همشهری - یکتا فراهانی: سالمندان همچنان در نوبت تزریق واکسن کرونا نشسته‌اند، خیلی‌ها دوز اول را دریافت کرده‌اند و منتظر دوز دوم‌اند و گروهی هم چشم‌انتظار رسیدن محموله‌های جدید و تزریق دوز اولشان. با اینکه فاز دوم واکسیناسیون کرونا با برای سالمندان با اولویت گروه سنی بالای ۸۰ سال، از ۷ اردیبهشت شروع شد، اما روند آنقدر کند است که با گذشت بیش از ۲ ماه، جمعیت قابل توجهی از سالمندان در گروه‌های سنی پایین‌تر، هنوز موفق به دریافت واکسن نشده‌اند. همه اینها در شرایطی است که این گروه اغلب دارای بیماری‌های زمینه‌ای‌اند که خطر مرگ براثر ابتلا به این ویروس را در آنها بالا می‌برد. با این همه اما بررسی‌ها نشان می‌دهد سالمندان به عنوان گروه‌های پرخطر، در همین مدت هم تا حد قابل توجهی نسبت به ابتلا به کرونا ایمن شده‌اند. مصطفی سراج، مدیرکل دفتر مراکز توانبخشی - مراقبتی سازمان بهزیستی کشور و سخنگوی کمیته پیشگیری از بیماری‌های واگیر این سازمان، این خبر را می‌دهد و می‌گوید واکسیناسیون، میزان مرگ و ابتلا را در میان سالمندان تحت پوشش بهزیستی کم کرده است. او در گفت و گو با همشهری در باره تاثیر واکسیناسیون بر کاهش ابتلا و مرگ سالمندان به جزئیات بیشتری می‌پردازد.
- ارزیابی شما از واکسیناسیون سالمندان به‌طور عمومی و در مراکز نگهداری از این افراد که تحت‌پوشش بهزیستی است، چیست؟
با توجه به اینکه مراکز نگهداری سالمندان جزو مراکز پرخطر به شمار می‌روند، وزارت بهداشت از ابتدای شیوع ویروس کرونا این موضوع را موردتوجه قرار داد، به‌طوری که اعلام شد این مراکز باید از نخستین مکان‌هایی باشند که در گروه واکسیناسیون قرار می‌گیرد؛ چرا که سالمندان اغلب بیماری‌های زمینه‌ای، ناتوانی‌های عملکردی یا آسیب‌پذیری‌های فراوانی دارند که شرایط را برای آنها خاص می‌کند. به همین دلیل تزریق واکسن به این گروه در فاز اول برنامه ملی واکسیناسیون قرار گرفت، یعنی همزمان با پرسنل کادر درمان که در مواجهه مستقیم با بیماری قرار دارند، سالمندان هم در اولویت قرار گرفتند. هر چند که به‌طور کلی، روند واکسیناسیون این گروه، سرعت لازم را نداشت، اما بسیار اثربخش بوده است. با وجود اینکه شاید شرایط ما از نظر واکسیناسیون با بسیاری از کشورهای دیگر قابل‌مقایسه نباشد، اما به‌دلیل مراقبت‌هایی که در مراکز بهزیستی صورت گرفته، اعمال قرنطینه و اقدامات ویژه و بموقع که از بهمن سال ۹۸ با صدور نخستین بخشنامه انجام دادیم و به همه مراکز حالت آماده‌باش اعلام کردیم، همچنین برنامه‌های مراقبتی با همکاری وزارت بهداشت داشتیم، تقریبا موفقیت قابل‌قبولی در مدیریت ابتلا به این ویروس داشتیم. هم‌اکنون میزان ابتلا و تعداد فوتی‌های مراکز توانبخشی -مراقبتی نسبت به کل فوتی‌ها و مبتلایان کشور بسیار پایین است. از تعداد ۸۳ هزار و ۷۱۱ نفر فوتی سراسر کشور تا پنجم تیر امسال، تعداد فوتی مراکز شبانه‌روزی توانبخشی ۶ دهم درصد فوتی‌های کشور بود، همچنین میزان مبتلایان در مراکز شبانه‌روزی توانبخشی بهزیستی، حدود ۲ دهم‌درصد و در مراکز نگهداری از سالمندان هم یک‌دهم‌درصد بود. در مورد میزان ابتلا به بیماری کرونا در مراکز شبانه‌روزی حدود ۱۶ درصد و تعداد فوتی‌ها هم حدود یک‌درصد بود؛ یعنی یک‌درصد افراد کل مراکز شبانه‌روزی ما بر اثر کرونا جان باخته‌اند.
