روزگار شهرک‌های صنعتی ایران در دوران کرونا

به گزارش همشهری آنلاین، ایجاد شهرک‌های صنعتی با رویکرد تولید و اشتغال‌زایی می‌تواند در تعدیل مشکلات، تأمین اشتغال و افزایش درآمدزایی جامعه بسیار تاثیرگذار باشد. کارشناسان نیز با تاکید بر لزوم فعال شدن کارگاه‌های کوچک و متوسط در کنار کارگاه‌های بزرگ، معتقدند گسترش این کارگاه‌ها علاوه بر ایجاد اشتغال، زمینه‌ساز تولید ثروت برای عموم مردم، به‌ویژه طبقات ضعیف و متوسط خواهد شد. درهمین راستا در همه استان‌های کشور زمین‌هایی در اختیار شهرک‌های صنعتی قرارگرفته تا علاوه بر اشتغال‌زایی، زمینه‌ساز انتقال صنوف مزاحم شهری به این شهرک‌ها شود و به نظم شهری نیز کمک شود که البته صاحبان این مشاغل در برخی شهرها به دلیل دوری راه و... چندان از این طرح استقبال نکرده‌اند. دراین گزارش مساحت و گستردگی شهرک‌ها و نواحی صنعتی درسطح استان‌های کشور، میزان انتقال مشاغل آلاینده به شهرک‌های صنعتی و همچنین تاثیر شیوع کرونا بر فعالیت شهرک‌های صنعتی مورد بررسی قرار گرفته است که در ادامه می‌خوانید.

همدان
نخستین شهرک صنعتی استان همدان، شهرک صنعتی «بوعلی» بود که با مساحت 148هکتار فعالیت خود را آغاز کرد و بعد از آن شهرک‌های صنعتی دیگر مانند «ویان» نیز راه‌اندازی شد. پیش از این، یک مجموعه دیگر هم در سازمان جهاد کشاورزی استان فعالیت می‌کرد که بخش روستایی محسوب می‌شد و در اطراف روستاها، نواحی اقتصادی ایجاد می‌کرد تا صنایع روستایی در آنها مستقر شوند، اما در سال 1386 این مجموعه از سازمان جهاد کشاورزی حذف و 7ناحیه صنعتی آن به شرکت شهرک‌های صنعتی استان منتقل شد. در ابتدای دولت نهم تصمیم گرفته شد هر شهرستان حداقل یک شهرک صنعتی داشته باشد و متعاقب این تصمیم، 8شهرک صنعتی در 8شهرستان همدان راه‌اندازی شد و امروز استان همدان 30شهرک و ناحیه صنعتی دارد. سال قبل تر حدود 450قرارداد در شرکت‌های صنعتی بسته شده که نسبت به سال گذشته، افزایش چشمگیری دارد که علت آن کم‌شدن واردات و افزایش نرخ ارز است؛ به همین دلیل بسیاری ترغیب شده‌اند سرمایه‌های خود را به بخش تولید بیاورند. درحال‌حاضر تعداد واحدهای غیرفعال نیز بسیار کم است. دراین میان باید به این نکته هم اشاره کرد که اگرچه شیوع ویروس کرونا بر فعالیت صنایع مستقر در شهرک‌های صنعتی استان تأثیر منفی برجا گذاشته‌است، اما نتوانسته مانع جدی دربرابر ادامه فرایند تولید درآنها ایجاد کند.

کردستان
شرکت شهرک‌های صنعتی کردستان در اردیبهشت ۱۳۷۰به‌صورت شرکت سهامی خاص تاسیس شده و تاکنون به سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان در ۲۰شهرک و ناحیه صنعتی زمین واگذار شده است. ۳۰مصوبه ایجاد شهرک‌های صنعتی در کردستان وجود دارد که از این تعداد، تاکنون اراضی ۲۰شهرک در ۱۰شهرستان استان واگذار شده یا آماده واگذاری است. درحال‌حاضر مجموع مساحت شهرک‌های صنعتی کردستان بیش از هزارو ۳۷۰هکتار و سرانه زمین صنعتی در کردستان نیز به ازای هرنفر، 1/9مترمربع است درحالی‌که این رقم در کشور 17مترمربع است. از سال۷۱ تاکنون هزارو ۲۵۰قرارداد با سرمایه‌گذاران در شهرک‌های صنعتی استان منعقد شده که ۴۴۰قرارداد آن مربوط به ۳سال اخیر است.همچنین ۴۵۰طرح در شهرک‌های صنعتی استان درحال اجراست که تا ۲سال آینده ۵۰درصد آنها به بهره‌برداری می‌رسد. هم‌اکنون میزان اشتغال‌زایی در ۸۲۰واحد شهرک‌های صنعتی استان بیش از ۱۲هزارنفر است و تعداد واحدهای صنعتی کردستان از ابتدا تا سال ۱۳۹۲، حدود ۴۴۰مورد بوده که در۸سال اخیر ۴۷۶پروانه بهره‌برداری در بخش صنعت صادر شد و تعداد صنایع به ۹۱۶واحد رسید که این آمار نشان از رشد ۱۰۸درصدی دراین بخش دارد. در زمینه انتقال مشاغل آلاینده به شهرک‌های صنعتی نیز دراین استان تنها بانک اطلاعاتی تهیه شده است. باید به این نکته هم اشاره کرد باوجود شیوع کرونا و تحریم‌ها، سرمایه‌گذاران از ایجاد واحدهای صنعتی در استان استقبال کردند.

