به گزارش همشهری آنلاین به نقل از روزنامه همشهری، شرایط در افغانستان بسیار ناخوشایند است؛ یک ارتش اشغالگر آخرین نیروهایش را خارج می‌کند، بمب‌گذاری‌های متعدد کابل را تکان می‌دهند و کشور در آستانه جنگ داخلی است. دیپلمات‌های آمریکایی معتقدند که نمی‌توانند روی دولت لرزان افغانستان حساب باز کنند تا از آنها حفاظت کند، چون احتمالا خودش خیلی زود از هم خواهد پاشید.
به عقب برگردیم؛ ۳۰ ژانویه ۱۹۸۹، دو هفته قبل از این که آخرین نیروهای شوروی افغانستان را ترک کنند. آمریکا تازه سفارتش را در کابل تعطیل کرده و وعده داده بود که باز خواهد گشت، اما سفارت آنها تا سال ۲۰۰۲ باز نشد، و تازه سفارت وقتی باز شد که قبل‌ترش نیروهای نظامی رژیم طالبان را سرنگون کردند.
به گزارش پولتیکو، امروز آینده سفارت آمریکا در کابل بار دیگر مبهم است. آخرین نیروهای آمریکایی پایگاه بگرام، یکی از کلیدی‌ترین تاسیسات نظامی آمریکا در دو دهه اخیر در افغانستان را ترک کرده‌اند و بر مبنای اسنادی که پولتیکو به آنها دسترسی داشته، دیپلمات‌های سفارت آمریکا، براساس «نقشه اقدام اضطراری»، در وضعیتی بسیار بد به‌سرمی‌برند و احتمال دارد که این شرایط در پی شورش سراسری طالبان و سقوط دولت مرکزی این کشور، حتی بدتر هم شود. براساس برخی تخمین‌های اطلاعاتی، امکان دارد که دولت مرکزی افغانستان در کمتر از ۶ماه بعد از خروج کامل نیروهای آمریکایی سقوط کند. اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان در سفر خود به آمریکا، گفته که کشورش با شبح جنگ داخلی مواجه است.
ژنرال آستین میلر، فرمانده نیروهای تحت امر آمریکا در افغانستان هم هفته پیش در این‌باره هشدار داده و گفته است: «جنگ داخلی مسیری است که اگر شرایط همینطور باقی بماند ادامه خواهد یافت. این مسئله، باید دنیا را نگران کند.»
این‌بار، این که آمریکا چقدر دیپلمات‌هایش را در افغانستان نگه می‌دارد سؤال پیچیده‌تری نسبت به گذشته است. ۳دهه پیش، وقتی که شوروی اشغالگر افغانستان را ترک کرد، آمریکا علاقه‌اش به این کشور را از دست داد. اما حالا، آمریکا نمی‌تواند کشوری که آشوب‌هایش در دهه ۹۰ زمینه‌ساز حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بود و بیش از ۲ هزار نیروی آمریکایی در ۲۰ سال جانشان را در آن از دست داده‌اند را نادیده بگیرد. وزارت خارجه آمریکا، با توجه به تجربه تلخ بنغازی در لیبی در سال ۲۰۱۲، بسیار نگران است؛ با این حال تجربه اداره سفارتخانه‌هایی در مکان‌های بسیار پرخطر مانند عراق را هم دارد. واشنگتن به‌خوبی می‌داد که خروج دیپلمات‌هایش پیام بسیار وحشتناکی به کشورهایی می‌دهد که در طول دو دهه در کنار آمریکا برای ثبات در افغانستان کار کرده‌اند.
ران نویمان، که از ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ در سفارت آمریکا در افغانستان کار کرده، گفته است: «تصمیم‌گیری در این‌باره مدام در حال تغییر است. تا زمانی که افغان‌ها در جنگ بازنده نباشند، تمایلی هم برای خروج دیپلمات‌ها نیست.» بایدن تأکید دارد که گرچه او نیروهای نظامی را خارج می‌کند، آمریکا از نظر اقتصادی و دیپلماتیک افغانستان را رها نخواهد کرد و به تجهیز و کمک به ارتش این کشور ادامه خواهد داد.
