همشهری- سیدمحمد فخار: آمارها نشان می‌دهد ۳۷ میلیون هکتار از عرصه کشور معادل ۲۵ درصد مساحت کل ایران در معرض تخریب زمین و بیابان شدن با شدت زیاد است. این یکی از خبرهایی بود که دیروز در کنفرانس روز جهانی بیابانزدایی مطرح شد. در این کنفرانس که با حضور چهره‌های داخلی و خارجی در محل سازمان جنگل‌ها برگزار شد، اعلام شد ۱۸۷ منطقه کشور در ۲۲ استان تحت‌تأثیر فرسایش بادی هستند که وسعت این مناطق ۲۹.۵ میلیون هکتار است.
بیابانزایی بی‌توجه به تغییر دولت‌هاست
بیابانزایی را نمی‌توان به تغییر دولت‌ها و سمت‌ها پیوند زد و لازم است برنامه مداوم و جامعی برای مقابله با بیابانزایی تدوین شود که در همه زمان‌ها مورد توجه باشد. کاظم خاوازی، وزیر جهادکشاورزی این جمله را گفت و تأکید کرد: بیابانزایی روز به روز ظرفیت تولید موادغذایی در کشور را کاهش داده است؛ بنابراین برخورد و نگاه ما به سرزمین باید نگاه بیابانی باشد و حتی مناطق سبز را نیز باید بیابان تصور کنیم تا از سرعت فراگیری بیابان در کشور جلوگیری شود؛ چون بخش قابل‌ملاحظه‌ای از اکوسیستم‌های کشور را مناطق بیابانی در برگرفته و یکی از اساسی‌ترین مشکلاتی که در این زمینه داریم این است که انسان خود و نقش خود را درون این اکوسیستم درنظر نمی‌گیرد و خود را جدای از این فرایند می‌داند.
وی تصریح کرد: باید برنامه هوشمند، پایدار، مداوم و پیوسته برای مقابله با بیابانزایی داشته باشیم و نمی‌توان این پدیده را با تغییر دولت‌ها و تغییر سمت‌ها پیوند زد، بلکه لازم است برنامه مداوم و جامع در تمام دولت‌ها و همه زمان‌ها برای مقابله با بیابانزایی در ایران وجود داشته باشد. خاوازی با اشاره به اینکه پیشگیری از بیابانزایی اهمیت زیادی دارد، گفت: اگر قرار باشد سرعت ایجاد این پدیده، انتشار و رخداد آن را کنترل کنیم هرقدر انرژی بگذاریم، این امکان وجود نخواهد داشت.
رئیس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری نیز در مراسم روز جهانی بیابانزدایی، سیمای افزایش بیابان در کشور را با ذکر آمار و ارقام تشریح کرد. به‌گفته مسعود منصور، نتایج به‌دست آمده از اطلس مناطق بیابانی که کار مشترک دانشگاه تهران و شرکت مدیریت منابع آب ایران است، نشان می‌دهد، بیش از ۸۸ درصد مناطق کشور می‌تواند تحت‌تأثیر بیابانزایی قرار گیرد که آمار قابل‌توجهی است. همچنین گزارشی که در سال ۲۰۱۸ تهیه شده مشخص کرد که ۳۷ میلیون هکتار از عرصه کشور یعنی ۲۵ درصد مساحت کل کشور در معرض تخریب با شدت زیاد است. شدت تخریب کم یا زیاد نیز براساس شاخص‌های کنوانسیون بین‌المللی بیابانزدایی و مقابله با خشکسالی، یعنی کاهش پوشش گیاهی و کاهش حاصلخیزی خاک تعیین می‌شود.
به‌گفته او، مطالعات کانون‌های بحرانی نیز مشخص کرد ۱۸۷ منطقه کشور در ۲۲ استان، تحت‌تأثیر فرسایش بادی است که وسعت این مناطق ۲۹.۵ میلیون هکتار است. در این رابطه، نکته قابل توجه آن است که ۲۳۷ کانون بحرانی فرسایش بادی با وسعت حدود ۱۴ میلیون هکتار در کشور وجود دارد. فرسایش خاک و هجوم شن‌های روان به مناطق زیستی، سکونتگاه‌ها، اراضی کشاورزی و زیرساخت‌ها نیز سالانه حدود ۳هزار میلیارد تومان خسارت برجای می‌گذارد. به‌گفته منصور، اقدامات بیابانزایی در کشور قدمتی بیش از ۵۰ سال دارد.
