همشهری - نادره وائلی‌زاده- سیده زهرا عباسی:
تابستان گرم با فریاد العطش روستاهای خوزستان همراه شده است. شیب کرونا دوباره صعودی شده و تعدادی از شهرستان‌ها برای چندمین بار به‌دلیل هجوم توده هوای گرم و دمای بالاتر از ۴۹ درجه (در روز شنبه) تعطیل شدند. با این حال روزی نیست که صدای اعتراض بی‌آبی از چهار گوشه استان بلند نشود.
تشنگی در بخش ۱۰ هزار نفری نیسان
در روزهای اخیر در میان بحران خشکیدگی تالاب هورالعظیم و رودخانه کرخه در غرب خوزستان، تصویر اهالی روستای زهیریه در بخش نیسان شهرستان هویزه که در کنار تاسیسات نفتی به‌دنبال تانکرهای آب شرکت‌های نفتی روانه شده‌اند، واکنش‌های بسیاری به‌دنبال داشت؛ زهیریه اما تنها روستای بی‌آب نیست.
بخش نیسان با ۲۵ روستا، حدود ۱۰ هزار نفر جمعیت دارد و رودخانه‌های کرخه و نیسان (از انشعابات کرخه) در منتهی‌الیه مصب هورالعظیم از این بخش می‌گذرند. بخشدار نیسان از توابع شهرستان هویزه با بیان اینکه از هفته گذشته آب آشامیدنی ۱۴ روستای بخش نیسان و بخش مرکزی شهرستان هویزه به‌طور متناوب قطع می‌شود به همشهری می‌گوید: «به‌علت کم شدن آب رودخانه نیسان، ۲ تاسیسات آبرسانی از مدار خارج شده است. بنابراین مجبور شدیم روستاها را با ۶ تانکر آبرسانی کنیم. با رهاسازی مقداری آب از سد کرخه، ۳-۲ روزی آب به روستاها رسید، اما از روز چهارشنبه با کاهش دوباره آب رودخانه، آب روستاها مجددا قطع یا با افت فشار زیادی مواجه شده است.»
منصور سیلاوی با اشاره به خشکی رودخانه کرخه از ۲ ماه پیش توضیح می‌دهد: «کرخه منبع تامین آب آشامیدنی ۱۲ روستا و رود نیسان هم تامین‌کننده آب آشامیدنی حدود ۱۵ روستای بخش نیسان، ۲۵ روستای بخش مرکزی هویزه و تعدادی از روستاهای شهرستان دشت آزادگان است.» او تصریح می‌کند: «برق روستاها هم مرتب قطع می‌شود اما با توجه به گرمای هوا و همه‌گیری کرونا، تحمل بی‌آبی دشوارتر است. اکنون دیگر همه مسئولان از بی‌آبی بخش نیسان مطلع هستند، اما مشکل هنوز حل نشده است. ما روزی ۲بار با تانکر برای روستاها آب می‌فرستیم اما اغلب اهالی، دامدار هستند و این تانکرهای ارسالی کفاف آب دامداران روستاها را نمی‌دهد.»
روستاهای بزرگ بخش نیسان بعد از جنگ متروکه شدند و اهالی آن دیگر به خانه‌های خود بازنگشتند و حاشیه‌نشین اهواز شدند. سیلاوی با اشاره به این موضوع می‌گوید: «بیش از ۶۳ شرکت نفتی در این بخش مستقر هستند اما به جز تعداد معدودی از شرکت‌ها، متأسفانه مابقی به مسئولیت اجتماعی خود در قبال منطقه و برای آبرسانی به روستاها کمکی نکرده‌اند.»
همسایه تشنه سدها
شمال خوزستان هم با این که در محاصره سدهای بزرگ است، اما دست کمی از دیگر نقاط استان ندارد. بخش دهدز در شهرستان ایذه با ۱۰۰ روستا در فاصله ۵ کیلومتری در میان سدهای کارون ۳ و کارون ۴ قرار دارد؛ این بخش که همیشه با مشکل آب مواجه بوده، با آمدن خشکسالی اکنون در شرایط دشوارتری قرار دارد.