- واکسیناسیون سالمندان تحت‌پوشش بهزیستی از چه زمانی شروع شد؟
از نیمه‌اول اسفند ۹۹ واکسیناسیون شروع شد، اما مشکلی که برای تزریق واکسن برای سالمندان مراکز نگهداری از آنها وجود داشت، طولانی شدن فرایند تزریق واکسن بود، یعنی حتی با وارد شدن کادر درمان به فاز دوم واکسیناسیون، هنوز تزریق واکسن کرونا در مراکز بهزیستی تمام نشده بود؛ چرا که این افراد تنها در خانه سالمندان نبودند، مراکز نگهداری از معلولان و بیماران روان مزمن هم هستند و شامل برنامه واکسیناسیون می‌شوند. همه این افراد باید در فاز یک، واکسینه می‌شدند. اما با توجه به کمبود واکسن، وزارت بهداشت در مرحله اول تنها ۲۰ هزار واکسن به مراکز سالمندان اختصاص داد، درحالی‌که این تعداد واکسن به معلولان و بیماران روان هم اختصاص داشت. بنابراین همه واکسن‌ها را به سالمندان اختصاص دادیم؛ چرا که امکان ابتلای آنها به بیماری بیشتر بود. البته از اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت امسال تزریق واکسن به معلولان و بیماران روان مزمن هم آغاز شد.
- چه تعداد واکسینه شدند؟
کل جامعه آماری ما بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر هستند، اما از این تعداد، بیش از ۵۱هزار نفر در مراکز شبانه‌روزی ما قرار دارند، یعنی افرادی هستند که از نظر سیستم ایمنی و مراقبتی به‌گونه‌ای نیستند که خانواده‌ها قادر به نگهداری از آنها باشند. علاوه بر این، بیش از نیمی از افراد تحت‌پوشش بهزیستی، یعنی حدود ۸۰۰ هزار نفر، معلول شدید و خیلی شدید هستند که در خانه‌ها و از سوی خانواده‌هایشان نگهداری می‌شوند. این افراد هم باید بتوانند مطابق برنامه زمان‌بندی وزارت بهداشت و کمیته ملی واکسیناسیون در فاز دوم، واکسن را دریافت کنند، اما با وجود مکاتبات متعدد با وزارت بهداشت، تاکنون برای واکسیناسیون دوز دوم آنها، برنامه‌ای اعلام نشده است. از آنجا که سازمان بهزیستی در فاز اول ۲۰ هزار واکسن کرونا به سالمندان اختصاص داد، بنابراین می‌توان گفت بیش از ۸۵ درصد سالمندان حائز شرایط در این دوره واکسن دریافت کرده‌اند. با این همه تعدادی از مراکز مربوط به حوزه ماموریت دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، قزوین و سمنان هنوز موفق به دریافت واکسن نشده‌اند.
- آیا تاکنون تأثیر واکسیناسیون بر میزان ابتلای سالمندان به بیماری کرونا را بررسی کرده‌اید؟
در بررسی ۳ ماهه امسال، پس از واکسیناسیون و مقایسه آن با ۳ ماهه قبل از تزریق واکسن کرونا، به این نتیجه رسیدیم که نزدیک ۷۰درصد تعداد فوتی‌های سالمندان تحت‌پوشش ما کاهش داشته و ۶۱ درصد هم از میزان ابتلای آنها به بیماری کرونا کم شده است. در مقایسه تطبیقی دیگری هم که در یک بازه زمانی معین انجام دادیم، مشخص شد تعداد افراد فوت‌شده در مراکزی که واکسن دریافت کرده‌اند نسبت به تعداد افراد فوت شده در مراکزی که واکسن به آنها تزریق نشده، ۷۲ درصد کم شده است.این موضوع نشان‌دهنده این است که واکسن در جلوگیری از ابتلای افراد به بیماری کرونا بسیار مؤثر است. به علاوه بررسی‌ها حاکی از آن است که ۶۳ درصد میزان ابتلا از بین مردان و ۳۷ درصد از میان زنان بوده‌اند. اما تعداد فوتی‌ها در زنان بیشتر بود؛ یعنی ۵۶ درصد فوتی‌ها در سالمندان مربوط به زنان و ۴۴ درصد مربوط به مردان بود. در مقایسه کل آمار فوتی‌ها و میزان ابتلای سالمندان در مراکز نگهداری از سالمندان با بعضی کشورها متوجه می‌شویم، میزان کل ابتلای سالمندان ما در مراکز سالمندان به کرونا حدود ۲۵ درصد و میزان فوتی‌ها هم حدود ۳ درصد بوده است. در گزارشی هم که کمیساریای عالی حقوق بشر منتشر کرده در بسیاری از کشورها بین ۲۵ تا ۵۷ درصد فوتی‌های هر کشوری را افراد مقیم مراکز نگهداری شبانه‌روزی و خانه‌های سالمندان به‌خود اختصاص داده است. البته گزارش‌های متنوع و زیادی در این خصوص وجود دارد؛ مثلا این میزان در بلژیک ۴۹ درصد، در فرانسه ۴۴ و در برزیل ۲۳ درصد است.
