به گزارش همشهری آنلاین، سرانه مطالعه یکی از شاخصهای توسعه بهشمار میرود و از آنجا که کتاب، دریچهای رو به جهان آگاهی است، همواره بر لزوم افزایش سرانه مطالعه و کتابخوانی تاکید ویژهای میشود. باتوجه به اینکه بخش قابلتوجهی از جمعیت کشور در روستاها سکونت دارند و بسیاری از آنها نیز جوان هستند، تاکنون لزوم سرمایهگذاری فرهنگی براین ظرفیت و ترغیب آنان به کتابخوانی و مطالعه بر همگان مشخص شده است. ازسوی دیگر تجربه موفق کتابخانههای عمومی در روستاها نشان میدهد ظرفیت پذیرش فرهنگ کتابخوانی در مناطق روستایی بسیار زیاد است و باید در زمینه ترویج کتابخوانی، تلاش بیشتری صورت گیرد. درهمین راستا با برگزاری جشنوارههای مختلف ازجمله «روستاها و عشایر دوستدار کتاب»، «روستای دوستدار کتاب» و...، این جمعیت هدف در موضوع کتابخوانی، ایجاد کتابخانههای روستایی و... مورد توجه ویژه قرار گرفتهاند و هرسال روستاهای دوستدار کتاب انتخاب و معرفی میشوند تا انگیزه بیشتری برای سایر روستاییان ایجاد شود و در این مسیر گامهای استوارتری بردارند. همزمان با فرا رسیدن چهاردهم تیرماه، روز قلم که از سال ۱۳۸۱ به پیشنهاد انجمن قلم ایران و تصویب شورای فرهنگ عمومی، در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسیده است، روستاهای دوستدار کتاب در استانهای مختلف را مورد بررسی قرار دادهایم.
خراسان جنوبی
سال گذشته روستای نوغاب شهرستان خوسف در استان خراسان جنوبی در هفتمین دوره جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب «شایسته تقدیر» شناخته شد، اما شاخصترین کتابخانه روستایی خراسان جنوبی در روستای محمدآباد طبس مشغول به خدمترسانی است. نخستین و جامعترین کتابخانه دیجیتال روستایی کشور سال گذشته با همکاری سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدسرضوی در کتابخانه حضرت امام رضا(ع) روستای محمدآباد طبس راهاندازی شده است. دراین کتابخانه بیش از ۲۰۰ نرمافزار مذهبی، ۲۰ میلیون مقاله، ۲ هزار پایگاه علمی و پژوهشی داخلی و خارجی با بیش از ۹۰ میلیون منبع دیجیتال در تمامی موضوعهای دانش بشری مانند ایران نمایه، ویراساینس، مگاپیپرو گیگالایب در دسترس است. امکان استفاده از ۲۲۰ سامانه نرمافزار کتاب، مقاله و منابع چندرسانهای و بهرهمندی بیش از ۱۰۰ میلیون منبع دیجیتال و همچنین اطلاعات پایگاههای کتابخانه دیجیتال آستان قدسرضوی با بیش از ۲ میلیون رکورد شامل نسخه خطی، چاپ سنگی، چاپ سربی، عکس و... با امکان دسترسی ویژه به نسخه کامل پایاننامهها، برخی کتب چاپی، کتابها و مقالات الکتریکی به زبان فارسی، عربی و لاتین در موضوعهای دانش بشری از دیگر قابلیتهای کتابخانه دیجیتال حضرت امام رضا(ع) روستای محمدآباد طبس است.
آذربایجان شرقی
روستای «دریان» در شهرستان شبستر آذربایجان شرقی ازجمله روستاهای دوستدار کتاب دراین استان محسوب میشود که فعالان حوزه کتاب روستا توانستند ۲ هزارنفر از اهالی را کتابخوان کنند. ترویج کتابخوانی، برگزاری نشستهای کتابخوان، نمایشنامهخوانی، برگزاری نمایشگاه کتاب و معرفی کتاب مسیری ۱۷ ساله بود که جوانان علاقهمند به کتاب در روستای دریان شبستر طی کردند تا این روستا درجمع ۱۰ روستای برتر کشور در حوزه کتابخوانی قرار گیرد. در گذشته بیشتر جوانان این روستا به تهران و کرج مهاجرت کردهاند و هرچند جمعیت ساکن و دائمی آن کاهش داشته، اما جمعیت ثابت کتابخوان آن در ۲ دهه گذشته رشد زیادی داشته است. بیشتر ساکنان روستا را پیرمردان و پیرزنانی تشکیل میدهند که علاقه خاصی به خواندن دارند و کتابخانه الغدیر این روستا نیز تصمیم گرفت برای این افراد طرحهای ویژه کتابخوانی برگزار کند و طرح سالمند پروری دراین روستا اجرا شد و کتاب به صورت رایگان در منزل سالمندان تحویل و پس از مطالعه، به کتابخانه برگشت داده میشود. معرفی کتاب در محافل، مجالس و مدارس، برگزاری نشستهای کتابخوانی در حوزه دفاع مقدس، مسابقه کتابخوانی بهصورت خلاصه نویسی، برگزاری مسابقات و دورههای آموزشی قرآن کریم و همکاری با بسیج شهرستان در فعالیتهای فرهنگی از اقدامهای انجام شده ازسوی کتابخانه دریان است.
قم
استان قم عملکرد قابل دفاعی در جشنواره روستا و عشایر دوستدار کتاب ندارد. تعداد کتابخانههای عمومی روستایی در این استان به تعداد انگشتان یک دست است و در حال حاضر فقط روستاهای مبارک آباد، طایقان، نایه، صرم و فردو کتابخانه عمومی دارند که فعالترین آنها کتابخانه روستای مبارک آباد از توابع بخش مرکزی قم است. استان قم در هیچکدام از ۷ دوره جشنواره روستا و عشایر دوستدار کتاب، نمایندهای نداشته که به مرحله نیمه نهایی راه پیدا کند. اگرچه در زمینه جام باشگاههای کتابخوانی فعالیتهای نسبتا خوبی ازسوی ادارهکل کتابخانههای عمومی این استان انجام شده، اما ادارهکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان که متولی پیگیری جشنواره روستا و عشایر دوستدار کتاب است، در این جشنواره ناکام مانده است. البته کم بودن تعداد کتابخانههای روستایی استان قم غیرطبیعی نیست. درحالحاضر تنها حدود ۵ درصد از جمعیت این استان در مناطق روستایی زندگی میکنند.