با این حال، وقتی که کار خروج نیروها تمام شود، ماموریت نظامی آمریکا در افغانستان از آموزش نیروهای افغان به محافظت از دیپلمات‌ها تغییر خواهد یافت.
آمریکا ۶۵۰ نیروی نظامی برای محافظت از سفارتخانه در کابل نگه خواهد داشت. سفارتخانه که از سال ۱۹۸۹ به بعد گسترش داده شده، ۳۶ جریب وسعت دارد و چند ساختمان اداری در ابعاد مختلف و چند ساختمان اقامتی دارد. دسترسی به آن به‌شدت محدود و محافظت‌شده است.
سفارتخانه در ماه آوریل در حالت «دستور خروج» قرار داشت، یعنی این که کارمندان غیرضروری به خانه فرستاده شدند. با این حال همچنان ۴ هزار نفر در سفارتخانه مشغول به‌کار هستند؛ ازجمله کارمندان افغان، دیپلمات‌ها و پیمانکاران. تقریبا ۱۴۰۰ نفر آمریکایی هستند.
هفته پیش گفته شد که شیوع کرونا در سفارتخانه تعداد زیادی را درگیر کرده و به لیست مشکلات اضافه شده است. سفارت هم‌اکنون سفیر رسمی ندارد و رهبری آن به‌عهده راس ویلسون، دیپلمات برجسته و کارکشته است که رسما سمت کاردار را دارد. هر سفارت آمریکا در هر کشوری، باید نقشه اقدام اضطراری داشته باشد که براساس آن نقاط تصمیم‌گیری مشخص شده‌اند.
پولتیکو به نقشه اقدام اضطراری سفارت آمریکا در کابل دست پیدا کرده است. نقاط تصمیم‌گیری در این نقشه، ربطی به شرایط فعلی ندارد و مواردی کلی مانند حمله تروریستی را شامل می‌شود. موارد دیگر، پیامدهای جنگ داخلی در افغانستان است. برای نمونه، یک نقطه تصمیم‌گیری زمانی است که تاسیسات دچار اختلال بلندمدت شوند، آب و غذا و سوخت و خدمات (برای اموری مانند برقراری ارتباطات) فراهم نباشد و فعالیت امن، شدنی نباشد. مورد دیگر وقتی است که شرایط امنیتی در افغانستان حاد شود؛ به‌گونه‌ای که نیروهای امنیتی در کابل از بین بروند و یا در دسترس نباشند و در نتیجه دولت توانایی پاسخ به درخواست امنیتی سفارت را نداشته باشد. موارد دیگری مانند بلایای طبیعی و انتشار بیماری هم در این نقشه پیش‌بینی شده است. اما با همه اینها، وقتی که یکی از موارد تعیین‌شده پیش بیاید، به این معنا نیست که کارمندان و دیپلمات‌ها به خانه فرستاده خواهند شد و یا سفارت تعطیل می‌شود. حتی سقوط دولت افغانستان هم ضرورتا به معنای تعطیلی سفارت نیست. با این حال مقامات رده‌بالای سفارت باید این شرایط را در نظر بگیرند و در نقاط تصمیم‌گیری شرایط را ارزیابی کنند و اقداماتی برای کاهش اثرات شرایط پیش‌آمده انجام دهند. این اقدامات می‌تواند هر چیزی باشد؛ از کاهش کارمندان تا اقداماتی فراتر از آن.
جیمز کامینگهام، سفیر سابق آمریکا طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴، مخالف این نظریه است که طالبان بلافاصله بعد از خروج نیروهای آمریکایی برای ساقط‌کردن دولت مرکزی تلاش خواهد کرد.