رئیس سازمان جنگل‌ها با اشاره به اقدامات انجام شده در مقابله با بیابانزایی در ایران گفت: در سطح ۷.۵ میلیون هکتار کار انجام شده است؛ ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار نهال‌کاری، ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار بذرپاشی و بذرکاری انجام شده و در حدود ۳۰۰ هزار هکتار از اراضی بیابانی کشور نیز با استفاده از مالچ‌های نفتی در سال گذشته تثبیت شن‌های روان صورت گرفت. ۴۶۰ هزار هکتار از ۷.۵ میلیون هکتار که فعالیت مقابله با بیابان در آن صورت گرفته است نیز مدیریت شد. معاون رئیس‌جمهور همچنین از کاهش ۵۰ درصدی مساحت مناطق واجد شرایط استفاده از مالچ نفتی خبر داد و در موضوع استفاده از مالچ‌نفتی برای تثبیت شن‌های روان گفت: سال ۹۹ یک تنفس تقریبا یکساله صورت گرفت و شورای‌عالی جنگل و معاونت آبخیزداری و امور مراتع موظف شد با کمک دانشگاه‌ها، مؤسسات و صاحب‌نظران در شاخص‌های استفاده از مالچ‌های نفتی بازنگری کند. براساس شاخص‌های تعیین شده قبلی، ۶۳ هزار هکتار از مساحت کشور واجد شرایط استفاده از مالچ نفتی بودند، اما با اصلاح شاخص‌ها و براساس پروتکل جدیدی که تنظیم شد، اکنون این مساحت به ۳۲ هزار هکتار کاهش یافته است.
خسارت ۲۰ تریلیون دلاری تغییر کاربری
تغییر کاربری زمین موجب خسارتی معادل ۲۰ تریلیون دلار برای خدمات سالانه اکوسیستم طی ۱۲سال اخیر شده است. جرالد بودکر، نماینده فائو در ایران با اعلام این خبر گفت: از بین رفتن خاک، گونه‌ها و اکوسیستم‌ها در ایران منجر به افزایش بحران‌های به‌هم پیوسته بیابانزایی، تخریب زمین، خشکسالی، از بین رفتن تنوع زیستی و تغییرات اقلیمی می‌شود و اکنون ارزش‌هایی که از دست می‌دهیم بیش از چیزی است که تولید می‌کنیم.
به‌گفته این مقام سازمان ملل در تهران، تخریب زمین به تنهایی ۶ تریلیون دلار خسارت برجای می‌گذارد که معادل ۳ برابر ارزش بازار جهانی محصولات کشاورزی است. بدین‌ترتیب تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ محصولات زراعی جهان در برخی مناطق تا ۵۰ درصد کاهش یابند. در عین حال کشورهای در حال توسعه نظیر ایران بیشترین آسیب را که شامل چالش‌های موجود درباره فقر، مخاصمات، کمبود آب و موارد اضطراری مربوط به تغییرات اقلیمی است، متحمل شده‌اند. به‌گفته نماینده فائو در ایران، کشاورزی احیاکننده و ترمیم نظام‌های طبیعی به ترکیبی از روش‌های سنتی و مدرن نیاز دارد که این امر مستلزم فراگیری مهارت‌های قدیمی به‌طور گسترده‌تر و فراگیر شدن مهارت‌های جدید برای مشاغل نوظهور و معرفی افرادی است که برای نتایج سبزتر در جهان تلاش می‌کنند.
جرالد بودکر تأکید کرد: لازم است توجه زیادی به فرصت های بازیابی و بهبود شرایط در ایران پساکرونا شود تا با اقدامات مورد نیاز از طریق ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب و پروژه‌های آماده اجرا در زمینه احیای کشاورزی و حفظ تنوع زیستی بتوان برای تقویت تاب‌آوری نسبت به مواردی همچون مقابله با بیابانزایی، تخریب زمین و خشکسالی گام‌های اساسی برداشت.