گیلان
روستای پونل رضوانشهر از سال ۹۲ و با ساخت کتابخانه رسول اکرم(ص) از روستاهای دوستدار کتاب در گیلان بهشمار میرود که این موضوع تأثیر قابلتوجهی بر میزان کتابخوانی دراین روستا برجا گذاشته و توانسته مخاطبان فراوانی را بهخود جلب کند. مردم این روستا علاقه زیادی به کتاب و کتابخوانی دارند، به گونهای که با وجود یک کتابخانه، ۲ سال قبل، محمد آقاخانی، جوان ۲۵سالهای که نانوای این روستاست، با ساخت قفسه کتابخانه به مشتریانی که در صف انتظار نان هستند، کتاب میدهد. همین موضوع زمینهساز اهدای ۴۰جلد کتاب ازسوی اداره فرهنگ و ارشاد شهرستان به وی شد؛ موضوعی که نشان میدهد میتوان با انجام اقدامات اینچنینی، به ارتقای سطح مطالعه درمیان اهالی کمک بهسزایی کرد. سال گذشته نیز یک گروه از گردشگران سوئدی از این کتابخانه بازدید کردند و هدف از بازدید این گروه از کتابخانه عمومی پونل، تحقیق و آشنایی با فرهنگ و آداب رسوم قوم تالش و بررسی قدمت دیرینه این قوم اصیل ایرانی عنوان شد.
زنجان
روستای «درسجین» از توابع شهرستان ابهر در استان زنجان از روستاهای دوستدار کتاب است. تخصص و نیروی جوانی همیشه کارآیی خود را اثبات کرده است؛ این روستا نیز کتابخوانی خود را مدیون کتابدار جوان و باانگیزه خود است. درسجین درحالی که از سال ۷۴ یک ساختمان بهعنوان کتابخانه و چند جلد محدود کتاب داشت، با آغاز به کار کتابدار جوان این روستا از سال ۹۳، تغییرات در کتابخانه با قفسهبندی مناسب کتابها، تغییر فضای کتابخانه و جذب اهالی باسواد روستا بهویژه کودکان و نوجوانان آغاز شد. کار بهجایی رسید که این کتابخانه اکنون ۱۷ هزار جلد کتاب برای ۳۵۰ عضوش دارد و حتی ساکنان روستاهای اطراف نیز کتابخوان شدهاند و کتابخانه این روستا به صورت سیار در روستاهای اطراف برای ارائه کتاب حضور مییابد. دانشآموزان روستا بیشترین مراجعهکننده این کتابخانه هستند تا در اوقات فراغت کتابهای موردعلاقه خود را مطالعه کنند و کتابدار روستا با انگیزه بهدنبال تهیه و تامین کتابهای مورد علاقه اهالی روستاست. اینها درحالیاست که برنامههایی مانند شعرخوانی، قصهگویی و قصهنویسی و کارگاه نقاشی نیز برای جذب بیشتر مخاطبان کتاب به کتابخانه روستای درسجین اجرا میشود.
کردستان
کتابخانه روستای مرزی سردوش مریوان در استان کردستان جزو فعالترین کتابخانههای روستایی کشور است. کتابخانه مشارکتی این روستا که بیش از ۱۵۰۰ نفر جمعیت دارد، به همت جوانی از اهالی روستا به نام محمد توانا حسینی پا گرفت. کتابخانه روستا تنها با ۱۷جلد کتاب و در یک اتاق که دهداری اختصاص داده بود، در ۱۷فروردین سال ۹۴ فعالیت خود را آغاز کرد. با همکاری خیران و اشتیاق اهالی، فعالیت کتابخانه به مرور رونق بیشتری گرفت تا اینکه تعداد کتابها از مرز ۵هزار جلد هم گذشت و تعداد اعضاء نیز به ۴۰۰نفر رسید. با گسترش کتابخانه و کمبود جا، کتابها به بخشی از مسجد روستا منتقل و پس از آن، با استقبال مردم، کلاسهای مختلف آموزشی و... نیز تشکیل شد. از نکات جالب این کتابخانه این است که کتابدار جوان آن مراسم عروسیاش را نیز در میان کتابها و باحضور کتابخوانهای عضو این کتابخانه جشن گرفت و هزینه مراسم هم به یک موسسه خیریه کودکان بیسرپرست اهدا شد.
اردبیل
روستای فولادلو قویی بیلهسوار در استان اردبیل از روستاهای دوستدار کتاب بهشمار میرود که در جشنواره روستاهای دوستدار کتاب کشور برگزیده شده است. این روستا تا دهه ۸۰ کتابخانهای نداشت و اهالی از چنین موهبتی بیبهره بودند تا اینکه از اوایل دهه ۸۰ یکی از اهالی بهصورت داوطلبانه و افتخاری به فکر راهاندازی کتابخانه در روستا افتاد. کار ابتدا با اجاره یک مغازه و تهیه چند جلد کتاب آغاز شد تا اینکه درسال ۸۶ با جلب مشارکتهای مردمی، کلنگ ساخت کتابخانه خصوصی و هیأت امنایی دراین روستا به زمین زده شد. این روستا هم اکنون بیش از ۲۰ هزار جلد کتاب در مساحتی حدود ۱۲۰ متر دارد. ۴۱۲ نفر از اهالی روستا دراین کتابخانه عضو شدهاند، اما تعدادی هم هستند که با وجود ثبتنام نکردن، از کتابخانه استفاده میکنند. در روزهایی که به دلیل شیوع ویروس کرونا، امکان حضور در کتابخانه برای مطالعه مقدور نیست، کتابدار روستا که هیچ حقوقی هم دریافت نمیکند، کتابهایی که اهالی تلفنی سفارش میدهند را تهیه می کند و در خانه اهالی به آنها تحویل میدهد تا همچنان نبض کتاب در روستا تپش داشته باشد.