قزوین
استان قزوین با داشتن یک شهر صنعتی و ۱۳شهرک و ۶ناحیه صنعتی، یکی از قطب‌های مهم صنعت در کشور محسوب می‌شود. در ۸سال گذشته تلاش‌های زیادی دراین زمینه دراستان انجام شده و با تسطیح زمین و ایجاد زیرساخت‌های مختلف، ازجمله آسفالت و خیابان‌کشی، جدول‌گذاری، برق‌رسانی و شبکه روشنایی، آبرسانی، گازرسانی و خدمات مخابراتی برای استقرار صنایع کوچک و متوسط، بیش از ۹۷۵هکتار از مساحت اراضی شهرک‌ها و نواحی صنعتی به ۲۰۰سرمایه‌گذار متقاضی واگذار شده‌است. جالب اینجاست که با وجود شرایط سخت اقتصادی و تحریم‌ها و همچنین شیوع ویروس کرونا، سرمایه‌گذاری صنعتی در استان قزوین در ۲سال گذشته شیب صعودی داشته که از دلایل آن، می‌توان به نزدیکی این استان به تهران، ارائه مشوق‌های مالیاتی، وجود زیرساخت‌های مناسب و همچنین فرهنگ بالای سرمایه‌پذیری و همراهی دستگاه‌های اقتصادی و نیز واگذاری زمین ارزان‌قیمت در شهرک‌های صنعتی اشاره کرد. دراین میان باید زیرنظر داشت که اگرچه تاکنون در قزوین گام‌هایی در زمینه انتقال مشاغل آلاینده به شهرک‌های صنعتی برداشته شده، اما به‌نظر می‌رسد همچنان تا رسیدن به نقطه مطلوب راه زیادی در پیش دارد.

لرستان
شرکت شهرک‌های صنعتی لرستان در ۱۷مردادماه1370 تاسیس و با تحویل شهرک‌های صنعتی خرم‌آباد یک، سنگ الیگودرز و شهرک صنعتی بروجرد که قبلاً تحت نظارت سازمان صنایع و معادن وقت ایجاد شده بود، آغازبه‌کار کرد و درحال‌حاضر 19شهرک و ناحیه صنعتی مصوب که 18مورد آن دارای عرصه و تحت عملیات احداث، توسعه و تکمیل است را تحت مدیریت دارد. دراین میان مساحت کل ۱۸شهرک فعال استان هزارو ۶۰۰هکتار است، درحالی‌که مساحت یک شهرک در برخی استان‌های همجوار بیش از هزارهکتار است و این نشان می‌دهد زمینه توسعه زیرساخت‌های توسعه صنعتی در لرستان، آن‌گونه که باید، مهیا نشده است. کمبود سرمایه در گردش برای تامین نقدینگی و خرید مواد اولیه، مهم‌ترین مشکل فعلی واحدهای مستقر در شهرک‌های صنعتی لرستان است. فرسودگی ماشین‌آلات، تولید محصول غیررقابتی، نبود بازار مناسب، مشکلات حقوقی و اختلاف میان شرکا از دیگر دلایل تعطیلی یا تملک واحدها ازسوی بانک‌های استان محسوب می‌شود. 

گلستان
 براساس اعلام شرکت شهرک‌های صنعتی گلستان، دراین استان ۲۴شهرک، ناحیه صنعتی و یک منطقه ویژه اقتصادی با عنوان شهرک هزارهکتاری اترک با مساحت 2هزارو ۴۱هکتار وجود دارد. این‌درحالی است که آمارها نشان می‌دهد بیش از ۱۴هزارو۵۰۰واحد در شهرک‌های صنعتی استان حضور دارند که بیشتر آنها در حوزه صنایع تبدیلی فعالیت می‌کنند. این درحالی‌است که صنایع تبدیلی نسبت به طرح‌های صنعتی، اشتغال بیشتری ایجاد می‌کنند و سرمایه‌گذاری روی آن می‌تواند ارزش افزوده بیشتری نصیب استان کند. همچنین تاکنون هزارو ۱۴۲قرارداد در حوزه شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان منعقد شده‌است.  

فارس
شیراز با استقرار ۵۳درصد از صنایع فارس در خود، صنعتی‌ترین شهر استان فارس است و نی‌ریز، لارستان و مرودشت بعد از شیراز، در رتبه‌های بعدی دراین زمینه قرار دارند و شهرستان‌های گراش، خنج، فراشبند، پاسارگاد، رستم و خرامه نیز ازنظر تعداد واحدهای صنعتی در پایین‌ترین رتبه نسبت به دیگر شهرستان‌ها هستند. شهرک‌های صنعتی فارس 7هزارو272 هکتار در قالب 61شهرک و ناحیه صنعتی است. درمجموع 43شهرک صنعتی و 27ناحیه صنعتی در استان وجود دارد که از این بین 39شهرک و 22ناحیه صنعتی به بهره‌برداری رسیده‌اند. به گفته کارشناسان، تامین زیرساخت‌ها در شهرک‌های صنعتی متناسب با توسعه این شهرک‌ها نیست. این درحالی‌است که به گفته مسئولان استان، اعتبارات دولتی پاسخگوی رفع مشکلات شهرک‌های صنعتی نیست. اینها درحالی‌است که با رفع مشکلات شهرک‌های صنعتی، می‌توان برای کاهش آلودگی‌های صوتی، زیست‌محیطی و نیز کنترل و کاهش ترافیک، مشاغل آلاینده را به آنجا منتقل کرد.
 
کهگیلویه‌وبویراحمد
کهگیلویه‌وبویراحمد ۲۱ شهرک صنعتی مصوب دارد که از این تعداد، ۱۳شهرک و ناحیه صنعتی شامل ۳۳۳واحد صنعتی آغاز به‌کار کرده‌اند. از کل واحدهای صنعتی استان، ۲۱۶واحد معادل ۶۸درصد فعال و ۱۲۲ واحد صنعتی غیرفعالند. کل واحدهای صنعتی استان ظرفیت اشتغال‌زایی برای بیش از 5هزارنفر را دارند که البته هنوز از این ظرفیت به‌طور کامل استفاده نشده است. درسال‌های گذشته 1720میلیارد ریال در شهرک‌های صنعتی استان سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی ۱۱۱واحد تولیدی انجام شده‌است و میزان اشتغال این واحدهای صنعتی براساس پروانه بهره‌برداری 1360نفر بوده. مهم‌ترین عامل تعطیلی واحدهای صنعتی مستقر در شهرک‌های صنعتی کهگیلویه‌وبویراحمد نقدینگی، بازار، وضعیت مدیریتی و شراکت است که کرونا هم در یک سال گذشته آنها را تشدید کرده است. 

