همشهری- سمیرا مصطفی‌نژاد: مردم در گوشه و کنار جهان به شیوه‌های نسبتا یکسانی وقت‌گذرانی می‌کنند. همه انسان‌ها می‌خوابند، کار می‌کنند و از اوقات‌فراغتشان لذت می‌برند. اما در آزادی عملی که افراد برای صرف وقت خود برای کارهایی که برایشان ارزشمند است دارند، تفاوت‌هایی میان کشورهای مختلف وجود دارد. بررسی شیوه‌های گذران وقت در کشورهای جهان چشم‌اندازی پراهمیت از وضعیت زندگی، فرصت‌های اقتصادی و رفاه عمومی افراد به‌دست می‌دهد. همچنین مقایسه این آمارها با آمارهای موجود در ایران نشان‌دهنده تفاوت‌های قابل‌توجهی است که میان سبک زندگی ایرانی‌ها و دیگر کشورهای جهان وجود دارد؛ برای مثال ایرانی‌ها روزانه کمی بیش از ۴ ساعت از زمان خود را صرف اوقات‌فراغت می‌کنند، درحالی‌که مردم جهان به‌صورت متوسط کمی بیش از ۵ ساعت از زمان خود را برای لذت بردن از اوقات‌فراغت اختصاص می‌دهند.
آخرین وضعیت گذران وقت در ایران
مرکز آمار ایران در دوره‌های مختلف طرح گذران وقت شهرنشینان ایرانی ۱۵ سال به بالا را با دسته‌بندی بین‌المللی فعالیت‌های روزانه به ۹ گروه مختلف موردبررسی قرار داده است. دسته‌بندی‌ها شامل فعالیت‌های تولیدی مانند «اشتغال و فعالیت مرتبط با مزد»، «تولید کالا برای استفاده نهایی خود»، فعالیت غیرتولیدی غیرشخصی مانند «خدمات خانگی بدون مزد برای اعضای خانوار»، «خدمات مراقبتی بدون مزد برای اعضای خانوار»، «کار داوطلبانه بدون مزد، کارآموزی و سایر کارهای بدون مزد» و فعالیت غیرتولیدی شخصی مانند«یادگیری»، «معاشرت، ارتباط، مشارکت اجتماعی و آداب و رسوم دینی»، «فرهنگ، فراغت، رسانه‌های گروهی و ورزش»و «رسیدگی و خودمراقبتی» است. بررسی‌های انجام شده از الگوی گذران زمان در سال ۹۹-۹۸ در شهرهای ایران نشان می‌دهد متوسط مدت‌زمان صرف شده برای فعالیت‌های تولیدی (بامزد) ۳ ساعت و ۵۰ دقیقه، برای فعالیت‌های غیرتولیدی غیرشخصی ۳ ساعت و ۱۸ دقیقه و برای فعالیت‌های شخصی ۱۷ ساعت و ۵۲ دقیقه بوده است. بخشی از این ساعت صرف خواب، بخشی صرف خوردن و آشامیدن، و بخشی صرف اوقات‌فراغت می‌شود. همچنین میان میزان صرف زمان برای انجام فعالیت‌های تولیدی بین مردان و زنان تفاوت مشخصی وجود دارد، همانطور که این تفاوت را در مورد فعالیت‌های غیرتولیدی غیرشخصی هم می‌توان دید. مردان در طول روز ۵ ساعت و ۲ دقیقه را صرف فعالیت تولیدی، یک ساعت و ۷ دقیقه را صرف فعالیت‌های غیرتولیدی غیرشخصی و ۱۷ ساعت و ۵۰ دقیقه را صرف فعالیت‌های شخصی می‌کنند. درحالی‌که در مورد زنان ۴۳ دقیقه برای فعالیت‌های تولیدی، ۵ ساعت و ۲۶ دقیقه برای فعالیت‌های غیرتولیدی و ۱۷ ساعت و ۵۱ دقیقه برای فعالیت‌های شخصی برآورد شده است.جز بخش فعالیت‌های شخصی، ارقام ثبت شده نشان از ۴ ساعت و ۱۹ دقیقه فعالیت بیشتر مردان در بخش تولیدی و ۴ ساعت و ۱۹ دقیقه فعالیت بیشتر زنان در بخش فعالیت‌های غیرتولیدی و غیرشخصی دارند.