کرمان
روستای رحیمآباد از توابع بخش چترود در شهرستان کرمان ۳ هزار و ۷۰۰ نفر جمعیت دارد. دراین روستا که سال ۹۳ در فهرست ۱۰ روستای برتر دوستدار کتاب کشور قرار گرفت، یکی از خیران کتابخانهای ساخته که به پاتوق مهمی برای اهالی رحیمآباد تبدیل شده است. این کتابخانه حدود ۱۵ سال پیش ساخته شد و اکنون بیش از ۱۵ هزار جلد کتاب دارد و حدود ۸۰۰ نفر عضو آن هستند. همچنین دراین روستا، چند طرح در حوزه کتاب اجرا شده که مهمترین آن طرح کتابخانه دیجیتال بوده که درجریان آن، کتابهای موردنیاز اهالی روستا بهصورت دیجیتال و از طریق شبکههای اجتماعی به دستشان میرسد. طرح تلفن گویا نیز در روستا انجام شده و هرکس که کتابی نیاز دارد یا مشاورهای در حوزه کتاب و مطالعه میخواهد، از طریق این تلفن گویا اعلام یا سفارش خود را ثبت میکند و سپس، کتاب موردنظر در خانه فرد تحویل داده میشود. طرح دیگر «قطار مطالعه» است که در ۳ مسجد روستا و با همراهی روحانیان اجرا شد و براساس ان هریک از افراد بعد از مطالعه کتابی که در اختیارش قرار داده شده، آن را به نفر بعدی تحویل میدهد. این افراد در روزهای خاصی، در محلی از جمله مسجد دورهم کتاب میخوانند و کسی که بیش از همه علاقهمند به مطالعه و کتاب باشد، مسئول میشود تا افراد جدیدی را به این قطار اضافه کند.
کرمانشاه
قدمت فرهنگی و تاریخی بالای روستای کندوله در استان کرمانشاه، مردمان این دیار را به دوستداری کتاب و کتابخوانی شهره کرده است. مردم روستا میراثدار شاعر بزرگ «الماس خان کندولهای» خالق شاهنامه کردی هستند. کتابخانه عمومی شهید باهنر این روستا بیش از ۴هزارو ۶۳۸جلد کتاب برای خواندن دارد. از ۶۳۰نفر جمعیت ساکن در کندوله، ۴۲۰نفر عضو کتابخانه هستند که آمار قابلتوجهی است. این کتابخانه ۲۲روستای دهستان کندوله را پوشش میدهد. کتابخانه کندوله تنها یک کتابخانه نیست، بلکه مرکز فرهنگی پرجنب و جوشی است که پیر و جوان، کودک و بزرگسال را در کنار هم نشانده است و اشتیاق ویژهای در مردم این روستا برای استقبال از برنامههای مختلف کتابخانه دیده میشود. از کارآفرینی گرفته تا آموزش هنرهای مختلف به مادران و بانوان کتابخوان، روانشناسی و آشنایی با روشهای نوین کسبوکار، تشکیل صندوق خرد برای زنان روستایی و... همه باعث شده چند سال پیاپی این کتابخانه پایگاه فرهنگی - اجتماعی اهالی شود. همچنین کتابخانه روستای کندوله در سال ۱۳۹۸ به عنوان تنها کتابخانه کارآفرین کشور معرفی شد. این کتابخانه در سال ۱۳۸۰ در زمینی به مساحت ۱۰۰ مترمربع ساخته شد که توسط یک بانوی کتابدار اداره می شود.
سیستان و بلوچستان
طرح روستای دوستدار کتاب نزدیک به یک دهه است که ازسوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ترویج و توسعه کتابخوانی در روستاهای نقاط مختلف کشور ارائه میشود. سیستان و بلوچستان با همه محرومیتهایش دراین طرح از استانهای موفق کشور محسوب میشود. یکی از نکات قابلتوجه دراین استان، وجود کتابخانهداران شخصی است که به توسعه این طرح کمک شایانی میکنند. براساس گزارشهای موجود، وجود علمای دینی در روستاها و داشتن کتابخانههای شخصی موجب شده گستره فعالیتها بیشتر شود. اکثر این علما از روستا مهاجرت نکرده اند و به صورت محدود کتابهایشان را در اختیار عموم قرار میدهند. همچنین افراد زیادی کتابخانه شخصی خود را نیز برای ترویج کتابخوانی به این کار اختصاص دادهاند. «رمین» نام روستایی در منطقه آزاد چابهار است. این روستا در سالهای ۹۳ و ۹۴ در «جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب» بهعنوان روستای نمونه شناخته شد. دلیل این انتخاب وجود کتابخانهای در روستاست که موسس و بانی آن، یکی از اعضای شورای اسلامی پیشین این روستا به نام عبدالحکیم بهار است که این کتابخانه را با هزینه شخصی تهیه کردهاست. این کتابخانه اکنون با صرف هزینه بیشتر نه تنها جوابگوی نیازهای روستاست، بلکه چند روستای همجوار آن نیز از امکانات و کتابهای آن بهرهمند هستند.
آذربایجان غربی
۵ سال پیش بود که یک گروه توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی در شهرستان مهاباد برای تاسیس ۱۰ کتابخانه در روستاهای محروم این روستا اقدام کرد؛ کتابخانههایی عمومی که دارای بخش کودک و بزرگسال بودند و تجهزات کتابخوانی را هم جذب کردند، اما این گروه تنها به ساخت کتابخانه و تجهیز این روستاها به میز و صندلی و قفسه اکتفا نکرد، بلکه دراین سالها مسیری سخت طی شد و طرحهایی مانند «پویش کتاب» با هدف در خانه ماندن برای مقابله با کرونا، «پنجشنبهها با کتاب»، «عروسکگردانی و کتاب» برای کودکان اجرا شد و برگزاری ۴ کارگاه در حوزههای آموزشی و هنری و ۵ جشنواره ازجمله داستان نویسی کودکان در دستورکار قرار گرفت. درمیان این کتابخانهها، روستای «خورخوره» مهاباد که اکنون جمعیتی بیشاز ۱۳۰۰ نفر دارد، توانست درخشش و موفقیت بیشتری داشته باشد. برپایی جشنوارههایی ازجمله «بادبادکها»، «دیوار سبز من» و «کرونا در روستا»، برگزاری مراسم بزرگداشت شاعران و شخصیتها در فضای کتابخانه، اجرای ۵ طرح زیستمحیطی و گردشگری با توجه با موقعیت ویژه روستا که در جوار تالاب بینالملی کانی برازان قرار دارد، سبب شد خورخوره جزو ۱۰ روستای برتر کتابخوانی کشور در سال ۹۹ قرارگیرد.
