همشهری- مریم سرخوش: کرونا این بار به صورت گسترده به جان مردم سیستان و بلوچستان افتاده است، از هفته گذشته با انتشار اولین خبرها از شرایط بحرانی این استان در شیوع کرونا و گمانه زنی‌ها از خیز کرونای هندی یا همان دلتا، وضعیت این استان در سرخط خبرها قرار گرفت. حالا نه تنها کرونا که دیگر محرومیت‌های این استان هم پررنگ‌تر از قبل خودنمایی می‌کند. خبرهای خوبی از استان به گوش نمی‌رسد و مشاهدات و گزارش های میدانی و محلی حکایت از بالا بودن قربانیان دارد.
اواخر هفته گذشته بود که وزارت بهداشت تصمیم گرفت تیم ویژه‌ای برای بررسی وضعیت این استان بفرستد و حالا در تازه‌ترین اقدام، به دستور وزیر بهداشت، حمید سوری که رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-۱۹ است به عنوان نماینده تام‌الاختیار او در استان سیستان و بلوچستان منصوب شد. سوری در گفت‌وگو با همشهری جزییات اقدامات فوری برای خروج از بحران را تشریح کرد.
- دلیل این که سیستان و بلوچستان در فاصله زمانی بسیار کوتاه طغیان کرونا را تجربه کرد، چیست؟
این استان اولین تجربه برای طغیان اپیدمی کرونا را تجربه می‌کند و در ۱۶ ماه گذشته جزو استان‌های خوب در کنترل و مدیریت این اپیدمی به‌شمار می‌رفت. دلیل ان هم پایین بودن تراکم جمعیت آن است. نکته اما اینجاست که در بسیاری از استان‌های کشور با ابتلای بخش قابل‌توجهی از افراد به ویروس کرونا روبه‌رو بودیم و این اتفاق، منجر شد تا این افراد تاحدودی ایمنی جمعی پیدا کنند. بررسی‌های ما نشان می‌دهد حدود ۵۵ درصد از جمعیت کشور ایمنی جمعی پیدا کرده‌اند اما در سیستان‌وبلوچستان این عدد کمتر از میانگین کشوری است. به همین دلیل جمعیت افرادی که برای اولین بار مبتلا می‌شوند، بالاست، در نتیجه مردم از نظر سطح ایمنی اجتماعی آسیب‌پذیرترند و این وضعیت شانس ابتلا را بیشتر می‌کند. از سوی دیگر برخی شایعات و تصورات غیرواقعی در استان نسبت به واکسن کرونا وجود دارد که استقبال از واکسیناسیون را کمتر کرده است.
- به نظر شما در این شرایط چه باید کرد؟
باید از تجربه سایر استان‌ها استفاده کرد. علاوه بر ورود تمام نهادهای مسئول، لازم است از تمام بضاعت‌های غیردولتی مثل خیریه‌ها، سمن‌ها و نیروهای داوطلب استفاده شود تا هرچه سریع‌تر طغیان کرونا در این استان مدیریت شود. همچنین نیاز داریم تا با حمایت مسئولان محلی، افراد ذی‌نفوذ بومی هر منطقه مثل ائمه جمعه، اهل سنت و تشیع و... اقدام فوری برای خنثی‌سازی شایعات پیرامون واکسن در این استان انجام دهیم تا مردم از واکسن استقبال کنند. ما برای کنترل این وضعیت، به ویژه در مناطق دوردست، نیاز به نیروهای درمانی و داوطلب داریم. به محض ورود به استان از مشارکت نیروهای داوطلب و مردمی در حوزه‌هایی از جمله بیماریابی فعال و اقدامات حمایتی و نظارتی استفاده خواهیم کرد.
- محرومیت‌های استان با شیوع کرونا بیشتر مورد توجه قرار گرفته و بسیاری معتقدند که همین محرومیت‌ها طغیان ویروس را در این استان مرزی رقم زده است. از سوی دیگر وضعیت فوتی‌ها و موارد ابتلا و بستری هم بالاست.
بارها گفته‌ام که وضعیت در استان سیستان‌وبلوچستان خوب نیست، اما در حال حاضر برخورد منطقی با آنچه در طغیان کرونای سیستان‌وبلوچستان صورت گرفته مهم‌تر است. نه کسانی که سیاه‌نمایی بیش از حد می‌کنند به نفع مردم عمل می‌کنند و نه کسانی که عادی‌انگاری و ساده‌انگاری نسبت به شرایط موجود دارند. هر دو طیف باید نگاه واقع‌بینانه، منطقی و مبتنی بر اسناد و مدارک به این وضعیت داشته باشند. اینکه این‌طور عنوان شود مردم هیچ تقصیری ندارند و در وضعیت موجود تنها پیکان انتقادات به سمت مسئولان و محرومیت‌ها باشد به نفع خود مردم هم نیست. سیاسی‌کردن و عقده‌گشایی مشکلات صنفی و قومیتی در حال حاضر به نفع مردم نیست. این استان محرومیت‌های ریشه‌ای دارد و همه ما قبول داریم در توزیع امکانات مشکل وجود داشته است. اما نه حوزه سلامت به همه این محرومیت‌های ریشه‌ای مربوط است و نه الان زمانی است که این مسائل در اولویت قرار گیرند. راه عاقلانه در وضعیت موجود این است که درک درستی از خطر برای مردم ایجاد کنیم و آنها بدانند که جانشان در معرض خطر است.