چهارمحال‌وبختیاری
۲۲شهرک و ۷ناحیه صنعتی در چهارمحال‌وبختیاری وجود دارد و درمجموع تاکنون ۲هزارو ۶۴۲واحد صنعتی دراین استان ایجاد شده که از این تعداد، هزارو 4واحد به بهره‌برداری رسیده است. در شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان برای ۱۷هزارنفر به‌صورت مستقیم و برای بیش از ۱۵هزارنفر هم به‌صورت غیرمستقیم اشتغال‌ ایجاد شده‌است. مساحت اراضی در اختیار شهرک‌ها و ناحیه‌های صنعتی نیز ۳هزارو ۷۰۰هکتار است که می‌توان آن را معادل ۷/۳درصد از وسعت صنعتی کشور دانست. با وجود کاهش میزان صادرات این استان در سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا، ۷۵درصد از ۳۵میلیون دلار صادرات کل استان، مربوط به صادرات شهرک‌های صنعتی بوده است. دراین میان اگرچه تاکنون اقدام موثری در زمینه انتقال مشاغل آلاینده سطح شهر به شهرک‌های صنعتی انجام نشده است، اما این موضوع در قالب طرح فناوران ازسوی شهرداری شهرکرد ارائه شده‌است، به‌طوری‌که در جنوب شهرکرد، مرکز استان چهارمحال‌وبختیاری با اختصاص زمینی، محوطه‌ای با عنوان «فناوران» ایجاد شده است و صنایع آلاینده تاحدی دراین منطقه مستقر شده‌اند.

آذربایجان شرقی
آذربایجان شرقی ۵۶شهرک و ناحیه صنعتی دارد که مساحتی حدود ۹هزارهکتار را دربر می‌گیرد و بزرگ‌ترین شهرک صنعتی استان با نام «شهید سلیمی» نیز با۵۰۰هکتار وسعت، در نزدیکی تبریز قرار دارد.علاوه براین شهرک‌ها، ۱۰شهرک صنعتی خصوصی با ۵۲۰هکتار نیز دراستان فعال است. لغو پروانه واگذاری بیش از۷۰۰واحد در شهرک‌های صنعتی استان یکی از اخبار تلخ سال‌جاری بود و به اعتقاد بسیاری از فعالان صنعتی استان، کرونا نقش مهمی دراین زمینه داشته است. اعلام رسمی لغو بیش از۷۰۰پروانه پس ازشیوع کرونا، گواهی بر تاثیر شیوع این ویروس بر رونق صنعتی درشهرک های صنعتی استان است. انتقال مشاغل آلاینده به شهرک‌های صنعتی استان نیز از دغدغه‌های مهم شهروندان است. در برابر انتقال مشاغل آلاینده ازجمله فروشندگان ضایعات، مقاومت‌هایی وجود دارد و درحال‌حاضر با وجود پلمپ در برخی ازاین واحدهای متخلف، آنان حاضر به نقل مکان به شهرک‌های صنعتی نیستند. به‌عنوان مثال تنها در مرکز تبریز۱۰۰واحد آبکاری وجود دارد که براساس مصوبه شورای محیط زیست و شورای ترافیک استان باید به شهرک‌های صنعتی منتقل شوند، اما این انتقال به کندی پیش می‌رود.

ایلام
ایلام در غرب ایران اصولا استانی صنعتی نیست، با این‌حال دراین استان شهرک‌های صنعتی زیادی وجود دارد که واحدهای مستقر درآنها با مشکلات متعددی مواجهند. در استان ایلام 7شهرک صنعتی و 5ناحیه صنعتی وجود دارد و این آمارها ظرفیت بزرگی برای اشتغال استان به‌شمار می‌رود، اما به‌دلیل کم‌توجهی، تولید دراین نواحی و شهرک‌های صنعتی رونق چندانی ندارد. نبود سرمایه درگردش، عدم تخصیص تسهیلات و... از مهم‌ترین مشکلات واحدهای تولیدی استان است و تولیدکنندگان مستقر در شهرک‌های صنعتی استان نیز از وضعیت زیرساختی شهرک‌ها رضایت ندارند. آب، برق، تلفن، تصفیه خانه، جاده و... از دیگر مشکلات عمده در شهرک‌های صنعتی استان ایلام است. به اعتقاد کارشناسان، چرخ تولید در شهرک‌های صنعتی ایلام مدت زیادی است که نمی‌چرخد. براساس آمارهای رسمی، به‌دلیل مشکلات و همچنین کرونا اکنون درحدود ۶۰درصد واحدهای تولیدی در شهرک صنعتی شهرستان ایلام غیرفعال شده و ساماندهی و تعیین تکلیف واحدهای تولیدی غیرفعال نیز هنوز محقق نشده است.

کرمانشاه
شرکت شهرک‌های صنعتی استان کرمانشاه در سال ۱۳۷۱تاسیس شده است و درحال‌حاضر۲۱شهرک و ناحیه صنعتی با ۴۵۱واحد تولیدی دارای پروانه بهره‌برداری، در استان فعالند که درمجموع حدود ۲هزار و ۳۴۹هکتار مساحت دارند. شهرک صنعتی کرمانشاه تاکنون موفق به واگذاری حدود هزارو ۷۰۰قطعه زمین صنعتی در شهرک‌ها به صنعتگران شده است که با اشتغال نزدیک به ۲۲هزارنفر، نقش به‌سزایی در توسعه صنعت کشور داشته است. «فرامان»، «بیستون» و «زاگرس» مهم‌ترین شهرک‌های صنعتی دراستان هستند و درکنار این شهرک‌ها، در هر شهرستان نیز یک شهرک صنعتی فعال است. همچنین درحال‌حاضر هزار و ۲۷واحد صنعتی در استان فعالیت می‌کنند. کرمانشاه ازنظر میزان و رشد سرمایه‌گذاری و توسعه شهرک‌های صنعتی درمیان ۱۰استان برتر قرار دارد. به‌گفته مسئولان مربوط دراستان، دلیل رشد سرمایه‌گذاری و ورود سرمایه‌گذاران جدید به شهرک‌های صنعتی استان، ایجاد و تکمیل زیرساخت‌هاست. در ایام شیوع کرونا نیز شهرک‌های صنعتی استان رشد قرارداد داشته‌اند و بیشترین سهم گروه‌های صنعتی از قراردادهای واگذار شده دراستان، مربوط به صنایع‌غذایی و سپس صنایع شیمیایی بوده است. اینها درحالی‌است که در زمینه انتقال مشاغل آلاینده استان به شهرک‌های صنعتی تاکنون اقدام موثری انجام شده‌است.