لرستان
روستای فرسش از توابع الیگودرز، تنها روستای دوستدار کتاب استان لرستان است و بهواسطه همین کتابخانهای استاندارد و با همه امکانات دراین روستا ساخته شده است. کتابخانه روستا با پیگیریهای دبیرخانه شبکه روستاها و عشایر دوستدار کتاب کشور تکمیل و تحویل نهاد کتابخانههای عمومی کشور شد و تاکنون بیش از ۲۵۰میلیون تومان برای ساخت آن هزینه شده است. مردم فرسش از گذشتههای دور کتاب را گنجی ارزشمند میدانستند و همواره در تکریم آن کوشیده و برای کتابخوانها ارزش زیادی قایل بودهاند. مردم این دیار معتقدند کتاب مانند درخت است، زیرا همانگونه که درخت دیاکسیدکربن را جذب و اکسیژن تازه به هوا تزریق میکند، کتاب نیز آلودگیهای ذهن را میگیرد و فکر و اندیشهای نوین به انسان تزریق میکند. در روستای فرسش بیش از ۱۰ نویسنده، شاعر و هنرمند زندگی میکنند که همه آنها موفقیت خود را مدیون کتاب و کتابخوانی هستند.
مرکزی
استان مرکزی در ۲ دوره از جشنواره روستا و عشایر دوستدار کتاب، تا مرز برگزیدهشدن پیش رفت. کتابخانه الغدیر راونج از توابع شهرستان دلیجان در دورههای پنجم و هفتم این جشنواره به مرحله نیمه نهایی راه پیدا کرد. این کتابخانه در وسط روستا در زمینی به مساحت ۲۰۰ مترمربع ساخته شده و ۱۲ هزار نسخه کتاب دارد. جمعیت ثابت روستای راونج ۵۰۰ نفر و جمعیت شناور آن حدود ۴ هزارنفر است و از این تعداد، ۴۰۰ نفر عضو کتابخانه هستند. کتابدار روستای راونج، یارمحمد بندعلی است که با عشق و علاقه وصف ناشدنی به اهالی این روستا خدمات فرهنگی ارائه میکند. دراین کتابخانه کودکان و نوجوانان و خانوادهها علاوه بر کتابخوانی و مطالعه، ساعتهای مفید و پرباری را با برنامههای فرهنگی تجربه میکنند. قصهگویی، معرفی کتاب، برگزاری نمایشگاه کاردستی، شعرخوانی، برگزاری کارگاههای آموزشی، خاطرهگویی و نشستهای کتابخوان از برنامههایی است که سبب شده این کتابخانه بهعنوان موفقترین کتابخانه روستایی استان مرکزی معرفی شود. قطعا هر کتابخانهای که اعضای فعال و فرهیخته داشته باشد، رغبت کتابدار را برای توسعه خدمات فرهنگی بیشتر میکند. مردم روستای راونج به فرهیختگی شهرت دارند. اعضای شورای اسلامی و دهیار روستا اهل مطالعه هستند و همکاری خوبی با کتابدار دارند.
خراسان رضوی
جشنواره «روستاها و عشایر دوستدار کتاب» برنامهای است که هرسال با محوریت معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با همکاری مجموعهای از دستگاههای دولتی و غیردولتی برگزار میشود. هدف این جشنواره حمایت از اقدامهای انجامشده در روستاها و پشتیبانی از پیشنهادهای ابتکاری در حوزه کتاب و کتابخوانی در روستاها و معرفی فعالیتهای فرهنگی و ترویجی مرتبط با کتابخوانی است. از خراسان رضوی ۳ روستای برزنون، بشرآباد و احمدآباد شهرستان نیشابور و همچنین روستای عارفآباد از کاشمر در سال ۹۹ توانستند به مرحله نهایی این جشنواره راه یابند. روستای فدافن از توابع شهرستان کاشمر، اما یکی از مجهزترین کتابخانههای روستایی کشور را در خود دارد. کتابخانه این روستا در سال ۹۲ به شکل مشارکتی کار خود را آغاز کرد، اما استقبال اهالی از کتابخوانی باعث شد توجه مسئولان و خیران به این روستا جلب شود و کتابخانه آن جایگاه ویژهای پیدا کند. کتابخانه این روستا در زمینی نزدیک به هزار متر، با زیربنایی معادل ۱۷۰ متر ساخته شده است. کتابخانه فدافن کار خود را با کتابهای اهدایی خیران آغاز کرد، اما اکنون بیش از ۱۰ هزارجلد کتاب دارد. براساس آخرین آمارها، روستای فدافن نزدیک به ۵ هزارنفر جمعیت دارد و بهتناسب همین میزان جمعیت، تعداد زیادی از اهالی، در کتابخانه عضو هستند. اکنون میتوان گفت فرهنگ مطالعه برای اهالی جا افتاده است؛ بهعنوان مثال کودکانی که زعفران پاک میکنند، دورهم مینشینند و یک نفر کتابی را انتخاب میکند و برایشان میخواند.