عضو شورای روستای قلعه سرد در بخش دهدز می‌گوید: «۶ روز است که مردم روستا بدون آب هستند و تانکر آبرسانی هر ۶ روز یک‌بار برای اهالی آب می‌آورد. مادری را سراغ دارم که ۲ روز است نتوانسته نوزاد خود را با آب تمیز کند و بشوید، معلوم است که این نوزاد بیمار می‌شود و قارچ می‌زند.»
روستای قلعه سرد در کوهستان زاگرس در مرز خوزستان و چهارمحال قرار دارد که دارای ۵۰۰ خانوار است.
رشید کیانی می‌افزاید: «روستای ما لوله‌کشی آب دارد و پول آب هم می‌دهد. در ماه‌های فروردین و اردیبهشت مردم روستا ۳۳۰ میلیون تومان قبض آب پرداخت کرده‌اند، اما ۳۳۰ لیتر آب گیرشان نیامده است. این ظلم به مردم است که در میان میلیون‌ها مترمکعب آب سدها قرار داریم اما تشنه هستیم.»
کیانی با بیان این که مردم روستاهای دهد و اغلب با دامداری و کشاورزی روزگار می‌گذرانند و با آمدن خشکسالی، از کشاورزی محروم شده‌اند، ادامه می‌دهد: «برای آشامیدن، آب می‌خریم. ۲ چشمه برای دام‌ها داشتیم که خشک شده‌اند، درحالی‌که در این روستا ۱۰ هزار راس دام سبک و سنگین داریم که حالا نمی‌دانیم آب‌شان را چگونه تامین کنیم.» اهالی دهدز حالا از وعده‌ها خسته شده‌اند. کیانی ادامه می‌دهد: «گوشمان از وعده‌ها پُر شده مخصوصا در زمان انتخابات؛ بعد می‌روند و پشت سرشان را هم نگاه نمی‌کنند.»
عطش در غیزانیه
در مرکز خوزستان هم با وجود رودخانه کارون، وضع آب روستاها همین‌قدر آشفته است. بعد از ماجرای اعتراض اهالی بخش غیزانیه در شرق اهواز به بی‌آبی در تابستان ۹۹، قرار بود مشکل آب روستاها حل شود اما هنوز تعداد زیادی از ۸۰ روستای این بخش یا بی‌آب هستند و یا روزی چند ساعت آب می‌گیرند.
خالد بالدی، دهیار روستای «أبو کبریه» در بخش غیزانیه می‌گوید: «آب این روستا همیشه قطع است. زیرا در انتهای خط آبرسانی هستیم و ماهی یک ساعت هم آب به ما نمی‌رسد. هر چه تلاش کردیم و به مسئولان بخشداری و آبفا گفتیم تاکنون خبری از آب نشده است؛ اگرچه بعد از سال‌ها برای روستا لوله‌گذاری کرده‌اند. چون قبلا برای روستا تانکرهای آب می‌فرستادند، اما بعد از لوله‌گذاری همین هم از ما دریغ شده است. قیمت هر تانکر آب ۲۰۰ هزار تومان است که اهالی پول جمع می‌کنند و هر چند گاه یک تانکر آب می‌خرند و مخازن خانه‌های خود را پُر می‌کنند.»
بخش غیزانیه قطب تاسیسات نفتی خوزستان است و بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی را در خود جای داده. روستای «أبو کبریه» ۴۰۰ خانوار جمعیت دارد و این روستا نیز مانند دیگران، شغل اصلی مردم دامداری و کشاورزی دیم است که با کاهش باران دیگر نمی‌توانند کشت کنند. بالدی می‌گوید: «هیچ‌کدام از اهالی روستا حقوق بگیر نیستند. مردم آبی برای کشاورزی ندارند و دام‌هایشان هم بی‌آب مانده‌اند.»
ساحل شور کارون
سدسازی‌ها و طرح‌های انتقال آب دیگر رمقی برای رودخانه کارون نگذاشته‌اند. حالا روستاهای جنوب خوزستان در انتهای رود کارون هم از آب آشامیدنی محروم هستند. مسلم خزایی از اهالی روستای «أبو بریم» دهستان منیوحی در آبادان می‌گوید: «فشار آب خیلی کم است و همین آب هم آنقدر شور است که حتی برای دام‌ها قابل استفاده نیست. مجبوریم آب آشامیدنی را بخریم. برای دام‌ها هم باید ساعت ۵صبح حوض‌ها را پر کنم؛ چون فقط در این ساعت اندک آبی در لوله‌ها می‌آید.»