وضعیت گذران وقت در کشورهای دیگر جهان
در کشورهای دیگر جهان نسبت‌های متفاوتی میان تقسیم‌بندی گذران زمان بین مردم وجود دارد؛ برای مثال مردم ژاپن به‌طور متوسط ۵ ساعت و ۴۳دقیقه از زمان روز خود را صرف فعالیت‌های تولیدی می‌کنند. این مدت در لتونی ۵ ساعت و ۲۸دقیقه است و در چین ۵ ساعت و ۲۵ دقیقه. در آن سوی فهرست کشورهای ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، یونان، بلژیک و فنلاند قرار دارند که به‌ترتیب ۲ ساعت و ۴۸ دقیقه، ۲ ساعت و ۵۰ دقیقه، ۲ ساعت و ۵۶ دقیقه، ۳ ساعت و ۱۱ دقیقه، ۳ ساعت و ۲۳ دقیقه و۳ ساعت و ۳۳ دقیقه از زمان روز خود را صرف فعالیت‌های تولیدی می‌کنند. استرالیا با ۳ ساعت و ۵۰ دقیقه زمانی که از ۲۴ ساعت صرف فعالیت‌های تولیدی می‌کند، نزدیک‌ترین کشور به ایران محسوب می‌شود. الگوی واضحی که درمورد ساعات کار یا فعالیت تولیدی در میان کشورهای جهان وجود دارد این است که مردم کشورهای ثروتمندتر کمتر از مردم کشورهایی کار می‌کنند که وضعیت اقتصادی ضعیف‌تری دارند. بررسی ساعات کاری روزانه و مقایسه تولید ناخالص داخلی کشورها این الگو را اثبات می‌کند؛ برای مثال کامبوج یا میانمار از پایین‌ترین تولید ناخالص داخلی برخوردار است اما همزمان بالاترین میزان ساعات کار سالانه را دارد، درحدی که مجموع ساعات کار روزانه در این کشور ۹۰۰ ساعت بیشتر از مجموع ساعات کار سالانه در سوئیس، یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان است. بررسی سیر تکامل کشورها در زمینه بهبود تولید ناخالص داخلی هم این ادعا را تأیید می‌کند؛ برای مثال از سال ۱۹۵۰ تا به امروز تولید ناخالص داخلی آلمان بیش از ۱۰برابر شده است و همزمان ساعات کاری در این کشور در این دوران تقریبا به نیم، یعنی از سالی ۲۴۲۷ ساعت به ۱۳۵۴ ساعت رسیده است. نکته مهم دیگر در توضیح این ارتباط میزان مولد بودن کشورهاست؛ یعنی علاوه بر ثروتمند بودن کشورها، هرچه میزان مولد و پربار بودن کشورها بیشتر باشد، و هرچه کارآمدی اقتصاد و نیروهای کار بالاتر باشد، نیاز به‌کار در ساعات طولانی کاهش پیدا خواهد کرد.
تفاوت‌هایی مانند ساختار جمعیت، تحصیلات و رونق اقتصادی کشورها می‌تواند بر این نابرابری‌ها تأثیرگذار باشد اما تفاوت‌هایی هم در میان این اعداد و ارقام وجود دارند که نمی‌توان آنها را به خوبی به واسطه این شاخص‌ها توضیح داد؛ برای مثال مردم انگلستان بیشتر از فرانسه زمان خود را به‌کار کردن اختصاص می‌دهند اما اوقات‌فراغت یک اندازه‌ای را سپری می‌کنند. تفاوت‌های فرهنگی در چنین وضعیت‌هایی نقش ایفا می‌کنند؛ برای مثال فرانسوی‌ها زمان بیشتری به نسبت انگلیسی‌ها صرف غذا خوردن می‌کنند و در این حوزه خاص، آمارها با ذهنیتی که درباره فرهنگ غذا وجود دارد همخوانی کاملی نشان می‌دهد. مردم در فرانسه، یونان، ایتالیا و اسپانیا نسبت به مردم بیشتر دیگر کشورهای اروپایی زمان بیشتری را صرف خوردن و آشامیدن می‌کنند. مردم آمریکا کمترین مدت زمان را در میان کشورهای OECD به صرف غذا اختصاص می‌دهند. نکته قابل‌توجه دیگر درباره کشورهای جهان، همانطور که در مورد ایران هم مشاهده شد، تفاوت جنسیتی در گذران زمان روز است. اما برخلاف ایران، در میان کشورهای OECD این اختلاف جنسیتی در بخش اوقات‌فراغت به چشم می‌خورد. متوسط زمانی که مردان در کشورهای اروپایی و آمریکایی صرف اوقات‌فراغت خود می‌کنند بالاتر از زنان است. در کشوری مانند نروژ این اختلاف بسیار ناچیز است اما در پرتغال مردان ۵۰ درصد اوقات‌فراغت بیشتری نسبت به زنان دارند. آنچه به این اختلاف دامن می‌زند، فاصله جنسیتی است که در حوزه فعالیت‌های غیرتولیدی غیرشخصی، مانند نگهداری از اعضای خانواده و رسیدگی به امور خانه وجود دارد. زنان در بیشتر کشورها مسئولیت انجام بخش بزرگی از فعالیت‌های بدون مزد را در طول روز برعهده دارند، در نتیجه زمان کمتری برای گذراندن اوقات‌فراغت خواهند داشت.