- با این‌همه اما گلایه‌ها همچنان مطرح می‌شود. شما پس از ورودتان به استان در این‌باره چه تدبیری خواهید داشت؟
در ابتدا، باید این بحران خاموش شود و بعد از آن می‌شود هر مطالبه‌ای را پیگیری کرد. به عنوان نماینده تام‌الاختیار وزیر بهداشت در استان مسئول پاسخگویی به محرومیت‌ها نیستم و به‌عنوان رئیس گروه واکنش سریع کووید-۱۹ باید اقدامات لازم برای هماهنگی و کنترل کرونا داشته باشم. در این شرایط حاد ما باید اقدامات موثر و مناسب برای فروکش‌کردن این اپیدمی را داشته باشیم. این درست است که مردم از کمبود آب یا محرومیت‌های متعدد رنج می‌برند و قطعا در این باره تعلل صورت گرفته اما حالا زمان طرح این مشکلات نیست. تداوم این روند منجر به زمین‌خوردن طرح‌های مدیریت بحران کرونا و ازدست‌رفتن جان انسان‌ها می‌شود. در این استان فاصله‌های چندصدکیلومتری در شهرها و روستاهایش وجود دارد. به همین دلیل توزیع امکانات بهداشتی و درمانی در برخی مناطق نه امکانپذیر است و نه به‌صرفه. نمی‌توان برای یک منطقه با جمعیت ۲ هزار نفری بیمارستان چندصد تختخوابه و چند متخصص در نظر گرفت اما قطعا برای همین مناطق هم تجدیدنظر در ساختار و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی صورت خواهد گرفت.
- با همه اینها آیا وضعیت بیمارستان‌ها و تجهیزات درمانی را برای عبور از این وضعیت مناسب می‌دانید؟
طغیان اصلی اپیدمی در زاهدان از هفته چهارم خرداد شروع شد و در هفته اول تیر به اوج رسید. از همان زمان هم وزارت بهداشت، سیستان‌وبلوچستان را در اولویت تامین نیازهای خدمات درمانی قرار داد و محموله‌های مورد نیاز مرتب تامین و ارسال می‌شود. ما مشکل خاصی در بیمارستان‌های استان نداریم و کمبود تخت هم وجود ندارد. بخش‌های خالی برای بستری داریم و این‌طور نبوده که کسی پشت در بیمارستان‌ها بماند. ضمن اینکه تدابیر لازم برای افزایش تخت‌های درمانی هم صورت گرفته است. اما با فراهم بودن هر میزان امکانات، مردم باید خودشان در مراجعه و انجام تست‌ها تعجیل کنند. در این میان باید به‌سرعت کلینیک‌های سرپایی گسترش پیدا کند تا از شدت ابتلا، کم شود و نیاز به تخت‌های بیمارستانی کاهش پیدا کند و فوتی‌ها به حداقل برسند.
- بیماری‌های زمینه‌ای، کمبود خدمات بهداشتی و حتی سوءتغذیه به‌عنوان یکی از عوامل شیوع این اپیدمی در استان مطرح می‌شود، آیا می‌توان در طغیان کرونای سیستان‌وبلوچستان این عوامل را مد نظر قرار داد؟
بیماری‌های زمینه‌ای مهم است اما مجموع این عوامل نمی‌تواند در رقم‌خوردن چنین شرایطی مقصر اصلی قلمداد شود. این درست که برای کسانی که این مشکلات را دارند سیستم ایمنی بدن‌شان در پاسخ به هر نوع بیماری ضعیف‌تر عمل می‌کند اما این‌طور هم نیست که کسی به دلیل سوءتغذیه شانس بالاتری برای ابتلا به کرونا داشته باشد. مردم در این استان به صورت کلی تمایلی به واکسیناسیون ندارند اما باید واکسیناسیون گسترش پیدا کند. ۸۰ درصد مرگ‌های کرونایی مربوط به افراد سالمند و دارای بیماری‌های زمینه‌ای است و اگر بتوانیم واکسیناسیون را گسترش دهیم تلفات کمتری را شاهد خواهیم بود. از سوی دیگر میانگین سنی ابتلا نسبت به گذشته پایین‌تر آمده و در مورد سالمندانی هم که واکسن نزده‌اند شاهد درگیری بیشتر با بیماری هستیم.