دهستان منیوحی در بخش اروندکنار و ساحل اروندرود در جنوب خوزستان قرار دارد، جایی که رودخانه کارون به خلیج‌فارس می‌پیوندد. اروندکنار با بیش از یک میلیون نخل، یکی از مراکز تولید خرماست اما در دهه‌های گذشته به‌ویژه در تابستان به‌دلیل پیشروی آب دریا و شور شدن رودخانه با مشکل مواجه می‌شود. خزایی می‌گوید: «از فروردین شوری آب به‌تدریج بیشتر شد و اواخر خرداد به حداکثر خود رسید، اکنون کمی شوری کاهش یافته اما فشار آب خیلی پایین است.» او ادامه می‌دهد: «آب اروندرود به قدری شور است که مجبور شدیم نهرهایی که به نخلستان‌ها آب می‌دهد را مسدود کنیم. به‌خاطر همین آب شور، امسال خرماها کیفیت ندارند و بزرگ نشده اند. ما مرزدار هستیم، ولی بدون آب مگر می‌توانیم اینجا بمانیم و زندگی کنیم؟ ما چیزی از مسئولان نمی‌خواهیم؛ حتی این گرانی‌ها را هم تحمل می‌کنیم و فقط آب می‌خواهیم.»
وصله پینه برای حل مشکل آب
مشکل آب به‌ویژه در روستاهای خوزستان، از سال‌های گذشته تاکنون به قوت خود باقی است. صادق حقیقی‌پور، مدیرعامل آب و فاضلاب سابق خوزستان، روستاهای دارای مشکل تامین و توزیع آب را حدود ۷۰۰ روستا اعلام کرده بود. محمدرضا کرمی‌نژاد، مدیرعامل جدید آبفای خوزستان اما می‌گوید: «اکنون به جز شهرهای دهدز و اندیکا مورد حادی در شهرهای استان نداریم. تعداد روستاهایی که مشکل آب دارند نیز کمتر شده؛ به‌طوری که از ۲۸۰۰ روستایی که تحت پوشش آبفاست، ۸۰ تا ۹۰ روستا با تنش آبی مواجه هستند و مشکل مابقی روستاها با کارهای وصله پینه‌ای حل شده یا با تانکر آبرسانی می‌شوند.»
کرمی‌نژاد چهارشنبه در نخستین نشست خبری خود گفته بود که «امسال به‌دلیل کاهش بارندگی مشکلات بیشتری در زمینه آب داریم. آب رودخانه‌ها کم شده و آب زیرزمینی نیز کاهش یافته. کیفیت آب رودخانه‌ها نیز کمتر و میزان املاح و شوری آنها بیشتر شده است.»
آب باریکه‌ها
کارشناسان، تأثیر سدسازی‌های بی‌رویه و طرح‌های انتقال آب از سرشاخه رودخانه‌های این استان را مهم‌تر از خشکسالی می‌دانند. چنان‌که مهدی قمشی، رئیس دانشکده علوم آب می‌گوید: «در کشورمان، هم به منابع سطحی و هم منابع زیرزمینی بیش از حد فشار آوردیم، در واقع ما با یک خشکی انسان‌ساز و دست‌ساز روبه‌رو هستیم؛ به این معنی که خودمان آنقدر مصرف آب را بالا برده‌ایم که به جز معدود سال‌های ترسالی، غالبا با خشکی مواجه هستیم. به‌طوری که حتی در یک سال نرمال نیز پایین دست با خشکی مواجه است. به همین دلیل موافق افزایش بار مصرفی روی آب‌های سطحی، چه در خود حوضه‌های آبی و چه به‌صورت انتقال آب بین حوضه‌ای نیستیم؛ زیرا باعث گسترش مشکلات زیست‌محیطی و بروز فجایع دیگری خواهد شد.»
