدرتی ندارند اما این حزب با ۹۵ میلیون عضو، قدرتمندتر از همیشه به حیات خود ادامه می‌دهد. چینی‌ها خیلی خوب می‌دانند که عدم‌تمایل حزب کمونیست اتحاد شوروی به تغییر و اصلاح، درنهایت بعد از ۹۳ سال این حزب را در سال ۱۹۹۱ به ورطه فروپاشی کشاند. بنابراین آنها در مقاطع حساس، تصمیم‌های بزرگ گرفتند و خود را با شرایط جدید انطباق دادند تا باقی بمانند.
حزب کمونیست سال‌های سخت و پرچالشی را ازسرگذرانده و اکنون در ۱۰۰ سالگی، با چالش‌هایی بزرگ مثل کاهش سرعت رشد اقتصادی، پیر شدن جمعیت و کاهش نیروی کار روبه‌رو است. علاوه بر این‌ها، آمریکایی در برابر چین قرار دارد که می‌خواهد آن‌را مهار کند و رشد اقتصادی‌اش را کندتر.
صدمین سال حضور در قدرت، شاید بهترین زمان ممکن برای یک حزب باشد تا دستاوردهای خود را به رخ بکشد. هرچه باشد این حزب کمونیست چین بوده که مردم را از فقر مطلق نجات داده، به رشد اقتصادی رسانده و کشور را به مرکز معادلات جهانی کشانده است. هفته‌هاست که رسانه‌های دولتی در چین مشغول مرور آنچه به این کشور در ۱۰۰ سال گذشته رفته هستند. تمرکز اصلی بر مقایسه زندگی مردم و جایگاه چین در جهان طی دهه‌های اول آغاز حکومت حزب کمونیست و شرایط کنونی است. از سوی دیگر، این مناسبت به کشورهای غربی و رسانه‌های آنها نیز فرصتی داده تا بر جنبه‌های استبدادی حکمرانی در چین متمرکز شوند. تنش‌های سیاسی مرتبط با تایوان، هنگ‌کنگ و منطقه سین‌کیانگ که محل زندگی مسلمانان است، به کانون گزارش‌های رسانه‌های غربی علیه چین طی هفته‌های اخیر تبدیل شده است.
رئیس‌جمهور «شی»
شی جین پینگ را بعد از مائو، قدرتمندترین رهبر چین می‌دانند. او در سال ۲۰۱۲ به مقام ریاست‌جمهوری انتخاب شد. در طول ۲ دوره ریاست‌جمهوری او، حزب کمونیست چین کنترل خود بر صنایع کلیدی گلوگاه‌های اقتصاد کشور را تقویت کرده است. او خود در کنگره هفدهم حزب در سال ۲۰۱۷ گفت: « اکنون در شرق، غرب، شمال و جنوب، این حزب است که همه‌چیز را مدیریت می‌کند.»
شی جین پینگ ۶۸ ساله طبق قانون اساسی چین بعد از پایان ۲ دوره حضورش در قدرت باید پست ریاست‌جمهوری را تحویل می‌داد؛ بنابراین سال ۲۰۲۲ باید سال پایانی حضور او در این پست باشد اما ۳ سال قبل، تغییر قانون اساسی، موانع ادامه حضور آقای شی در قدرت را رفع کرد. در سال ۱۹۸۲ دنگ شیائوپینگ، رئیس‌جمهور وقت چین، در چارچوب اصلاحات گسترده‌ای که انجام داد، دوره ریاست‌جمهوری را به ۲ دوره محدود کرد تا مانع شکل‌گیری حکومت دیکتاتوری مادام‌العمر در این کشور شود. در سال ۲۰۱۸ اما نشست کنگره خلق چین با حضور ۳ هزار نماینده به تغییر قانون اساسی و لغو این محدودیت رأی داد. بنابراین شی جین پینگ برای حضور در قدرت تا سال ۲۰۲۸یا حتی ۲۰۳۳ هیچ منعی ندارد.