سمنان
لاسجرد از روستاهای شهرستان سرخه در استان سمنان است که به دلیل توجه ویژه اهالی آن به فرهنگ بومی و کتابخوانی و تدوین کتابهایی از فرهنگ و زبان این روستا، مورد توجه مسئولان حوزه کتاب و کتابخوانی قرار گرفته است. این روستا در هفتمین جشنواره روستاهای دوستدار کتاب به دلیل فعالیتهای فرهنگی انجام شده در حوزه کتاب و عملکرد کتابخانه این روستا، بهعنوان یکی از نامزدهای بخش نهایی معرفی شد. متوقف نشدن فعالیتهای کتابخانه این روستا در دوران شیوع ویروس کرونا و با وجود تعطیلی کتابخانهها و استفاده مناسب از فضای مجازی برای استمرار فعالیتهای کتابخوانی روستا سبب شد لاسجرد درمیان روستاهای سمنان برجستگی بیشتری ازنظر معیارهای کتابخوانی داشته باشد. اما نکته منحصربهفرد دیگر لاسجرد در زمینه کتابخوانی، اقدامهای انجام شده دراین روستا برای ثبت آیینهای بومی بهعنوان یکی از شاخصههای اصلی ارزیابی و داوری روستاهای دوستدار کتاب است. بهمن پارسال نخستین جلد از مجموعه ۵ جلدی دائرةالمعارف لاسجرد اثر رمضانعلی قربانیان رونمایی و منتشر شد که بهطورکامل به زبان لاسجردی ترجمه و همراه با لوح فشرده اجرای آن در اختیار دوستداران فرهنگ بومی این منطقه قرار گرفت. سال ۱۳۹۰ نیز کتابی با نام «بازیهای محلی روستای تاریخی لاسجرد» به قلم عباسعلی حیدریان در لاسجرد منتشر شده بود.
اصفهان
روستای قفر که با جمعیت هزار و ۲۵۰ نفری، در دهستان دالانکوه شهرستان فریدن اصفهان قرار دارد، اسفندماه سالگذشته در هفتمین دوره جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب، بهعنوان روستای شایسته تقدیر معرفی شد. آنچه باعث ارتقای فرهنگ کتابخوانی و کتابدوستی دراین روستا شد، احیای کانون فرهنگی و کتابخانه آن است. کتابخانه و کانون فرهنگی روستا با شرایط نامطلوب ساختمانی در بافت فرسوده قرار داشت که با همکاری دهیاری، شورای اسلامی روستا و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان فریدن، به مکانی نوساز و بزرگتر منتقل شد و کانون فرهنگی شهرداری ۲۰۰ جلد کتاب داستان کودک به این کانون اهدا کرد. گشایش کتابخانه در محل جدید و همچنین تعریف فعالیتهای ورزشی و فرهنگی ازجمله برگزاری جشنواره غذا و نمایش فیلم درکنار آن، زمینهساز استقبال دانشآموزان و اهالی شدهاست. از نکات جالب، وجود دو کوه در قسمت شمال و جنوبغربی روستاست که دشتی وسیع و بدون مانع درمقابل آنها گسترده شده است. این موقعیت طبیعی توجه ورزشکاران پاراگلایدر را برای استفاده از این منطقه بهعنوان سایت تمرین پرواز، به خود جذب کرده است. روستای قفَر با مساحت ۷۲۸۲۸۲ متر مربع و جمعیت ۱۲۵۰ نفری در دهستان دالانکوه شهرستان فریدن واقع شده است.
البرز
کتابخانه فرهنگ روستای فرخآباد زیبادشت در شهرستان فردیس استان البرز ازجمله روستاهای دوستدار کتاب در استان است که توانسته در دورههای قبل رتبه برتر این جشنواره را نیز به دست آورد. ازجمله دلایل موفقیت این کتابخانه میتوان به ترویج فرهنگ کتابخوانی، ارائه برنامههای نوآورانه و مشارکتجویانه و همکاری خوب مسئولان و مردم روستا اشاره کرد. اجرای برنامههای مناسبتی در هفته کتاب، پاسداشت روز جهانی کودک و برگزاری فعالیتهای فوقبرنامه تابستانی، برپایی کلاسهای آموزشی زبان و همچنین آموزش قرآن کریم، برگزاری کلاسهای فنی و حرفهای برای بزرگسالان و اجرای اردوهای تفریحی از دیگر برنامههای این کتابخانه است. مسئولان روستا در برنامههای مختلفی که در فرخآباد برگزار میشود، به مهمانان و برگزیدگان، کتاب هدیه میدهند تا فرهنگ کتابخوانی در روستا جا بیفتد. پذیرش عضویت رایگان در مناسبتهای مختلف و برگزاری برنامههایی مانند مسابقه کتابخوانی از دیگر اقدامهایی است که برای جذب افراد علاقهمند به مطالعه انجام میشود.
چهارمحال و بختیاری
روستای دستگرد امامزاده از توابع بخش فرخشهر شهرستان شهرکرد، روستای دوستدار کتاب در استان چهارمحال و بختیاری است. این روستا از سال ۹۴ تلاش خود را برای کسب عنوان دوستدار کتاب آغاز و چند طرح در سال ۹۴ ارائه کرد که سبب قرار گرفتن نام روستای دستگرد امامزاده درمیان ۱۰ روستای برتر دوستدار کتاب ایران شد. دراین جشنواره طرحی به نام سفیران کوچک دانایی پیشنهاد شد که برگرفته از طرح همیاران پلیس بود. «سحرگاه رمضان و کتاب» از دیگر فعالیتهایی است که سبب شده این روستا بهعنوان دوستدار کتاب مطرح شود. از دیگر اقدامهای انجام شده میتوان به وقف کتاب در صحن امامزاده دستگرد(ع) اشاره کرد که با اجرای این طرح، ۱۸۰۰ جلد کتاب جمعآوری و همان کتابها در ۲۸ صفر در صحن امامزاده به کودکان هدیه داده شد. علاوه بر اینها اخیرا پویشی هم دراین روستا شکل گرفته به نام «هر شب یک قصه؛ از یک استان» که بر مطالعه کتابهایی باهدف آشنایی با گویشها و لهجههای متفاوت در کشور تمرکز دارد.