او با بیان این که خوزستان به‌دلیل اینکه در پایین دست حوضه‌های آبی قرار دارد با خشکی بیشتری مواجه است، می‌افزاید: «بنابراین خوزستان است که باید مصارف آب خود را کم کند، نه استان‌های دیگر. زیرا آنها سهم خود را از بالادست برمی دارند و همه فشار خشکسالی در بخش‌های آشامیدنی، کشاورزی، صنعت، محیط‌زیست، کمی و کیفی به خوزستان در پایین‌دست وارد می‌شود. اخیرا تصاویری از یکی از طرح‌های انتقال آب از سرشاخه کارون در کوهرنگ ۲ منتشر شده که نشان می‌دهد به دلیل کاهش آورد، هیچ‌گونه آبی از این سد به پایین دست هدایت نمی‌شود؛ بنابراین حقابه پایین دست داده نشده و اولویت با انتقال آب بوده است.»
***
۵ رودخانه دائمی خوزستان حالا آب باریکه‌های فصلی هستند که نه روستاهای تشنه، نه تالاب‌های خشک و نه زمین‌های کشاورزی را سیراب می‌کنند.
خاموشی در گرمای ۵۰ درجه
خوزستان حال و روز خوبی ندارد؛گرما به ۵۰درجه می‌رسد، اما دماسنج‌های داخل خودرو دمای بالاتری را نشان می‌دهد. اوج گرما که می‌شود، برق هم می‌رود و کمی بعد، آب؛ اگر چیزی در لوله‌ها مانده باشد.
خاموشی اهواز در اوج گرما
گرچه مسئولان می‌گویند قطعی برق در خوزستان هم مانند سایر استان‌هاست، اما گرمای خرماپزان اهواز، خرمشهر و حمیدیه این چیزها سرش نمی‌شود؛ به‌ویژه آن که اوضاع نابسامان آب آشامیدنی همه را وادار به داشتن پمپ روی شبکه آبرسانی کرده و با هر قطعی برق، همان اندک آب هم قطع می‌شود. «ستار سواعدی»، فعال اجتماعی است؛ شهری که در ۲ هفته گذشته اوضاع خوبی نداشته و با وجود گرما و کرونا تقریبا هر روز چندساعت خاموشی را تجربه کرده است. سواعدی به همشهری‌می‌گوید: از ۲ هفته پیش هر روز چند ساعت خاموشی داریم. حتی در همین خاموشی هم تبعیض صورت می‌گیرد و در اوج گرما و در ساعت‌های ظهر، مناطق حاشیه‌ای مثل کوی سیاحی، مندلی، علوی و... خاموش می‌شوند و مناطق بالای شهر ساعت‌های شب و خنکی. این فعال اجتماعی با بیان اینکه زمان خاموشی‌ها معمولا از ۲ تا ۴ ساعت است، می‌افزاید: ۹۰ درصد خانه‌ها پمپ آب دارند و با خاموشی، آب‌شان هم قطع می‌شود. قطعی‌ها خسارت زیادی هم به مردم زده است.«حسین» یکی از ساکنان مناطق حاشیه‌ای اهواز هم می‌گوید قطعی آب به مشکل خاموشی اضافه شده است و مردم هر روز از ساعت ۲ در اوج گرما منتظر خاموشی هستند.
هیچ‌کس پاسخگوی اهالی حمیدیه نیست
هرچند خاموشی‌ها در اهواز بیشتر از سایر شهرهاست و روستاها هم معمولا خاموشی ندارند، اما حمیدیه و خرمشهر هم از خاموشی با برنامه و بی‌برنامه در امان نبوده‌اند.
یاسین باوی، فعال اجتماعی حمیدیه، شرایط این شهرستان همسایه را مانند اهواز توصیف می‌کند و به همشهری می‌گوید: ما اصلا در لوله‌هایمان آب آشامیدنی نداریم و همین اندک آب لوله‌ها هم با پمپ و برای شست‌وشو استفاده می‌شود و قابل برداشت است.
رودخانه‌ها هم خشک هستند، هورالعظیم آب ندارد و هیچ‌کس پاسخی به مشکلات مردم نمی‌دهد. باوی توضیح می‌دهد که قطعی برق در حمیدیه ۲-۳ ساعت بوده و هر روز در اوج گرماست و در این شرایط مردم از هر طرف خسارت می‌بینند: «۲ روز آب را برای هورالعظیم باز کردند، اما دوباره قطع شد. تالاب و رودخانه‌ها در حال نابودی است، اما هیچ‌کس به فکر نیست. تصور کنید در این گرما و بی‌آبی، برق هم برود.»