قم
استان قم 7شهرک صنعتی به‌مساحت ۶هزار هکتار، شامل شکوهیه، محمودآباد، سلفچگان، قنوات، الغدیر، چاپ و نشر و آی.سی.تی و 4ناحیه صنعتی در خورآباد، سیرو، طغرود و دستجرد دارد و راه‌اندازی ۵ناحیه صنعتی جدید نیز در دستورکار قرار گرفته‌است. شهرک صنعتی شکوهیه بزرگ‌ترین و فعال‌ترین شهرک استان قم است که جزو 10شهرک برتر کشور محسوب می‌شود. البته استان قم عملکرد قابل دفاعی در انتقال واحدهای صنعتی و مشاغل آلاینده به شهرک‌های صنعتی ندارد. با وجودی که براساس قوانین بالادستی و سیاست‌های راهبردی، صنایع کوچک و متوسط باید در شهرک‌های صنعتی مستقر شوند، اما لکه‌های صنعتی در اطراف شهر قم روبه افزایش است. برخی از شهرک‌های صنعتی قم ازجمله الغدیر و سلفچگان ده‌ها هکتار زمین و زیرساخت مناسب برای استقرار این واحدها در اختیار دارند، اما برای انتقال این واحدها جدیت کافی وجود ندارد. ازسوی دیگر شرکت شهرک‌های صنعتی، آن‌طور که انتظار صنعتگران و مسئولان استان است، نتوانسته زیرساخت‌های مناسب را برای انتقال این واحدها به خارج از شهر قم مهیا کند. دراین میان باید اشاره کرد که در ابتدای شیوع ویروس کرونا صنایع‌غذایی و بسته‌بندی مرغ متضرر شدند که مشکل رفع شد، اما واحدهای تولید مواد شوینده و محصولات بهداشتی در یک سال گذشته رونق خوبی پیدا کرده‌اند.

سیستان‌وبلوچستان
شرکت شهرک‌های صنعتی سیستان‌وبلوچستان از سال۷۷ ساخت واحدهای کارگاهی را دراین شهرک‌ها آغاز کرد و اکنون 28شهرک و ناحیه صنعتی با مساحت ۴هزارو ۴۲۷هکتار در قالب هزارو ۱۰۰واحد در استان فعالند. تاکنون بیش از 3هزار قرارداد در شهرک‌های صنعتی استان منعقد شده که هزارو ۳۰۰مورد آن به بهره‌برداری رسیده‌است. امسال ایجاد 4ناحیه صنعتی دیگر شامل زرآباد 49هکتار، قصرقند 42هکتار، بمپور 49هکتار و تفتان 49هکتار دراین استان مصوب شده که البته هنوز در مرحله نخست قرار دارند و هیچ اقدام عمرانی برای تشکیل آنها صورت نگرفته است. همچنین بیش از 13هزار کارگر در شهرک‌های صنعتی استان مشغول فعالیتند. در شهرک‌های صنعتی استان به لحاظ زیرساخت آب و برق مشکلاتی وجود دارد و قطع مکرر برق در یکی دوماه اخیر همه برنامه‌ها را به‌هم ریخته است. با وجود شیوع کرونا، صنایع استان موفق شدند با رعایت پروتکل‌های بهداشتی تولید را تعطیل نکنند، اما کاهش جمعیت حداکثری کارگران در واحدها و کاهش نوبت‌بندی کارخانه‌ها زمینه ساز کاهش تولیدات شده است. همچنین در سیستان‌وبلوچستان 3شهرک صنعتی، فضایی برای ایجاد کارگاه‌های ویژه فعالیت مشاغل آلاینده اختصاص داده‌اند که اکنون برخی از این‌ گونه مشاغل به آنجا منتقل شده‌اند و برخی هم درحال انتقال هستند.

یزد
استان‌یزد 31شهرک و ناحیه صنعتی دارد و دراین حوزه جزو استان‌هایی به‌حساب می‌آید که در عرصه تولید و صنعت حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد و علاوه بر جاذبه‌های گردشگری، قابلیت‌های صنعتی هم دارد. اما ازسوی دیگر هنوز آمار مشخصی از میزان استقرار مشاغل آلاینده شهری در شهرک‌های صنعتی استان در دست نیست. درمجموع می‌توان گفت برخی از واحدهای تراشکاری، تانکرسازی، رنگرزی و کوره‌ها در واحدهای کارگاهی مستقر شده‌اند و بین 150 تا 500متر زمین به آنها اختصاص یافته است و هیچ محدودیتی نیز برای واگذاری زمین و استقرار وجود ندارد. تنها در شهرستان مهریز اقدام‌هایی برای الزام استقرار واحدهای آلاینده شهری و کارگاهی صورت گرفته و قرار است این کارگاه‌ها با همکاری فرمانداری در ۱۵هکتار زمین شهرداری در شهرک صنعتی مهریز با وسعت  84هکتار مستقر شوند. اما در بقیه شهرستان‌ها استقبالی از استقرار واحدهای مزاحم شهری و کارگاهی در شهرک‌های صنعتی وجود ندارد. برای مثال، در شهریزد به‌عنوان مرکز استان، که بیشترین تعداد واحدهای آلاینده شهری را دارد ۲سایت، یکی در جاده بافق و دیگری در جاده فرودگاه، درنظر گرفته شده‌است، اما به دلایلی ازجمله دور بودن، نداشتن مشتری و درمجموع نبود استقبال مناسب از آن، فعال نیست. درباره تاثیر کرونا بر فعالیت شهرک‌های صنعتی استان نیز می‌توان گفت شیوع این بیماری در فعالیت واحدهای مستقر در شهرک‌های صنعتی هیچ تاثیری نداشته و افت تولید محسوس و تعطیلی واحدها نیز رخ نداده است.