همدان
در روستای تاجیآباد یا به زبان اهالی «تاجآباد» استان همدان همه کتابخوان هستند و بزرگترین کتابخانه روستایی کشور با ۶ هزار جلد کتاب را راهاندازی کردهاند. همه معابر این روستا با موافقت اهالی آن با عناوین شاهکارهای ادبیات ایران و جهان نامگذاری شده است و آنها منتظرند کاروانسرای تاریخی روستایشان هم ثبت جهانی شود تا این روستا بیش از پیش به جهان معرفی شود. این روستا همان روستایی است که پائولو کوئیلو؛ نویسنده برزیلی در پست اینستاگرامی خود از آن نوشت. براساس آنچه از اسناد ملی به دست آمده و همچنین سفرنامههای موجود، تاجآباد بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد و کهنسالان این روستا ۶ گورستان درآن معرفی میکنند که هرکدام نشاندهنده ۵۰ تا ۱۰۰ سال سکونت درآن است. سابقه کتابخوانی دراین روستا مربوط به دیروز و امروز نیست، بلکه تاریخ بلندی میتوان برای آن متصور شد. از سالهای بسیار دور فردی که کتاب داشت را برای مهمانیها دعوت میکردند و شاهنامه، اسکندرنامه و مختارنامه نقل محافل تاجآبادیها بوده است. جالب است بدانید کتابخانه روستای تاجآباد بیش از ۶ هزارجلد کتاب دارد، اما هنوز ساختمان مناسبی برای آن درنظر گرفته نشده است و فضای ۲۰ متری کتابخانه موجود جوابگوی این همه کتاب نیست، بههمین دلیل کتابها در فضاهایی مانند آرایشگاههای زنانه و مردانه، مغازهها، قهوهخانهها و بانک در دسترس عموم قرار داده شدهاست.
یزد
روستای شمسی از توابع شهرستان اشکذر استان یزد، خاستگاه شخصیتهای فرهنگی، علمی و سیاسی بزرگی از آیتالله سیدجواد حیدرییزدی گرفته تا آیتالله حاجشیخ غلامرضا فقیه خراسانی و سیداسماعیل داودی است. یکی از ویژگیهای این روستا، فعالیت تشکلهای مردمی و غیردولتی است که در حوزه توسعه فرهنگی فعالیت میکنند. روستای شمسی در دومین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب در سال ۱۳۹۴ با ارائه برنامههایی متعدد در حوزه کتابخوانی، بهعنوان یکی از روستاهای دوستدار کتاب ایران شاخته و معرفی شد و با استمرار این فعالیتها در سومین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب، عنوان برگزیده برگزیدگان روستاهای دوستدار کتاب را در سال ۱۳۹۵ به خود اختصاص داد. از فعالیتهای حوزه کتابخوانی روستا میتوان به شرکت در جام باشگاههای کتابخوانی کودک و نوجوان اشاره کرد، بهنحویکه جوانان روستا با شرکت در کارگاه آموزشی این جام اقدام به تشکیل ۹ باشگاه کتابخوانی کردند و از این میان، باشگاه کتابخوانی اکابر از روستای شمسی توانست با ایدههای ابتکاری خود درجمع ۱۰ باشگاه برتر کتابخوانی کشور در سال ۱۳۹۶ قرار گیرد. این روستای کوچک ۳ کتابخانه دارد که مجموع کتابهای آنها بیشاز ۱۷ هزار جلد است. اجرای طرحهایی مانند «درخت آرزوها»، «کافه کتاب»، «نان و کتاب» و «کتاب ماه» از دیگر فعالیتهای فرهنگی انجام شده دراین روستاست.
فارس
فهلیان از روستاهای بسیار قدیمی استان فارس، در تمامی دورههای تاریخی، بهعنوان یکی از کانونهای تمدن پیش از تاریخ و دوران تاریخی فارس کهن بهشمار میرفته و حالا یکی از روستاهای دوستدار کتاب دراین استان است. تأسیس «انجمن حامیان فرهنگ و کتاب فهلیان»، تاسیس «انجمن مادران حامی کتاب فهلیان»، برپایی غرفه و نشست «کتاب دوستان روستا» در نمایشگاه کتاب فارس و اجرای طرح ساخت قلک خرید کتاب در خانه با استفاده از مواد بازیافتی ازجمله طرحهایی است که این روستا را تبدیل به روستای دوستدار کتاب کرده است. برپایی نمایشگاه کتاب از کتابهای کتابخانه در مرکز روستا با عنوان «کتابخانهای مانند نمایشگاه کتاب» و همچنین همکاری شورا و بسیج روستا بهمنظور جلب مشارکت و ورود بسیج روستا به برنامههای کتاب و کتابخوانی، برگزاری نشست کتابخوان مدرسهای، اجرای برنامه جمعخوانی کتاب در کتابخانه، ساخت درخت دانایی و کتاب و اجرای طرح «من، تفریح و کتابخانه» از عمدهترین برنامههای به اجرا درآمده در روستای فهلیان بوده است. راهاندازی کتابخانه روستا و حمایتهای بیدریغ روستاییان باعث شد بسیاری از برنامههای فرهنگی و هنری در محیط کتابخانه و با محوریت کتاب دراین روستای تاریخی برگزار شود تا فرهنگ کتابخوانی ارتقا یابد.
مازندران
فعالیتهای مربوط به کتابخوانی در برخی روستاهای استان مازندران بسیار برجسته است. در آخرین و هفتمین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب که ۱۹۰۰ روستا از سراسر کشور در آن ثبتنام کردند، ۱۸۰ روستای مازندران حضور داشتند که ۹ روستا به مرحله نهایی این جشنواره راه یافتند و درنهایت یک روستا از مازندران درمیان ۱۰ روستای برتر کشور و ۳ روستا نیز در بین روستاهای تقدیر شده قرار گرفتند. روستای بیشهبنه در ارتفاعات شهرستان بهشهر یکی از ۱۰ روستای برگزیده کشور در هفتمین جشنواره روستاهای دوستدار کتاب بود که بخش مهمی از دلیل انتخاب آن عملکرد برجسته فاطمه یوسفی، بانوی کتابدار مناطق محروم بخش هزارجریب است. یوسفی از سال ۹۴ تاکنون به صورت هفتگی کتابهایی را از کتابخانه بهشهر به امانت در اختیار اهالی و بهویژه دانشآموزان و کودکان روستاهای این منطقه قرار میدهد و نشستهای کتابخوانی برای دانشآموزان برگزار میکند. استقبال چشمگیر خانوادههای روستای بیشهبنه از حضور هفتگی این بانوی کتابدار و تشویق فرزندانشان به کتابخوانی سبب شد محرومیتهای زیرساختی این روستا به لطف فعالیتهای این بانوی کتابدار سبب دور ماندن کودکان بیشهبنه از دنیای کتاب و کتابخوانی نشود. روستای میانرود قائمشهر نیز از دیگر روستاهای شاخص مازندران است که چند سال است نشست شاهنامهخوانی بهصورت جدی هر هفته درآن برگزار میشود.