- بررسی‌های شما چه اثربخشی‌ای از واکسیناسیون را نشان داده است؟
می‌توان گفت اثربخشی واکسن بسیار بالاست. ضمن این که تزریق هرگونه واکسنی هم باعث کاهش مشهود میزان فوتی‌ها شده است. البته اغلب واکسن‌های تزریقی ما به مراکز سالمندان واکسن اسپوتنیک بوده، اما عده‌ای واکسن سینوفارم تزریق کرده‌اند که از نظر عملکرد تفاوت زیادی با هم ندارند. نمی‌توان گفت تمام سالمندان واکسن دریافت کرده‌اند، چرا که در بعضی موارد با تشخیص پزشک به‌دلیل بیماری‌های حاد و... افراد نمی‌توانند واکسن دریافت کنند. با این همه، از افراد واجد شرایطی که تمایل به دریافت واکسن داشته‌اند بیش از ۸۵ درصد سالمندان و ۸۰ درصد معلولان و بیماران روان واکسن دریافت کرده‌اند. اگر سایر افراد در این گروه واکسینه نشده‌اند، به‌دلیل کمبود واکسن بوده است. البته بعضی افراد هم به خواست خود و خانواده‌هایشان نمی‌خواهند واکسن بزنند. به این نکته باید توجه کرد که اثربخشی واکسن حتی برای افراد بالای ۹۰سال هم مثبت ارزیابی شده است.
- از میان سالمندانی که واکسن دریافت کرده‌اند، شاهد عوارضی هم بودید؟
در مورد عوارض جانبی واکسن‌ها باید گفت که این عوارض به‌گونه آزاردهنده و جدی نبوده و در بعضی موارد عوارضی دیده شده که در حد ابتلا به سرماخوردگی، تب، سردرد، بدن‌درد و بی‌حالی بوده که طبیعی است و جای نگرانی وجود ندارد. به‌طور کلی ورود و خروج به سازمان بهزیستی زیاد است. چون افراد زیادی با احکام قضایی به بهزیستی ارجاع داده می‌شوند که خانواده و اطلاعات مشخصی از آنها در دست نیست. بنابراین شاید هیچ وقت نتوان گفت که تمام جمعیت مستقر در سازمان بهزیستی واکسینه شده‌اند، اما در کل می‌توان گفت کرونا، در این سازمان مدیریت شده است.
- مواردی از فوت و ابتلا پس از تزریق واکسن به شما گزارش شده است؟
با توجه به اینکه گروهی از سالمندان از قبل هم مشکلات و بیماری‌هایی داشته‌اند در بعضی موارد پس از تزریق واکسن هم به بیماری مبتلا شده یا فوت کرده‌اند. اما نمی‌توان واکسن را عامل مرگ آنها دانست و نتیجه گرفت تزریق واکسن بی‌تأثیر است. یعنی با وجود ابتلا به بیماری‌های خاص یا صعب‌العلاج در برخی از سالمندان، مرگ آنها می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. همچنین تاکنون گزارشی از طرف دانشگاه‌های علوم پزشکی مبنی بر این که واکسن باعث مرگ سالمندان شده، نرسیده است. تزریق واکسن در مراکز بهزیستی براساس دستورالعمل وزارت بهداشت انجام می‌شود و تمام افراد با توجه به پرونده پزشکی خود واکسن دریافت می‌کنند.