زنجان
شرکت شهرک‌های صنعتی زنجان در سال ۱۳۶۹ فعالیت خود را با ۳شهرک صنعتی آغاز کرد و اکنون 20ناحیه و شهرک صنعتی دراین استان وجود دارد. درحال‌حاضر مساحت شهرک صنعتی استان ۲هزارو 629هکتار است که ازاین مقدار، هزارو667هکتار، زمین صنعتی محسوب می‌شود و در سال‌های گذشته هم خوشه صنعتی با اولویت روی، فرش، کفش، چاقو و مس در استان شناسایی شد. درباره انتقال مشاغل آلاینده نیز هرچند شرکت شهرک‌های صنعتی استان آمادگی خود را برای همکاری با ذی‌نفعان، دستگاه‌ها و اصناف مختلف و ساماندهی صنوف آلاینده شهری اعلام کرده، اما تاکنون اقدام عملی دراین زمینه انجام نشده است. مکان‌های تولید، بسته‌بندی و انبار مواد شیمیایی خطرناک و مواد محترقه، دامداری سبک و سنگین، مرغداری و پرورش انواع طیورصنعتی، تولید مصنوعات سیمانی و موزائیک، تولید لوله سیمانی و پله، تولید کاشی و سرامیک، آجرپزی، تولید گچ و آهک، سنگ‌بری و سنگ‌کوبی از مشاغل آلاینده شهری در زنجان هستند که باید ساماندهی شوند. دراین میان باید به این نکته هم اشاره کرد که شیوع ویروس کرونا تاحدودی بر فعالیت شهرک‌های صنعتی زنجان نیز تاثیر منفی داشته است و برخی کارگاه‌ها با ظرفیت کمتری فعالیت می‌کنند، اما درمجموع تاکنون هیچ‌یک از آنها به مرحله تعطیلی نرسیده‌است.

مازندران
مساحت شهرک‌ها و نواحی صنعتی مازندران حدود 1900هکتار و شامل 23شهرک و تعدادی ناحیه صنعتی است. البته چند پروژه مرتبط نیز دراین استان درحال ساخت است که شهرک صنعتی 700هکتاری «شهید سلیمانی» در شرق مازندران یکی از همین پروژه‌هاست. پراکندگی واحدهای صنعتی و تولیدی در مازندران و کمبود زمین صنعتی سبب شده‌است بخش مهمی از واحدهای صنعتی استان، خارج از نواحی و شهرک‌های صنعتی مستقر باشند. براساس آمارهای رسمی، از ۲هزارو ۶۴۳واحد صنعتی دارای مجوز مازندران، هزارو ۱۹۴واحد، خارج از شهرک‌های صنعتی فعالیت می‌کنند. براساس برخی آمارها، اکنون بین 50 تا 60درصد ظرفیت تولیدی شهرک‌های صنعتی مازندران فعال است و در دوران شیوع ویروس کرونا نیز با توجه به نوع فعالیت این واحدها، آسیب چندانی به آنها وارد نشده‌است. برای ساماندهی برخی صنوف فعال در مازندران و انتقال آنها به ناحیه‌ها و شهرک‌های صنعتی پیشنهادهایی مطرح شده بود که به جز شهرک برنج، بقیه به سرانجام نرسید. شهرک صنفی مبلمان، شهرک صنفی بنکداران، شهرک صنفی فرش و شهرک آهن‌آلات از همین نمونه‌ها هستند که به دلایل متعددی مانند کمبود زمین، بی‌میلی فعالان واحدهای صنفی مرتبط به تغییر مکان و نبود اعتبارات مناسب درحد طرح و ایده باقی مانده است.

گیلان
استان گیلان ۳۶شهرک صنعتی دارد که از این تعداد، ۳۳شهرک فعالند و اراضی در اختیار شهرک‌های صنعتی گیلان هم هزارو ۸۵۰هکتار است. همچنین ۳۶۰واحد صنعتی فعال و غیرفعال دراین استان وجود دارد که یک‌سوم آنها در شهرک‌های صنعتی مستقرند و برای ۸۷هزارو ۴۵۴نفر به‌صورت مستقیم در بخش صنعت اشتغال ایجاد کرده‌اند و۲۶۴واحد نیز غیرفعال است. شهرک صنعتی سپیدرود رشت بیشترین تعداد واحد تولیدی را دارد، اما گیلان با کمبود زمین برای توسعه صنایع و شهرک‌های صنعتی مواجه است، به‌همین دلیل طرح ۵۰۰هکتاری توسعه‌ شهرک صنعتی سپیدرود رشت به‌جایی نرسیده‌است. برخی از واحدهای تولیدی خرد به دلیل مشکل سرمایه در گردش، در ایام شیوع کرونا آسیب دیدند و برخی نیز خط تولید خود را تغییر دادند تا تولیدکننده ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی‌کننده باشند. با این حال درسال گذشته ۶۶واحد صنعتی راکد به چرخه تولید بازگشتند که شامل ۵۰واحد مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی و ۱۶واحد خارج از شهرک‌ها بوده‌است. برای انتقال مشاغل آلاینده شهری به شهرک‌های صنعتی هنوز برنامه‌ منسجمی ارائه نشده‌است، اما مسئولان بخش اصناف گیلان درخواست ایجاد شهرک مشاغل در فاز۲ شهرک صنعتی سپیدرود رشت را دارند.

بوشهر
 استان بوشهر 21شهرک‌صنعتی، ناحیه صنعتی و منطقه ویژه اقتصادی، با مساحت 5هزارو679هکتار دارد که ازاین تعداد 18شهرک و ناحیه صنعتی درحال بهره‌برداری است. شرکت شهرک‌های صنعتی استان، به‌عنوان متولی تأمین زمین‌های صنعتی و آماده کردن زیرساخت‌های لازم برای سرمایه‌گذاری، آمادگی این را دارد که با هماهنگی سایر سازمان‌های مرتبط با ساماندهی صنوف آلاینده شهری، دراین زمینه نقش‌آفرینی کند، چراکه طراحی زون‌های استقرار صنوف تولیدی و خدماتی در نقشه‌ شهرک‌های صنعتی استان درنظر گرفته شده‌است. دراین میان باید به این موضوع هم اشاره کرد که اگرچه شیوع کرونا محدودیت‌هایی ازجمله نوبت‌بندی کارکنان، از دست دادن بازارهای سنتی و افت تولید و فروش محصولات، بر بخش صنعت و تولیدکنندگان استان تحمیل کرده است، اما با توجه به تمهیدات اندیشیده شده ازسوی شرکت شهرک‌های صنعتی استان، مشکلات ناشی از شیوع ویروس کرونا به حداقل رسیده‌است.