ارتباط بودجه‌بندی زمان و رضایت از زندگی
دانستن این موضوع که مردم در کشورهای مختلف جهان چگونه از ۲۴ ساعت یک روز خود استفاده می‌کنند از آن بابت اهمیت دارد که می‌توان براساس آن فعالیت‌هایی که بیشترین میزان رضایت از زندگی را در افراد ایجاد می‌کنند تشخیص داد و با رتبه‌بندی آنها و تعمیم دادن این تفاوت‌ها به تقسیم گذران وقت در کشورهای مختلف، میزان رضایت افراد از زندگی در کشورهای مختلف را تشخیص داد. درحقیقت الگویی بسیار واضح و قابل‌پیش‌بینی در لذت بردن از فعالیت‌ها وجود دارد که نشان می‌دهد تفاوت در شکل گذران زمان در کشورهای مختلف چشم‌اندازی معنی‌دار را از وضعیت زندگی و فرصت‌های اقتصادی به نمایش می‌گذارد. در کشورهایی که مردم زمان بیشتری را صرف فعالیت‌های تولیدی و غیرتولیدی بامزد و بی‌مزد می‌کنند، زمان کمتری برای فراغت و رسیدگی به امور شخصی باقی می‌ماند، در نتیجه سطح شادی و رضایت از زندگی در این کشورها کاهش پیدا خواهد کرد. در مقابل کشورهایی که زمان کمتری از روز را برای کار کردن با مزد یا فعالیت‌های غیرتولیدی و بدون مزد اختصاص می‌دهند، رضایت بالاتری از زندگی از خود نشان می‌دهند. در نتیجه با بازگشت به آنچه پیش‌تر عنوان شد، شهروندان کشورهایی که از قدرت اقتصادی بالاتری برخوردارند، مدت‌زمان کمتری از روز را صرف کار با مزد می‌کنند و در نتیجه میزان رضایتمندی آنها از زندگی بالاتر از کشورهایی است که مردمان آن به‌دلیل ضعف اقتصادی ناچار به صرف زمان بیشتری برای کار با مزد هستند.
تفاوت‌های جهان و ایران
کشورهای آلمان، دانمارک، نروژ، هلند، فرانسه، بلژیک و لوکزامبورگ جزو کشورهای برتر جهان هستند که از سرانه تولید ناخالص بالا و پایین‌ترین نرخ ساعت کار سالانه برخوردارند.
شاغلان ۱۵ سال به بالا در این کشورها به‌ترتیب در طول ۲۴ ساعت:
۴ ساعت و ۱۳ دقیقه
۳ ساعت و ۳۳ دقیقه، ۳ ساعت و ۳۵ دقیقه
۴ ساعت و ۳ دقیقه، ۲ ساعت و ۵۰ دقیقه
۳ ساعت و ۲۳ دقیقه
۴ ساعت و ۱۱ دقیقه
را به فعالیت‌های تولیدی برای دریافت مزد اختصاص می‌دهند. مقایسه این ارقام با متوسط زمانی که در ایران صرف فعالیت‌های تولیدی می‌شود، یعنی ۳ ساعت و ۵۰ دقیقه، نشان می‌دهد ایران اگرچه از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی تفاوت معناداری با این کشورها دارد، اما از نظر زمان صرف شده در روز برای پرداختن به فعالیت‌های تولیدی تفاوت چندانی با این کشورها ندارد و تنها فرانسه است که اختلافی یک‌ساعته با ایران دارد. برای مقایسه بهتر نرخ سرانه تولید ناخالص داخلی این کشورها را مشاهده می‌کنید: آلمان بیش از ۴۵ هزار دلار، دانمارک بیش از ۶۰ هزار دلار، نروژ بیش از ۶۷ هزار دلار، هلند بیش از ۵۲ هزار دلار، فرانسه بیش از ۳۸ هزار دلار، بلژیک بیش از ۴۴ هزار دلار، لوکزامبورگ بیش از ۱۱۶ هزار دلار و ایران بیش از ۷ هزار دلار. این مقایسه نشان می‌دهد ایران با این اختلاف قابل‌توجه سرانه تولید ناخالص داخلی نسبت به کشورهای آلمان، هلند و لوکزامبورگ ساعات کمتری از روز را به کار با مزد اختصاص داده است.