او گفته است: «(طالبان) احتمالا اینطور تصمیم خواهند گرفت که این کار به نفعشان نیست؛ به‌خصوص اگر بخواهند با جامعه جهانی ارتباط داشته باشند. علاوه بر آن، افغان‌های زیادی مخالف طالبان هستند و علیه به قدرت رسیدن دوباره آنها تلاش خواهند کرد.» از زمانی که بایدن گفته است نیروهای آمریکایی را خارج می‌کند، ۸۰ منطقه از ۴۰۷ منطقه کشوری افغانستان به‌دست طالبان افتاده و آنها حالا کنترل ۱۵۷ منطقه را در اختیار دارند. بسیاری از این فتوحات طالبان، در شمال کشور بوده؛ این در شرایطی است که طالبان به‌صورت سنتی در جنوب کشور قدرتمندتر بوده است. آمریکایی‌ها حساسیت زیادی به امنیت سفارتخانه‌های خود دارند. آنها در دوران دونالد ترامپ، به‌خاطر نگرانی‌های امنیتی، هشدار دادند که سفارتخانه خود در بغداد را تعطیل خواهند کرد، مگر اینکه دولت عراق، جلوی شلیک راکت‌ها را بگیرد. دلیل این حساسیت زیاد در سال‌های اخیر، فاجعه بنغازی است. در سال ۲۰۱۲ چهار آمریکایی، ازجمله کریس استیونس، سفیر آمریکا در لیبی، در حمله شبه‌نظامیان کشته شدند. این فاجعه به بحرانی سیاسی در آمریکا تبدیل شد و به جمهوریخواهان بهانه کافی داد تا به هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا در زمان حمله، که بعدا نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری شد حمله کنند.
در افغانستان البته زمان فروپاشی دولت، احتمالا طولانی‌تر از آن است که کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند.
۳ دهه پیش دولت محمد نجیب‌الله که مورد حمایت شوروی بود، به لطف کمک‌های نظامی و اقتصادی مسکو، چندسال بعد از خروج کامل نیروهای شوروی، دوام آورد. اما فروپاشی شوروی، این ارتباط را از بین برد و نجیب‌الله در سال ۱۹۹۲ از قدرت برکنار شد. افغانستان وارد جنگ داخلی شد و درنهایت، گروه به‌شدت محافظه‌کار و اسلام‌گرای طالبان موفق شد بالاتر از همه گروه‌های درگیر، کنترل تمام کشور را به‌دست بگیرد. آنها در سال ۱۹۹۶ نجیب‌الله را که در یک محوطه متعلق به سازمان ملل اقامت داشت پیدا کردند و بعد از کشتنش، او را از یک چراغ راهنمایی در نزدیکی کاخ ریاست‌جمهوری آویزان کردند. این کار، نشانه‌ای از روزهای تاریک پیش رو در افغانستان بود.
پیشروی استراتژیک طالبان در غرب
طالبان در غرب افغانستان به پیروزی‌هایی کلیدی دست پیدا کرده و در ادامه پیشروی‌های خود، کنترل شهر کلیدی قلعه نو را در اختیار گرفته است. به گزارش بی‌بی‌سی، دیروز تمامی مقامات دولتی قلعه‌نو به یک پایگاه نظامی در اطراف شهر منتقل شدند. فرمانده قلعه‌نو، دیروز ظهر به بی‌بی‌سی گفته بود که شبه‌نظامیان طالبان به مرکز شهر رسیده‌اند و درگیری شدید بین آنها و نیرهای دولتی رخ داده است. این پیروزی کلیدی در حالی نصیب طالبان شده که مقامات دولتی افغانستان پیش‌تر گفته بودند مراکز ولایات، خط قرمز دولت مرکزی هستند و اجازه نخواهند داد طالبان چنین شهرهایی را فتح کنند.
قلعه‌نو، مرکز ولایت بادغیس است. دیروز رسانه‌های محلی گزارش دادند که طالبان بعد از رسیدن به شهر، به زندان آن رفته و ۴۰۰ زندانی را آزاد کردند. ۱۰۰ نفر از این افراد، نیروهای طالبان بودند. گزارش شده است که نیروهای دولتی محافظ زندان، بدون هیچ مقاومتی تسلیم شده‌اند. نیروهای طالبان فرماندهی محلی اداره اطلاعات افغانستان را هم آتش زده‌اند. فرماندار قلعه‌نو دیروز گزارش‌ها درباره سقوط شهر را رد کرده و گفته بود که درگیری شدید بین طالبان و نیروهای دولتی در جریان است اما شهر سقوط نکرده. طالبان در هفته‌های گذشته کنترل ده‌ها منطقه را به‌دست گرفته و هرروز خبر تازه‌ای از فتوحات جدید آن به گوش می‌رسد.