رتبه دوم مصرف بعد از تهران
قطعی برق در شهرهای مختلف خوزستان در حالی اتفاق می‌افتد که بنا بر اعلام مسئولان، این استان در رتبه دوم مصرف برق بعد از تهران قرار دارد و از سوی دیگر، به‌گفته محمدرضا یزدانی‌پور، مدیرعامل سد کرخه تولید انرژی این سد امسال ۵۶۳ هزار و ۹۵۷ مگاوات ساعات بوده که نسبت به سال گذشته یعنی یک میلیون و ۳۶۵ هزار و ۴۴۶ مگاوات ساعت، ۴۱/۳ درصد کاهش داشته است. هم‌اکنون بار شبکه توزیع در خوزستان با یک میلیون و ۱۰۰ هزار مشترک (به جز ۶۰۰ هزار مشترک شرکت توزیع نیروی برق اهواز) ۴۴۰۰ مگاوات است درحالی‌که بار شبکه تهران بزرگ با ۴ میلیون مشترک، ۴۳۰۰ مگاوات و ۸۰ درصد این برق مربوط به بخش خانگی است.
بعد از اعتراض‌های گسترده اهالی نسبت به قطعی برق، علی خدری، مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق خوزستان اعلام کرد که با تصمیم وزارت نیرو میزان برق صنایع سیمان و فولاد تا ۳ هفته آینده به ۱۰ درصد کاهش یافته است که با این تصمیم برق مورد نیاز خانگی مردم در استان خوزستان تامین و از روز چهارشنبه در هیچ‌یک از شهرهای استان قطع برق برنامه‌ریزی شده به‌وجود نیامده است. سخنگوی شرکت توزیع برق اهواز هم خاموشی‌ها را مانند سایر شهرها در بقیه مناطق کشور می‌داند و به همشهری می‌گوید: خاموشی‌های با برنامه اهواز سوای مناطق دیگر نیست و با اعلام مرکز انجام شده است. هرچند حتی خاموشی‌های ما نسبت به برخی مناطق بسیار کمتر بود و مثلا اگر در تهران در روز چندبار قطعی اتفاق می‌افتاد، ما یک‌بار قطعی داشتیم.
علیرضا شکرخدایی توضیح می‌دهد: نخستین‌بار نیست که در فصل تابستان با چنین مشکلی مواجه می‌شویم و به‌دلیل تجربه سال‌های قبل توانستیم مدیریت بهتری روی بار شبکه داشته باشیم و صنایع و کشاورزی و بخش اداری و تجاری همکاری خوبی برای ذخیره انرژی با ما داشتند. با این حال، به‌دلیل گرما و بار بالای مصرف روی شبکه برق هر سال حوادث ناخواسته بسیاری را شاهد هستیم که موجب خاموشی‌های بی‌برنامه می‌شود.
او با بیان این که از ۱ تیر تا ۱۵ تیر ۱۷۰ مورد حادثه ناخواسته در اثر افزایش مصرف و گرما روی شبکه فشار متوسط، ۷۶۸ مورد حادثه روی شبکه فشار ضعیف و ۱۳۲۲ مورد حادثه در جعبه کنتور مشترکان رخ داده است، ادامه می‌دهد: با همه این حوادث با همکاری مردم، صنایع، کشاورزی، بخش تجاری و اداری ۴۰۰ مگاوات ذخیره انرژی داشتیم که از حجم خاموشی‌ها کم شد. همچنین در این مدت بیش از ۲۸۰۰ مورد کشف ماینر داشتیم. هر ماینر ۵/۲مگاوات معادل یک کولر ۲۴ هزار مصرف انرژی دارد.
در حالی مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق خوزستان از صفرشدن قطعی برق در بخش خانگی از روز چهارشنبه (۱۶ تیر) می‌گوید که شرکت توزیع نیروی برق اهواز روزهای گذشته هم جدول خاموشی‌های احتمالی در این شهر را اعلام کرد و بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد به جز روز پنجشنبه در همه روزهای دو سه هفته گذشته شاهد خاموشی‌های چندساعته در مرکز استان بوده‌ایم.