همشهری- محمدامین خرمی: آتش جنگ در افغانستان به اغلب استان‌ها (ولایت‌ها) و شهرستان‌ها (ولسؤالی‌ها) رسیده و به جز چند منطقه، باقی مناطق این کشور یا به‌دست طالبان افتاده یا صحنه درگیری میان نیروهای ارتش و طالبان است. اندک مناطقی که هنوز پای طالبان به آنها باز نشده، مناطقی هستند که از چندماه قبل گروه‌های مقاومت مردمی در آنها شکل گرفته است؛ ازجمله منطقه هزاره‌جات در قلب افغانستان. هر آنچه طی دهه‌های اخیر در افغانستان در جریان بوده، رنگ‌وبوی قومیتی داشته است. طالبان که در دهه ۱۹۹۰ به قدرت رسید، پشتون‌ها دست بالا پیدا کردند و هزاره‌ها قتل‌عام شدند. تاجیک‌ها و ازبک‌ها هم همچون هزاره‌ها قربانی قدرت‌طلبی طالبان شدند؛ چراکه طالبان، پشتون است و پشتون‌ها همیشه ادعای حکومت بر سرزمین افغان‌ها را داشته‌اند. برای هزاره‌ها تجربه سال‌های حکومت طالبان آنقدر گران تمام‌شده که می‌دانند خود باید به فکر تامین امنیت‌شان باشند. مردم هزاره پس از سقوط حکومت طالبان هم بی‌دفاع ماندند.
گزارشی در روزنامه نیویورک تایمز نشان می‌دهد از سال ۲۰۱۶ تاکنون، یعنی طی ۵ سال، حدود ۷۷۰ نفر از هزاره‌ها فقط در کابل کشته شده‌اند. طی این سال‌ها غیر از طالبان، گروه داعش نیز در حملات تروریستی خود، هزاره‌ها را هدف قرار داده است. از سال گذشته که حملات علیه هزاره‌ها شدت گرفت، ضرورت تشکیل گروه‌های مسلح مردمی برای تامین امنیت این قوم رفته‌رفته در محافل سیاسی آنها شنیده می‌شد. اواخر فروردین امسال، یعنی زمانی که دولت آمریکا و طالبان برسر یک جدول زمانبندی برای خروج از خاک افغانستان به نتیجه رسیدند، زنگ خطر برای هزاره‌ها به صدا در آمد. همزمان، حملات تروریستی علیه محله‌های هزاره‌نشین کابل نیز شدت می‌گرفت. مدارس، مساجد، مراکز اخذ رای، سالن‌های عروسی، باشگاه‌ها و بازارهای محلی هزاره‌ها هدف حملات تروریستی قرار گرفتند.
نتیجه آن شد آنهایی که برای رسیدن به مطالبات‌شان اعتراض مدنی و راهپیمایی می‌کردند، سلاح به‌دست گرفتند. ذوالفقار امید، از سیاستمداران قوم هزاره و یکی از رهبران جنبش روشنایی، همزمان با اعلام تصمیم آمریکا برای خروج از افغانستان، گروهی مسلح متشکل از ۸۰۰ نفر را در منطقه هزاره‌جات سازماندهی کرد. هزاره‌ها بین ۲۰ تا ۲۵ درصد از جمعیت ۳۴ میلیونی افغانستان را تشکیل می‌دهند. هزاره‌جات به منطقه وسیعی در مرکز افغانستان گفته می‌شود که شامل استان‌های محل زندگی قوم هزاره است. استان‌های بامیان، دایکندی، غور و بخش‌هایی از غزنی، اروزگان، پروان، وردک، بلخ، بغلان، سمنگان، سرپل جزو هزاره‌جات به شمار می‌روند. گروه وابسته به ذوالفقار امید در هسته‌های کوچک‌تر تقسیم شده و وظیفه تامین امنیت مناطق خود را به‌عهده دارند.
گروه وابسته به عبدالغنی علیپور، گروه دیگری است که از مدت‌ها قبل در استان وردک، در مجاورت کابل فعالیت داشته است. عبدالغنی علیپور، معروف به فرمانده شمشیر، فرمانده شاخص شبه‌نظامی در منطقه هزاره‌جات است. نیروهای او مستقل از نیروهای ارتش و پلیس، در استان‌های وردک، غور و دایکندی امنیت جاده‌ها و شهرها را تامین می‌کنند. فعالیت نیروهای علیپور به درگیری میان آنها با نیروهای دولتی نیز منجر شده است؛ درگیری‌هایی که سال گذشته به بازداشت کوتاه‌مدت او منجر شد. او معتقد است که اگر مردم هزاره دست به سلاح نبرند، «تاریخ تکرار می‌شود و هزاره‌ها بار دیگر قتل عام می‌شوند».
هزاره‌ها طی سال‌های اخیر موفق شده‌اند در نهادهای دولتی به مناصب مهمی دست پیدا کنند. منطقه غرب کابل، محل اصلی زندگی آنها در پایتخت است. بسیاری از آنها در دانشگاه‌ها تحصیل کرده‌اند و اکنون بخش مهمی از جامعه افغانستان را شکل می‌دهند. طی ۲ دهه گذشته، هزاره‌ها برخلاف دیگر قومیت‌ها، گروه‌های مسلح مختص به‌خود را نداشته‌اند. تغییر شرایط و شدت‌گرفتن درگیری‌ها اما اکنون هزاره‌ها را هم به جمع گروه‌های مسلح افغان اضافه کرده است.