خوزستان
خوزستان ۳۴شهرک و ۳۹ ناحیه صنعتی دارد که از این تعداد، در ۵۱شهرک و ناحیه صنعتی واگذاری زمین به متقاضیان صورت ‌گرفته و بقیه درحال ساخت و تکمیل زیرساخت‌های اولیه هستند. 25هزارنفر در شهرک‌ها و نواحی فعال خوزستان مشغول به کارند. به اعتقاد مسئولان
استان،‌ آمار بالای شهرک‌ها و نواحی صنعتی و پراکندگی آنها در خوزستان سبب بروز مشکلاتی برای خدمات‌رسانی به آنها شده است. علاوه بر مشکلات اقتصادی پس از کرونا، شهرک‌های صنعتی خوزستان مشکل عمده دیگری دارند که به‌ویژه امسال و در شرایط خشکسالی تنش‌هایی را رقم زده است؛ در شهرک‌های اهواز ۳، اهواز ۴، اهواز ۵، شهرک صنعتی ماهشهر و شهرک صنعتی دزفول ۲ علاوه بر مشکلات تولید، با کمبود آب هم مواجه شده‌اند. خطوط انتقال آب به سمت شهرک‌های صنعتی خوزستان اختصاصی هستند، اما از این خطوط، انشعاباتی به دیگر مناطق به‌ویژه روستاها اختصاص یافته که حالا مشکلاتی را رقم زده است. 

خراسان شمالی
خراسان شمالی ۹شهرک و ۶ناحیه صنعتی و یک منطقه ویژه اقتصادی دارد و ۲۹۱واحد صنعتی در آنها فعال است که از این میان، ۲۱۴واحد صنعتی بالای ۲۵درصد فعالیت می‌کنند، حدود ۴۰واحد کمتر از ۲۵درصد فعالند و ۵۱واحد صنعتی نیز غیرفعال شده‌اند و افزون بر 4هزارو ۵۰۰کارگر دراین واحدهای صنعتی اشتغال دارند. عمده مشکلات واحدهای صنعتی در شهرک‌ها، بدهی‌های بانکی و تامین گاز و برق است. اما به‌گفته مسئولان شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان شمالی، مهم‌ترین مشکل فعلی در شهرک‌های صنعتی استان، کمبود زمین است. اکنون در شهرک بجنورد و شهرک کارگاهی این شهرستان زمین صنعتی برای واگذاری به پایان رسیده و اراضی فاز نخست شهرک شماره ۳ بجنورد هم واگذار شده است. همچنین برای انتقال صنوف آلاینده به شهرک بیدک، زمین واگذار شده و برخی صنوف ازجمله مصالح فروشان به خارج از شهر منتقل شده‌اند.

اصفهان
استان اصفهان 76شهرک و ناحیه صنعتی مصوب دارد که از این تعداد، 70شهرک و ناحیه صنعتی به بهره‌برداری رسیده و فعال هستند. فاز عملیاتی شهرک‌ها در کشور حدود هزارو 270هکتار و سهم استان اصفهان از این مساحت، 17هزارهکتار است و 130هزارنفر دراین شهرک‌ها شاغلند. همچنین در استان اصفهان با توجه به فعالیت کارگاه‌ها و واحدهای صنعتی در بافت شهری، سعی در ایجاد شهرک‌های تخصصی بیشتر است تا بتوانند مشاغل کارگاهی و صنعتی را که فعالیت آنها در بافت شهری برای شهروندان ایجاد مزاحمت می‌کند، به سمت شهرک‌ها سوق دهند. درهمین راستا شهرک‌های تخصصی مانند شهرک صنعتی شهرضا، شهرک شیمیایی رازی و شهرک تخصصی طلا و جواهرات ایجاد شده‌است. همچنین باوجود شیوع ویروس کرونا، شهرک‌های صنعتی در سراسر استان دچار آسیب ویژه‌ای نشدند؛ هرچند شیوع این ویروس آنها را نیز تحت تأثیر قرار داد، اما سعی کردند با اجرای پروتکل‌های بهداشتی، تعریف زمان کاری در نوبت‌های مختلف برای جلوگیری ازدحام کارگران و کارکنان و پخش وسایل بهداشتی و ضدعفونی درمیان اعضای مجموعه خود، تأثیر اپیدمی را مدیریت کنند و همچنان به فعالیت خود ادامه دهند.

سمنان
در سمنان ۸ناحیه و 10شهرک صنعتی، درمجموع به مساحت ۶هزارو ۸۸۴هکتار وجود دارد. با توجه به اینکه سمنان یکی از پهناورترین استان‌های ایران محسوب می‌شود، مشکلی بابت تأمین زمین‌ برای استقرار واحدهای صنعتی ندارد، به همین دلیل نیز توسعه شهرک‌ها و ناحیه‌های صنعتی دراین استان، شرایط مناسبی دارد و انتقال مشاغل به این مجموعه‌ها با سرعت و وضعیت بهتری نسبت به بسیاری از استان‌ها انجام می‌شود. این وضعیت مساعد سبب شده حداقل 90درصد واحدهای صنعتی کوچک این استان در شهرک‌های صنعتی قرار داشته باشند. به گفته مسئولان این استان، روند روبه توسعه نواحی صنعتی و انتقال برخی واحدها به این شهرک‌ها و نواحی همچنان ادامه دارد، به‌طوری‌که هزارو ۸۷۰طرح تولیدی در شهرک‌ها و نواحی صنعتی سمنان مراحل مختلف اجرا و ساخت را می‌گذرانند و 449واحد از این طرح‌ها نیز آخرین مراحل ساخت را می‌گذرانند. با توجه به نوع فعالیت واحدهای تولیدی فعال در نواحی و شهرک‌های صنعتی سمنان، شیوع ویروس کرونا تاثیر چندانی بر روند فعالیت آنها نداشته‌است، تا جایی که سال گذشته 115میلیون دلار کالا از واحدهای مستقر در شهرک‌های صنعتی سمنان به کشورهای مختلف صادر شد.