- این که کدام ویروس جهش‌یافته در استان باعث طغیان کرونا شده، مشخص شده است؟
در این استان تنوعی از واریانت‌های کرونا، باعث رقم‌خوردن اپیدمی شده. بر این اساس نمی‌توانیم بگوییم که رقم‌خوردن وضعیت موجود ناشی از شیوع گسترده ویروس هندی، آفریقایی، برزیلی یا هر نوع جهش دیگری باشد. البته هنوز نمی‌توانیم قضاوت کنیم واریانت غالب چیست اما آنچه معلوم است روند گسترش دلتای هندی افزایشی‌تر است و شیوع سریع‌تری دارد. البته میزان کشندگی دلتای هندی نسبت به واریانت‌های قبلی، به ویژه واریانت کلاسیک پایین‌تر آمده و دلایل متعددی هم دارد؛ از جمله تجربه کادر درمان در درمان بیماران، تشخیص زودهنگام و حتی واکسینه شدن جمعیت پرخطر در مقابل این بیماری.
- آیا افزایش پوشش واکسیناسیون در سیستان و بلوچستان را اقدام عاجل برای رفع طغیان کرونا در این منطقه می‌دانید؟
واکسیناسیون موضوع مهمی است اما به‌عنوان اولین اقدام در استان به‌شمار نمی‌آید و مهم‌تر از آن مدیریت وضعیت موجود و قطع زنجیره کروناست. بر این اساس باید بیماریابی فعال گسترش پیدا کند و در فرایندهای بهداشتی و درمانی تجدید نظر شود. همچنین جلب مشارکت سایر بخش‌های مرتبط با کرونا در استان هم نیاز است. باید بدانیم که در طغیان کنونی کرونا در این استان مرزی، بخش کوچکی از وضعیت موجود متوجه وزارت بهداشت است و بخش عمده آن به سایر سازمان‌ها و ادارات برمی‌گردد که ظرفیت‌های لازم و مسئولیت مستقیم در چنین شرایطی دارند. از جمله اعمال محدودیت و ممنوعیت ترددها، قرنطینه، نظارت بر رعایت پروتکل از سوی مردم، اعمال اقدامات سختگیرانه برای کنترل اپیدمی و... . این عوامل باید با مشارکت آنها، سازماندهی شود تا هم در بخش بهداشت و درمان و هم سایر بخش‌های مرتبط ساماندهی اپیدمی صورت گیرد. ما در این استان کمبود واکسن نداریم و سیستان‌وبلوچستان تنها استانی است که سن بالای ۵۰ سال را واکسینه می‌کنند اما استقبال مردم کم است. نکته مهم اینکه، در میان قربانیان، هیچ‌کدام جزو کسانی نبوده‌اند که ۲ دوز واکسن را دریافت کرده بودند و افراد فوتی بالای ۶۰ سال هم کسانی بودند که از تزریق واکسن خودداری کرده بودند.
- در همسایگی این استان، کرمان و بوشهر هم وضعیت خوبی از نظر تعداد بالای شهرهای قرمز ندارند، آیا ضرورتی وجود ندارد که نگاه ویژه‌ای هم به این استان‌ها شود؟
این استان‌ها از هفته‌های گذشته با شیوع گسترده کرونا مواجه شده و تا حد زیادی کنترل شدند. آنها شرایط حاد را پشت سر گذاشته‌اند اما هنوز ترکش‌هایی وجود دارد. در هفته‌های اخیر از این استان‌ها بازدید و وضعیت آنها پیگیری شده است. این بیماری هم عمدتا از همین مناطق به سیستان‌وبلوچستان رخنه کرده و گسترش پیدا کرده است. یکی از دلایل آن این است که با وجود توصیه‌های مکرر، هیچ محدودیتی در ترددها در نظر گرفته نشد و بیماری گسترش پیدا کرد. عامل دیگر هم برقراری ترددها در مرزهای این استان، به ویژه مرزهای غیررسمی بود. باید سایر بخش‌های خارج از حوزه سلامت روی این مسائل تاکید و توجه داشته باشند.
- به عنوان نماینده تام‌الاختیار وزیر بهداشت در استان سیستان و بلوچستان پیش‌بینی‌تان از کنترل بیماری در این استان مرزی چه زمانی است؟
این مسئله به سرعت عمل ما و همکاری و هماهنگی تمام بخش‌ها و مردم بستگی دارد و این که چقدر اقدامات به اجرا درآید. درصد اجرایی‌شدن هر اقدام در موفقیت آن موثر است و مردم باید خودشان را ملزم به رعایت پروتکل‌ها کنند. همچنین احساس مسئولیت در بخش‌های درگیر باید صورت بگیرد تا پروتکل‌ها با نظارت بیشتری رعایت شود. هزار توصیه هم اگر نیم‌بند اجرا شود فایده چندانی نخواهد داشت و بدون مشارکت و همراهی تمام مسئولان استان موفق نخواهیم بود. علاوه بر این که من پست اجرایی ندارم و به‌عنوان مشاور و برنامه‌ریز پیشنهادها، توصیه‌ها و اقدامات مورد نیاز را به وزیر اطلاع خواهم داد و دستورات لازم برای اجرایی‌شدن صادر خواهد شد.