امنیت قومیت‌ها در دست‌گروه‌های شبه‌نظامی
تجربه سال‌های حکومت طالبان به اقلیت‌های قومی در افغانستان یادآوری کرده که باید خود به فکر تامین امنیت‌شان باشند. غیر از هزاره‌ها که تا همین اواخر نیروهای مسلح خود را نداشتند، دیگر قومیت‌های افغان، بعد از سقوط حکومت طالبان هرگز سلاح خود را زمین نگذاشتند. در واقع، تاجیک‌ها و ازبک‌ها همیشه نیروهای مسلح خود را داشته‌اند. طی هفته‌های اخیر با شدت‌گرفتن حملات طالبان علیه شهرها و روستاها در مناطق شمال افغانستان، دولت این کشور دست یاری به سمت گروه‌ها و احزاب دراز کرد و خواستار بسیج مردمی علیه طالبان شد. نتیجه آن شد که بسیاری از رهبران مجاهدین افغان، با بسیج نیروهای خود در کنار ارتش و پلیس قرار گرفتند.
احمد مسعود، فرزند ۳۲ ساله احمدشاه مسعود، در منطقه پنجشیر گروه مسلح خود را دارد. بسیاری معتقدند او جوان است و تجربه کافی برای هدایت این گروه را ندارد اما همراهی برخی چهره‌های جهادی قوم تاجیک که با پدر او هم‌سنگر بوده‌اند، احمد مسعود را به چهره‌ای تأثیرگذار در استان پنجشیر تبدیل کرده است.
ژنرال عبدالرشید دوستم که اخیرا به درجه مارشالی نیز رسیده، همیشه یک پای معادلات نظامی و سیاسی افغانستان بوده است. او متهم به کشتار مردم در جنگ داخلی افغانستان است. دوستم از قوم ازبک است و همچنان نیروهای مسلح خود را در استان جوزجان در اختیار دارد. حضور او در این منطقه، باعث جلوگیری از پیشروی گسترده طالبان شده است.
عطامحمد نور، از فرماندهان مجاهدین افغان است که طی هفته‌های اخیر بار دیگر نیروهای خود را سازماندهی کرده و به استان بلخ رفته است. او نیز تاجیک‌تبار است و قول داده با همکاری نیروهای ارتش، مناطقی از استان بلخ را که به‌دست طالبان افتاده بازپس گیرد. شهر مزارشریف مرکز بلخ، یکی از مهم‌ترین مراکز اقتصادی افغانستان به شمار می‌رود.
اما از میان رهبران مجاهدین، نگاه‌های بسیاری به اسماعیل خان بوده است. اسماعیل‌خان، تاجیک تبار است و سابقه طولانی در جنگیدن علیه طالبان در دهه ۱۹۹۰ دارد. او دیروز با برگزاری همایشی، تشکیل «حرکت مقاومت مردمی حوزه غرب» را اعلام کرد. اسماعیل‌خان، از مقتدرترین چهره‌های جهادی در استان هرات و غرب افغانستان است و اکنون که پای طالبان به این منطقه باز شده، وعده شکست طالبان را داده است. او پیش از این گفته بود که می‌تواند ۵۰۰ هزار نفر را برای شکست طالبان بسیج کند. ورود اسماعیل‌خان به جنگ در حالی اتفاق می‌افتد که طالبان با پیشروی در استان هرات، ۱۳ شهرستان از مجموع ۱۵شهرستان آن را تصرف کرده است. گذرگاه مرزی اسلام‌قلعه، در مرز ایران نیز جزو مناطقی است که دیروز به‌دست طالبان افتاد.
روی خط خبر
نیروهای امنیتی و کارکنان گمرک گذرگاه اسلام قلعه، همزمان با حمله طالبان به خاک ایران پناه آورده‌اند.
جنگ در استان بدخشان در شمال شرق افغانستان، به دروازه‌های مرکز آن یعنی شهر فیض‌آباد رسیده است.
ژنرال جلال یفتلی، فرمانده نیروهای ویژه ارتش، دیروز با استعفا از سمت خود به بدخشان رفت تا گروه مقاومت مردمی این منطقه را فرماندهی کند. او گفت: «یا پیروز می‌شویم، یا خود را دفن می‌کنیم.»
رئس ستاد ارتش انگلیس هشدار داده که با خروج نیروهای خارجی، این احتمال وجود دارد که افغانستان در مسیر جنگ داخلی قرار گیرد.
جو بایدن در پاسخ به خبرنگاران گفت که حکومت افغانستان سقوط نمی‌کند. او گفت که حکومت افغانستان ۳۰۰ هزار نیروی مسلح دارد درحالی‌که شمار جنگجویان طالبان به ۷۵ هزار نفر می‌رسد.
شهاب‌الدین دلاور، سرپرست هیأت اعزامی طالبان به مسکو گفت: اگر بخواهیم در دو هفته تمام افغانستان را زیرسلطه خود درمیآوریم.