کرمان
در استان کرمان 44شهرک و ناحیه‌ صنعتی مصوب و فعال با ۴هزارو 731هکتار مساحت وجود دارد. شیوع ویروس کرونا بر فعالیت واحدهای مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی کرمان تاثیر گذاشته و به‌ویژه واحدهای تولیدکننده اقلام صادراتی درپی بسته شدن مرزها و توقف پروازها و کاهش فروش، مجبور به تعدیل نیرو در برخی از واحدها شده‌اند. دراین میان صنایع‌غذایی مستقر در شهرک‌ها از شیوع کرونا آسیب جدی‌تری دیده‌اند، چراکه به‌دلیل کاهش قدرت خرید مردم، حتی میزان فروش داخلی آنها نیز کاهش داشته است. سال گذشته، سازمان «صمت» استان، طرحی را برای ارزیابی اثرات شیوع کرونا بر شهرک‌ها و نواحی صنعتی اجرا کرد که هنوز نتایج آن منتشر نشده است. انتقال مشاغل آلاینده به شهرک‌های صنعتی نیز درسال‌های گذشته دنبال شده و برخی واحدها ازجمله در و پنجره‌سازی، سنگبری و... در شهرک‌هایی مانند شهرک‌های شماره۲ کرمان، جیرفت و سیرجان مستقر شده‌اند، اما این طرح درکل استان و همه شهرک‌های صنعتی انجام نشده‌است، چراکه شهرک‌های صنعتی در استان با معضل کمبود زمین مواجهند. درسال‌های اخیر، تاکید بیش‌تر بر راه‌اندازی شهرک‌های خصوصی بوده که نمونه‌ موفق آن، شهرک «سدید» است و چنانچه افرادی قصد راه‌اندازی شهرک‌های مشابه داشته باشند، حمایت می‌شوند.

اردبیل
مساحت فعلی شهرک‌های صنعتی استان اردبیل حدود هزارو ۴۰۰هکتار است. با اقدام‌های انجام شده درسال‌گذشته، میزان اراضی دراختیار شهرک‌های صنعتی ۱۱۸هکتارافزایش یافت که این رقم مربوط به شهرک صنعتی۲ اردبیل بوده است. همچنین بیش از 650واحد تولیدی در شهرک‌های صنعتی استان پروانه بهره‌برداری دارند و بیش از ۵۰درصد از واحدهای صنعتی کوچک و متوسط استان در شهرک‌های صنعتی قرار گرفته‌اند. تعداد شهرک‌های صنعتی بخش‌خصوصی اردبیل نیز در ۸سال گذشته از یک شهرک به‌ مساحت ۲۶هکتار، به ۶شهرک به مساحت ۱۹۶هکتار افزایش یافته است. تاکنون انتقال مشاغل آلاینده به فضاهای صنعتی خارج شهر موفقیت‌آمیز نبوده است، به‌عنوان مثال مکانی برای بازار آهن‌فروشان در خارج ازشهر درنظر گرفته شد، اما همچنان شاغلان این صنف در مرکز شهر به فعالیت خود ادامه می‌دهند و تعداد محدودی به بازار تعیین شده در خارج ازشهر منتقل شده‌اند. همچنین در دوران شیوع کرونا هم واحدهای تولیدی شهرک‌های صنعتی متأثر از وضعیت اقتصادی کل کشور، درسال‌گذشته تاحدودی دچار افت فعالیت شدند، اما در سال‌جاری وضعیت کمی بهتر شده است.

خراسان‌رضوی
۹درصد از اشتغال شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور، مربوط به استان خراسان‌رضوی است و درحال‌حاضر ۷۷هزارنفر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان مشغول به‌کارند. همچنین در ۴۰شهرک و ناحیه صنعتی خراسان‌رضوی به متقاضیان زمین واگذار شده و هم‌اکنون ۲هزارو ۶۸۲واحد صنعتی در شهرک‌های صنعتی استان فعالیت می‌کنند. همچنین در خراسان‌رضوی یک کارگروه برای ساماندهی مشاغل آلاینده تشکیل شده است. چگونگی کمک دولت به تعاونی‌های ساماندهی صنوف آلاینده، مشارکت اتحادیه‌ها در انتقال این مشاغل، فراهم کردن زیرساخت‌های لازم در مجتمع‌های صنفی و صنعتی مربوط به این گونه مشاغل، تشویق صاحبان مشاغل آلاینده، ارائه تسهیلات به تعاونی‌ها از محورهای فعالیت این کارگروه‌ است. دراین میان باید به این موضوع هم اشاره کرد که شیوع ویروس کرونا بر عملکرد واحدهای تولیدی شهرک‌های‌صنعتی استان که در زمینه تولید مواد ضدعفونی‌کننده و شوینده، فعالیت دارند تاثیر مثبت داشته‌است، به‌طوری‌که واحدهایی که قبلا به‌ صورت تک‌شیفت در شبانه‌روز به‌کار مشغول بودند، هم اکنون با 3نوبت کاری فعالیت می‌کنند و میزان تولید آنها چندبرابر شده‌است. 

البرز
البرز با داشتن بیش‌از ۳هزارو ۵۰۰واحد تولیدی و صنعتی و ۱۵۰واحد دارای برند ملی، از استان‌های پیشرو اقتصادی در کشور به‌حساب می‌آید. این استان حدود 12شهرک صنعتی دارد که ۴شهرک صنعتی اشتهارد، نظرآباد، کوثر و امید البرز دولتی بوده و بقیه مانند شهرک صنعتی سیمین دشت، بهارستان و سپهر که صنایع مهم دارویی و غذایی در آنها مستقرند، خصوصی هستند. همچنین چند لکه صنعتی مانند لکه صنعتی نور نیز در استان وجود دارد که مسئولان استان به‌دنبال ساماندهی این مناطق برای ادغام یا تبدیل آنها به شهرک‌های صنعتی هستند. 2شهرک صنعتی خصوصی ماهدشت و زیبادشت و ۲شهرک صنعتی دولتی اشتهارد2 و نجم‌آباد نیز درحال ساخت است. البرز با برخورداری از حدود ۳۰۰شرکت داروسازی، تجهیزات پزشکی و لوازم آرایشی و بهداشتی، حدود ۵۰تا ۶۰درصد داروی موردنیاز کشور را تولید و صادر می‌کند وعلاوه بر تامین نیازهای داخلی، سالانه ارزآوری قابل‌توجهی نیز دارد. همچنین بزرگ‌ترین صنایع تولید و صادرات ماکارونی دراین استان واقع شده که محصولات آنها به 80کشور صادر می‌شود. انتقال مشاغل آلاینده شهری به شهرک‌های صنعتی نیز در دستورکار قرارگرفته است. با وجود شیوع کرونا آمار بیکاری در شهرک‌های صنعتی بسیار پایین است و این شهرک‌ها به‌دنبال نیروی کار هستند.

