اشکان جهان‌آرای-خبرنگار:
فرسایش خاک یکی از تهدیدهای جدی محیط زیست در ایران است که در سال‌های اخیر هشدارهای زیادی درباره آن داده شده است. ایران به استناد برخی آمارها، یکی از سه کشور اول دنیا از نظر میزان فرسایش خاک محسوب می‌شود که نشان دهنده وضعیت نامناسب کشورمان دراین زمینه است، اما این موضوع در برخی مناطق با توجه به ضریب حاصلخیزی خاک و اهمیتی که در اقتصاد مولد کشاورزی دارد، مهم‌تر به نظر می‌رسد.
مازندران یکی از همین مناطق است که علاوه بر اقتصاد، به دلیل نقش مهمی که در امنیت غذایی کشور دارد، مسأله خاک در آن از اهمیت بالایی برخوردار است. اما به گفته مسئولان و کارشناسان، با وجود اهمیتی که مسأله فرسایش خاک در مازندران دارد، هنوز پژوهش و مطالعات دقیقی درباره این آسیب و تهدید جدی محیط زیست و طبیعت مازندران انجام نشده است.
فرسایش آبی خاک
مدیر امور آب و خاک جهاد کشاورزی مازندران در گفت‌وگو با همشهری با بیان اینکه جای خالی مطالعات دقیق مربوط به فرسایش خاک در کشور و به‌ویژه مازندران احساس می‌شود، گفت: ما در مازندران با چالش فرسایش آبی خاک مواجهیم. یعنی عمدتا روان‌آب‌ها سبب فرسایش خاک در این استان می‌شود و فرسایش بادی بیشتر مربوط به استان‌های خشک است. اما این موضوع نباید ما را از فرسایش بادی خاک در برخی از مناطق مازندران غافل کند.
فرزین فرهادی با اشاره به نبود ارقام مشخص و دقیق درباره فرسایش خاک اظهارکرد: این موضوع در مازندران و حتی در کشور نیازمند تحقیق دقیق و علمی است. لازم است سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها در زمینه فرسایش آبی و بادی کار پژوهشی دقیق و درستی انجام دهند تا گزارش مستندی وجود داشته باشد. درحال‌حاضر بیشتر ارقام و اعدادی که درباره فرسایش خاک وجود دارد، براساس اظهارات برخی چهره‌های علمی است که عمدتا پشتوانه پژوهشی سازمانی و گسترده‌ای ندارند.
تعدد عوامل فرسایش خاک در مازندران
البته در مازندران علاوه بر عوامل آبی و بادی، مسائل بومی دیگری نیز وجود دارد که سرعت فرسایش خاک را افزایش می‌دهد. چرای گسترده دام در عرصه‌های جنگلی و مرتعی مازندران، رانش زمین، حجم بالای جاده‌سازی در عرصه‌های طبیعی، ساخت‌وسازهای بی‌رویه و غیرمجاز و همچنین برداشت‌های گسترده معدنی در این استان از عواملی هستند که علاوه بر دلایل طبیعی آبی و بادی، فرسایش خاک در این استان را تشدید می‌کنند.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست مازندران نیز با تأکید بر ضرورت انجام مطالعات جدی پیرامون فرسایش خاک در مازندران به همشهری می‌گوید: موضوع فرسایش خاک موضوع بسیار مهمی به‌ویژه در مازندران است که باید براساس معیارهای متعددی مورد بررسی قرار گیرد.
حسینعلی ابراهیمی کارنامی افزود: درچند سال اخیر با افزایش بارندگی و وقوع سیلاب‌های متعدد سرعت فرسایش خاک در مازندران بیشتر شد. شاید از یک سو گفته شود که کاهش بارندگی‌ها در مازندران با توجه به پوشش گیاهی و همچنین کاهش کشت در زمین‌های شیبدار که از عوامل فرسایش خاک بود، سبب کم شدن سرعت فرسایش خاک در این استان می‌شود، چون بیشترین مشکل ما شخم در زمین‌های شیبدار بود که زمینه را برای فرسایش خاک فراهم می‌کرد.
وی ادامه داد: اما ازسوی دیگر باید نگران بارندگی‌های سیل‌آسا در دوران خشکسالی هم باشیم که نقش بسیار زیادی در تشدید فرسایش خاک دارد. دراین تغییرات اقلیمی پراکنش بارش نامنظم می‌شود. یعنی اگر به صورت مداوم زمانی حدود ۲۰۰ روز بارش داشتیم، حالا تعداد روزها کمتر و حجم بارش‌ها در بازه زمانی بسیار کوتاه بیشتر شده است. این روند تشدید کننده فرسایش خاک است. ضمن اینکه تفاوت اقلیمی و ساختار جغرافیایی در مناطق مختلف مازندران شرایط این استان را متفاوت کرده است.
این مسئول به چالش‌های دیگری مانند جنگل‌زدایی و کاهش سطح جنگل و مرتع و روند تغییر کاربری اراضی در مازندران نیز اشاره و اظهارکرد: همه این مسائل باعث شده روان‌آب به سیلاب تبدیل شود. نداشتن پوشش گیاهی و جایگزین شدن با سنگ و آجر و مصنوعات انسان‌ساخت باعث می‌شود بارندگی‌ها سبب وقوع سیلاب شوند و در نتیجه سرعت تخریب خاک افزایش یابد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران تصریح کرد: براساس آمارهای جهانی، میزان تخریب خاک در ایران در هکتار بسیار بالاتر از میانگین جهانی است که تا ۱۶ تن در هکتار هم تخمین زده می‌شود. با توجه به اهمیت خاک حاصلخیز مازندران و جایگاهی که این استان در تأمین امنیت غذایی کشور دارد، باید دراین استان مطالعات جدی انجام شود تا عواملی که فرسایش خاک را تشدید می‌کنند، شناسایی شوند.
تنوع شکل و میزان فرسایش خاک در استان
دراین میان نکته قابل توجه این است که تنوع اقلیمی مازندران سبب شده که نتوان تنها یک نسخه را دوای درد پدیده فرسایش خاک در این استان دانست. مازندران دارای مناطق جلگه‌ای و دشت، عرصه‌های جنگلی، مناطق دامنه‌ای و زمین‌های شیبدار، مناطق کوهستانی و حتی در برخی نقاط عرصه‌های خشک کوهستانی است که با توجه به شرایط اقلیمی هرکدام از این نقاط، شکل و میزان فرسایش خاک در آنها متفاوت است.
برای مثال شیب زیاد، تعداد بالای ساخت و ساز و تغییر کاربری و نوع توپوگرافی زمین در غرب استان سبب شده فرسایش خاک دراین منطقه از مازندران بیشتر باشد؛ تا جایی که به گفته مسئولان حوزه منابع طبیعی غرب مازندران، خاک حدود ۹۰درصد مناطق کوهستانی این منطقه درمعرض فرسایش جدی قرار دارد. همین موضوع ضرورت انجام مطالعات گسترده برای بررسی پدیده فرسایش خاک در مازندران را بیشتر می‌کند.