کهگیلویه و بویراحمد
روستای «درب کلات» از توابع بخش پاتاوه شهرستان دنا در ۱۰۰ کیلومتری یاسوج، مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد؛ روستایی کوهستانی و محروم که ۲۴۰ خانوار را در خود جا دادهاست. با همه محرومیتها اما اهالی علاقه زیادی به کتاب و کتابخوانی دارند، بهطوریکه کتابخانه روستا سال ۹۴ توانست با ارسال مجموعه فعالیتها، برنامهها، مدارک و مستندهای خود به دومین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب، به عنوان یکی از ۱۰ روستای برگزیده کشوری انتخاب شود. در مخزن کتابخانه عمومی این روستا ۴هزارو۳۴۲جلد کتاب وجود دارد و بیش از ۳۰۰ نفر از اهالی عضو فعال کتابخانه روستا هستند. کتابخانه درب کلات سال۸۹ در یک ساختمان سنگی و گلی با کمترین امکانات و در منزل شخصی سید عبدالرضا محمودی، کتابدار روستا شکل گرفت. آذینبندی و آرایش زیبای نمای بیرونی و محوطه کتابخانه یکی از اقدامهای موثر در افزایش تعداد اعضا و مردم روستا به سمت کتابخانه بود. راهاندازی کتابخانه سیار و محفلهای «مادران و پدران قصهگو» نیز به افزایش تعداد اعضا و اشتیاق بیشتر مردم روستا نسبت به کتاب و کتابخوانی کمک کرد.
خوزستان
خوزستان روستاهای دوستدار کتاب زیادی دارد و بهتازگی هم «علوه» در شهرستان اهواز تلاش برای رسیدن به این جایگاه را آغاز کردهاست. دراین میان روستای «باصدی حاج بارون» از توابع رامهرمز چندسال پیش به این عنوان دست یافت. فعالان فرهنگی این روستا، همپا شدن مادران با کودکان در برنامههای کتابخوانی و خلاصهنویسی کتاب را موجب تقویت انشاءنویسی و حس اعتماد به نفس کودکان میدانند و معتقدند همین مساله موجب رشد کتابخوانی در روستا شدهاست. این روستا هزارو۵۰۰نفر جمعیت دارد و حدود ۲۰۰ دانشآموز در مدارس مقطعهای ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان آن درحال آموزش هستند. یکی از اقدامهای این روستا برای گسترش کتابخوانی بهغیر از جلب مشارکت مادران، آموزش شاهنامهخوانی به کودکان است که ماحصل آن نقالی یکی از بچههای روستا به مناسبتهای مختلف در میدان روستاست. باصدی حاج بارون درمیان ۸ روستای دیگر توانسته پل ارتباطی خوبی میان روستاها باشد. برخی کتابها در تعاونی روستا قرار داده شده و مردان روستا هم با مراجعه به تعاونی و دریافت کتاب، همپای مادران به مطالعه علاقهمند شدهاند.
خراسان شمالی
اسفیدان در استان خراسان شمالی روستایی است که با راهاندازی کافه کتاب، استفاده از ظرفیتهای گردشگری و صنایعدستی، همه افراد را ترغیب به کتابخوانی میکند. یکی از برنامههای این روستا طرح کتابخانه باز بوده که در این طرح، کتابها با موضوعهای مختلف در مغازههای روستا و درمیان کسبه پخش شده و هر مغازهدار در واقع یک کتابدار شدهاست. با این طرح اهالی روستا دسترسی راحتتری به کتابها پیدا کردند و افراد بهجای مراجعه به کتابخانه، کتابهای مورد نیازشان را از مدارس، درمانگاه و مغازه دریافت میکنند و پس از مطالعه به یکی از همین مراکز تحویل میدهند. با توجه به اینکه این روستا کتابخانه عمومی ندارد، بسیاری از اتفاقات به صورت خودجوش در آن روی میدهد. برای مثال دوستداران کتاب در اسفیدان در منازل و محل کار خود طاقچه کتاب تعبیه کردهاند که با توجه به علاقهمندیشان، کتابهای تخصصی را به همولایتیهایشان قرض میدهند. درحالحاضر بیش از ۲۲ طاقچه تخصصی شعر، تعزیه و... در نانوایی، کافه سنتی، خانهها، مساجد، مدارس، درمانگاه و... وجود دارد. از اتفاقهای خوب دیگری که به همت اهالی روستای اسفیدان رخ دادهاست، طرح کافه کتاب، بافت جملاتی در زمینه ترویج کتابخوانی روی گلیم و جاجیم و طرح اهدای کتاب ازسوی نویسندگان روستاست. به گفته مجری طرح دوستدار کتاب در این روستا، همچنین به هر گردشگر یک کتاب همراه با پاسخنامه تستی اهدا میشود. هر گردشگر بعد از مطالعه و پاسخگویی به سئوالات در مسابقهای شرکت داده میشود که برندهشدن در آن به ارائه خدمات رایگان منجر خواهد شد.
ایلام
روستای پشت قلعه، از توابع بخش مرکزی شهرستان آبدانان، از روستاهای دوستدار کتاب در استان ایلام است. اهالی این روستا عموما تحصیلکرده هستند و درمیان آنان شاعران و نویسندگان برجستهای نیز وجود دارد. روستا دارای مهد کودک، مدرسه ابتدایی و راهنمایی، مسجد و حسینیه است و کتابخانه دراین منطقه پایگاهی فرهنگی محسوب میشود. کتابخانه این روستا حدود ۶۰۰عضو دارد که بیشترین اعضای آن زنان خانهدار و دانشآموزان هستند. اهالی این روستا برای مردم روستاهای اطراف که کتابخانه ندارند، کتاب میبرند و با به اشتراک گذاشتن کتابها، سعی در ترویج فرهنگ کتابخوانی دراین منطقه دارند. در ایام کرونا که سالن کتابخانه تعطیل بود، کتابدار روستا کتابها را به در خانه اهالی میبرد و در یکی از پیامرسانها گروهی تشکیل دادهاست و به معرفی کتاب میپردازد.