هرمزگان
شرکت شهرک‌های صنعتی هرمزگان، به‌عنوان یکی از شرکت‌های تابعه سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، درسال ۱۳۷۰ به ثبت رسید و هرچند در سال‌های گذشته با افت وخیزهایی مواجه بوده، اما با ورود صنایع بزرگ و واگذاری واحدهای صنعتی به افراد کاردان، مسیر توسعه را درپیش گرفته است. شرکت شهرک‌های صنعتی هرمزگان حتی در شرایط کرونا برنامه‌های امیدبخشی را به ارمغان آورد. با توجه به تصمیم ستاد استانی مبارزه با ویروس کرونا مبنی‌بر احیای واحد تولیدی هرمز الکل بندرحاجی‌آباد، با همکاری بانک‌ها و دستگاه‌های مربوط مشکلات و موانع مجوزهای این واحد تولیدی رفع شد و کار خود را آغاز کرد. شرکت هرمز الکل بندر حاجی‌آباد به‌عنوان نخستین واحد تولیدی فعال شده درسال۹۹، در شرایط کنونی می‌تواند الکل مورد نیاز استان و کشور را تهیه کند. همچنین پوشش زیرساخت‌های صنعتی در هرمزگان سراسری شده و با توجه به استقرار صنایع استان درغرب بندرعباس، سیاست شرکت شهرک‌های صنعتی استان به سمت توازن زیرساخت صنعتی رفته است. 

مرکزی
استان مرکزی ازنظر شاخص‌های توسعه‌یافتگی در شهرک‌های صنعتی جایگاه خوبی دارد و ازنظر تعداد و مساحت زمین‌های دراختیار، موفق به کسب رتبه نخست در کشور شده است. دراین استان 17شهرک صنعتی و 16ناحیه صنعتی وجود دارد و مساحت زمین‌های دراختیار این شهرک‌ها نیز 12هزار 500هکتار است. شهرک‌های صنعتی استان مرکزی شامل ایبک‌آباد، آستانه، آشتیان، اراک، پتروشیمی، خمین، خیرآباد، دلیجان، زاویه، زرندیه، ساوه، غرق آباد، فرمهین، کمیجان، مامونیه، محلات و نوبران است. نواحی صنعتی این استان هم در خنجین، سمقاور، تفرش، خرمدشت، خنداب، راونج، گرکان، میلاجرد، نراق، ورین و نهرمیان قرار دارد و ۵ناحیه صنعتی به نام شهیدان بابایی، نخجیروان، سعیدی، فروزان و پرندک هم فعال است. مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی این استان معتقد است باید شهرک‌های تخصصی برای انتقال مشاغل آلاینده از شهرها ساخته شود و دراین زمینه اصناف و استانداری هم باید کمک کنند. شهرک‌های صنعتی استان مرکزی در زمان شیوع ویروس کرونا تعطیل نشدند و همچنان با قوت به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

آذربایجان‌غربی
توسعه شهرک‌های صنعتی در آذربایجان‌غربی یکی از مطالبه‌های جدی بخش صنعت، به‌ویژه صنایع تبدیلی است. درحالی‌که ۳۴شهرک وناحیه صنعتی دراستان مصوب شده، اما تنها ۲۷شهرک و ناحیه صنعتی در استان ساخته شده‌است و اجرایی شدن شهرک صنعتی تخصصی صنایع تبدیلی موادغذایی، همچنان درهاله‌ای از ابهام قرار دارد. مساحت شهرک‌های صنعتی و نواحی صنعتی دراستان بیش از ۲هزار و۴۰۰هکتار است. هرچند که بیش از ۲هزار و۱۰۰قرارداد واگذاری امضا شده، اما تنها حدود هزارو ۴۰۰واحد به بهره‌برداری رسیده که البته با شیوع کرونا، بیش از۳۵۰واحد عملا تعطیل شده است. انتقال مشاغل آلاینده به شهرک‌های صنعتی، موضوعی است که از ۴سال قبل در ارومیه و مهاباد، به‌عنوان 2شهر بزرگ استان، مطرح بوده و تاکنون 2فاز این انتقال نیز انجام شده‌است. قرار است انتقال اصنافی مانند ضایعات‌فروشان و فلزکاران دراین 2شهر انجام شود، اما به دلیل دور بودن این شهرک‌ها ازمرکز شهر، اصناف ترجیح می‌دهند از مکان‌های تحویل گرفته شده، به‌عنوان انبار استفاده کنند.

خراسان‌جنوبی
خراسان‌جنوبی همواره به‌عنوان یکی از استان‌های صنعتی و معدنی در کشور مطرح بوده و شهرک‌های صنعتی این استان 2هزار و 248هکتار زمین را به خود اختصاص داده‌اند. براساس قوانین مربوط به استقرار صنایع، تنها کارخانه‌های صنعتی که در رده یک رده‌بندی صنایع قرار دارند، می‌توانند در داخل بافت شهری فعالیت کنند و بقیه صنایع، باید در شهرک‌های صنعتی و خارج از بافت شهری مستقر باشند. صنایع رده هفتم که جزو صنایع بزرگ مانند پتروشیمی، پالایشگاه و... هستند باید خارج از شهر باشند و شامل قوانین سختگیرانه‌تری مانند رعایت مسائل زیست‌محیطی، آب‌های زیرزمینی و اراضی کشاورزی نیز می‌شوند. با اعتباری که برای استقرار صنایع در شهرک‌های صنعتی مصوب شد، در ۲سال اخیر 714طرح صنعتی خراسان‌جنوبی در مساحت ۵۰۴هکتاری در شهرک‌های صنعتی مستقر شده که تاکنون 360طرح از این تعداد به بهره‌برداری رسیده است. دراین طرح‌های اجرا شده، برای هزارو 600نفر اشتغال‌ ایجاد شده‌است. همچنین باید اشاره کرد که شیوع ویروس کرونا تاثیر خود را بر همه مشاغل و صنایع داشته و مشکلاتی ایجاد کرده‌است، اما شهرک‌های صنعتی خراسان‌جنوبی فعالیت خود را متوقف نکردند و با تمهیداتی مانند حفظ فاصله اجتماعی و نوبت‌بندی، فعالیت‌های تولیدی خود را ادامه داده‌اند.