شی جین‌پینگ برای طرفدارانش فردی درست در زمان درست است که می‌تواند چین را به «عصر جدید چینی» هدایت کند؛ عصری که با ظهور چین به‌عنوان قدرت اول اقتصادی، نظامی و تکنولوژیک جهان همراه خواهد بود. مخالفانش می‌گویند که تلاش شی جین پینگ برای تقویت تسلط حزب کمونیست چین بر تمام وجوه زندگی مردم، می‌تواند درنهایت به فروپاشی این حزب و حتی چین منجر شود. آنها البته در چین نمی‌توانند به راحتی زبان به انتقاد از رهبر این کشور بگشایند. شی جین پینگ خود را هم‌رده مائو و دنگ شیائوپینگ می‌داند. مخالفانش اما معتقدند آنچه او طی ۹ سال گذشته انجام داده را نمی‌توان با کار بزرگی که مائو به‌عنوان بنیانگذار چین و دنگ شیائوپینگ به‌عنوان معمار اصلاحات این کشور انجام داده‌اند، مقایسه کرد. میراث مائو اما در دست شی قرار دارد و او قصد دارد با ادامه حضورش در قدرت، نام خود را در تاریخ طولانی چین همپای نام مائو ماندگار کند.
حزب کمونیست چین در گذر زمان
- ۱۹۲۱: نخستین نشست
در مورد تاریخ دقیق جلسه مخفیانه‌ای که به تاسیس حزب کمونیست چین منجر شد، اطلاعاتی در دست نیست اما خود مائو سال‌ها بعد، تاریخ یکم جولای را به‌عنوان تاریخ این جلسه تعیین کرد تا مراسم سالگرد تاسیس حزب در این روز برگزار شود. در دهه ۱۹۳۰، در جنگ داخلی و سپس در حملاتی که به اشغال چین از سوی ژاپن منجر شد، بسیار تلاش شد تا اسامی ۱۳ نفری که در نشست اول حاضر بودند مخفی بماند. ساختمان محل برگزاری این جلسه اکنون یکی از نقاط توریستی چین است.
- ۱۹۳۴: راهپیمایی طولانی
ارتش سرخ حزب کمونیست برای فرار از تعقیب ارتش ملی‌گرای چین، یک‌سری عقب‌نشینی طولانی را در پیش گرفت. این عقب‌نشینی به دستور مائو تسه‌تونگ و چو ان‌لای انجام شد. نیروهای ارتش سرخ حزب کمونیست طی ۳۷۰ روز بیش از ۹ هزار کیلومتر را از جنوب تا شمال چین پیمودند تا در نزدیکی مرز مغولستان در پایگاهی مستقر شوند. در این راهپیمایی بود که نقش رهبری مائو پررنگ‌تر شد و او سپس در سال‌های بعد، رهبری انقلاب را به‌دست گرفت.
- ۱۹۴۹: انقلاب
نیروهای ارتش سرخ بین سال‌های ۱۹۳۵ تا ۱۹۴۷ در پایگاه خود در شمال ماندند تا زمان انقلاب فرا برسد. بعد از شکست ژاپنی‌های اشغالگر در سال ۱۹۴۵، این ارتش سرخ بود که قوی‌ترین نیرو در چین را تشکیل می‌داد. ملی‌گراهای چین تجهیزات داشتنداما کمونیست‌ها رهبران باتجربه‌تر و جنگجویان بهتری داشتند. در سال ۱۹۴۹، کمونیست‌ها به راحتی پکن را تصرف کردند. حزب کمونیست چین کنترل کشوری را در دست گرفت که سال‌ها درگیر جنگ داخلی بود.