گلستان
بالاجاده، روستایی در دامنه شمالی کوه البرز و از توابع شهرستان کردکوی در استان گلستان است که سالگذشته بهعنوان یکی از ۱۱روستای دوستدار کتاب کشور برگزیده شد. این موفقیت بهدلیل وجود «کتابخانه عمومی مستقل فرهنگ» و تلاشهای محمد رایجی، فرهنگی بازنشستهای است که بیش از نیمی از عمر خود را بهپای آن گذاشته و خود را خادم فرهنگ، کتاب و مردم میداند. او ابتدا درحد بضاعت خود کتابهایی تهیه و در محل عبور و مرور مردم عرضه میکرد و به مرور کتابخانه روستا را توسعه داد. جمعیت فعلی روستا حدود ۳۵۰۰نفر است، اما درمجموع و با احتساب جمعیت شناور و اهالی مستقر در شهرهای دیگر، به سقف بالای ۱۵هزارنفر میرسد. کتابخانه روستا در سال ۹۷ بهصورت رسمی تأسیس و آغاز بهکار کرد. درحالحاضر بیشاز ۱۶هزار جلد کتاب در موضوعهای گوناگون، بیش از ۶هزارنسخه از نشریات مختلف، بیش از ۲هزار نرمافزار صوتی و تصویری و نوارهای کاست و ویدئویی با محتوای غنی فرهنگی، علمی، هنری، تاریخی، مفاخر و چهرهها و مستندهای ارزنده، بیش از ۵۰۰پرونده و بانک اطلاعاتی از مطبوعات کشوری ویژه مفاخر و شخصیتهای فرهنگی، علمی، هنری دانشگاهی و حوزوی و همچنین پروندههای موضوعی در کتابخانه موجود است.
قزوین
ملیک یکی از روستاهای الموت غربی در رشته کوه البرز در شمال شهرستان قزوین است که سالهاست از مهمترین مراکز فرهنگی درمیان روستاهای این استان محسوب میشود. فرحناز حسینپور، دهیار این روستای کوهستانی، بنیانگذار حرکتهای نوینی دراین روستای گردشگری است؛ حرکتهایی مانند نامگذاری کوچهها به نام زنان قدیمی روستا که بسیار مورد توجه و اقبال گردشگران قرار گرفت. راهاندازی موزه و کتابخانه نمونهای از فعالیتهای فرهنگی است که به همت روستاییان انجام شده است. شاید نخستین بار نام ملیک در رمان «بیوهکشی» یوسف علیخانی مطرح شد و خیلیها را متوجه این روستا کرد؛ مجموعه داستانهای کوتاهی که حکایت سالها تلاش نویسنده برای روایت انسانیت در قالب سنتها و باورهاست. ملیک در واقع لوکیشن همه داستانهای این نویسنده است. حالا مجموعه آموتخانه بر وزن مکتبخانه؛ خانه مردم و خانه رفتگان است و با مجموعه نفیسی از هزاران کتاب، کتاب خطی و ابزار قدیمی روستایی، از جاذبههای گردشگری فرهنگی استان محسوب میشود.
هرمزگان
روستای کمدارک از توابع بخش مرکزی بشاگرد و دهستان جکدان است که در ۲۵۰کیلومتری بندرعباس قرار دارد. حدود ۴۰۰ نفر جمعیت دراین روستا زندگی میکنند که ۵۵ نفر از آنها را دانشآموزان تشکیل میدهند. این روستا یک مدرسه با ۳ کلاس درس دارد که درآن ۳ آموزگار مشغول تدریس به کودکان پایههای اول تا ششم هستند. کمدارک مدتی است که از خدمات فرهنگی زهرا شوندی از سفیران فعال «با من بخوان» بهرهمند شده که از سال ۹۷ به کار ترویج کتابخوانی درمنطقه بشاگرد در استان هرمزگان مشغول است. بشاگرد در شرق استان هرمزگان و در فاصله حدود ۳۰۰کیلومتری از بندرعباس که روستاهای متعددی در اطراف خود دارد، فاقد جادههای آسفالت است و به دلیل دوری از مرکز استان و نداشتن امکانات اولیه زندگی، از محرومترین مناطق هرمزگان بهشمار میآید. شوندی موفق شدهاست دانشآموزان روستای کمدارک را بهسوی کتابخوانی هدایت کند؛ بهگونهای که اکنون آنان اشتیاق فراوانی برای مطالعه دارند.
بوشهر
بوشهر از استانهای پیشرو در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی است. این استان پس از چند دوره تلاش برای کسب برند پایتخت کتاب، درسال ۹۵ توانست این عنوان را کسب کند. در کنار این، روستای بنهگز بوشهر نیز در سال ۹۹ بهعنوان روستای دوستدار کتاب در سطح کشور انتخاب شد. این روستا در ۳۰ کیلومتری جنوبشرقی مرکز استان و در فاصله ۱۵ کیلومتری شهراهرم مرکز شهرستان تنگستان قرار دارد که دارای جمعیتی درحدود ۳۵۰۰ نفر است. اجرای طرحهای خلاقانه کتابخوانی و ترویج فرهنگ مطالعه ازسوی کلثوم عالیپور، کتابدار کتابخانه عمومی روستا، ازجمله طرح پیک کتاب با هدف امانت دادن کتاب به اهالی روستا و روستاهای همجوار، برگزاری نشست کتابخوان، اجرای برنامههای قصهگویی و برگزاری مسابقات نقاشی و کتابخوانی برای سالمندان در انتخاب این روستا بهعنوان دوستدار کتاب نقش بهسزایی داشته است. کشف استعداد ۲خواهر افغانستانی در رشته قصهگویی و نویسندگی و کسب عنوان برتر کشوری در پویش «با کتاب در خانه» ازسوی آنها از رویدادهای جالب توجه در فعالیتهای فرهنگی این روستاست. همچنین درمان مشکل گفتاری کودکی ۴ساله بهدلیل شرکت در کلاسهای قصهگویی، از خاطرات شیرین فعالیتهای فرهنگی در بنهگز است.