- ۱۹۵۸-۱۹۶۵: سال‌های مصیبت
سیاست «جهش بزرگ به پیش» از سوی مائو بین سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۵ اجرا شد. هدف این سیاست، افزایش تولیدات صنعتی در چین بود که به یک فاجعه بزرگ انسانی منجر شد. در جریان این سیاست، کشاورزان مجبور به‌کار صنعتی شدند و قحطی گسترده چین را فراگرفت. ۳۵ تا ۴۰ میلیون نفر در این سال‌ها جان خود را در اثر گرسنگی از دست دادند. غیراز این، به دستور مائو، یک انقلاب فرهنگی نیز به راه افتاد. قلع و قمع مخالفان، هدف اصلی این انقلاب بود. میلیون‌ها نفر کشته شدند.
- ۱۹۷۶: دستگیری گروه ۴
۴ عضو رادیکال کنگره دهم حزب کمونیست چین یک‌ماه بعد از مرگ مائو در سال ۱۹۷۶ دستگیر شدند. آنها در جریان انقلاب فرهنگی نقش کلیدی داشتند. پس از مرگ مائو بین این گروه و دنگ شیائوپینگ و دیگران جنگ قدرت درگرفت. درنهایت اما این دنگ شیائوپینگ بود که پیروز شد و مسیر اصلاحات امور را در پیش گرفت. گروه ۴ در اقدامی بی‌سابقه در دادگاه علنی محاکمه شدند.
- ۱۹۷۸: اصلاحات
حضور دنگ شیائوپینگ در قدرت بین سال‌های ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۹ با یک‌سری اصلاحات گسترده همراه بود. در واقع مرگ مائو، امکان اجرای این اصلاحات را فراهم کرد. دنگ شیائوپینگ رهبر نخبگان نسل دوم جمهوری خلق چین به‌حساب می‌آید. او در سال ۱۹۷۸ با سیاست اصلاحات کشاورزی، قوای دفاعی، علم و صنعت باعث تحول عظیمی در چین شد و مسیر این کشور را به کلی تغییر داد.
- ۱۹۸۹: میدان تیان‌آن‌من
در پی فضای باز سیاسی و اقتصادی ایجاد شده، دانشجویان و کارگران در پی اعتراضات گسترده به خیابان‌ها آمدند. آنها به فساد، تورم، واردات بی‌رویه کالاهای ژاپنی، شکاف طبقاتی عمیق و نبود دمکراسی اعتراض داشتند. مجموعه‌ای از اعتراضات به رهبری دانشجویان در میدان تیان‌آن‌من شهر پکن برگزار شد که درنهایت به سرکوب نظامی از سوی دولت منتهی شد. گفته می‌شود ۲۶ هزار نفر در جریان سرکوب اعتراضات کشته شدند. ننگ این کشتار همچنان بر پیشانی حزب کمونیست چین و ارتش این کشور باقی است.
- ۲۰۰۱: بخش خصوصی
برای غربی‌ها نکته جالب در ادامه حیات حزب کمونیست چین این است که اقتصاد چین را چیزی نجات داده که اصولا کمونیسم با آن مخالف است: سرمایه‌داری بخش خصوصی. جیانگ زمین، رهبر حزب بین سال‌های ۱۹۸۹ و ۲۰۰۲ آنقدر باهوش بود که ارزش کارآفرینان را درک کند. او در سال ۲۰۰۱ اجازه داد نمایندگان بخش خصوصی وارد حزب شوند. همزمان مذاکرات سخت دولت به ورود چین به سازمان تجارت جهانی منجر شد؛ اتفاقی که اقتصاد این کشور و جهان را متحول کرد.
- ۲۰۱۸: رهبری مادام‌العمر
دنگ شیائوپینگ با تغییر قانون اساسی در سال ۱۹۸۲ و محدود کردن حضور رئیس‌جمهور در قدرت سعی داشت مانع ظهور دیکتاتور دیگری شبیه مائو شود. در سال ۲۰۱۸ اما کنگره ملی چین این محدودیت را لغو کرد تا شی جین پینگ این امکان را داشته باشد که به رهبری مادام‌العمر برسد؛ شبیه آنچه برای مائو رقم خورد.