همشهری- سیاوش فلاح پور: عراق در جریان تحـولات خاورمیـانه دست‌کم طی ۱۰ سال گذشته به یکی از میادین اصلی برای رقابت‌های منطقه‌ای و جنگ‌های نیابتی تبدیل شده بود. از نبرد ۵ ساله با داعش گرفته تا قدرت‌نمایی‌های بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی . دولت کنونی عراق به ریاست مصطفی الکاظمی در اوج این تنش‌ها بر سر کار آمد؛ درحالی‌که تنها چندماه از حادثه حمله تروریستی پهپادهای آمریکا به فرودگاه بغداد و شهادت سردار قاسم سلیمانی به همراه دیگر فرماندهان مقاومت می‌گذشت و در مقابل، حملات مقطعی گروه‌های مقاومت علیه مواضع نیروهای آمریکا در نقاط مختلف عراق نیز شدت گرفته بود. یکی از شعارهای اصلی دولت جدید عراق و حامیانش، خروج این کشور از مدار تنش‌های خارجی و تلاش برای نزدیک کردن قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بود.
به روایت رسانه‌های معتبری نظیر رویترز و نیویورک‌تایمز، این شعار به فاصله کوتاهی توسط مصطفی الکاظمی در جریان مذاکرات غیررسمی با آمریکا و ایران محقق شد. خبرگزاری رویترز سال ۲۰۲۰ و درحالی‌که هنوز دولت ترامپ بر سر کار بود در گزارشی به نقل از منابع آگاه در بغداد نوشت: نخست‌وزیر جدید عراق معتقد است بدون ایجاد مصالحه میان تهران و واشنگتن و همچنین پایتخت‌های عربی در خلیج‌فارس، امکان بازگشت ثبات و از سرگیری توسعه اقتصادی در عراق وجود ندارد. بر این اساس او در نخستین اقدام، با سفرهای جداگانه به واشنگتن، ریاض و تهران، پیام‌های آشتی‌جویانه‌ای را میان رهبران ۳ کشور منتقل کرده است؛ پیام‌هایی که منجر به آغاز فرایند کاهش تنش در عراق از اواسط سال ۲۰۲۰ شد. تلاش‌های دولت تازه بر سر کار آمده عراق به این اندازه محدود نماند و پس از شکست ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا وارد مرحله تازه‌ای شد.
به نوشته روزنامه العربی الجدید، مصطفی الکاظمی در نخستین ماه‌های تشکیل دولت بایدن تماس‌هایی را به‌منظور مقدمه‌چینی برای اجرای گفت‌وگوهایی منطقه‌ای با چراغ سبز آمریکا انجام داده است؛ تماس‌هایی که منجر به چندین دور از مذاکرات نمایندگان ایران و سعودی در بغداد شده است. براساس اطلاعات منتشر شده در رسانه‌های عربی ازجمله روزنامه الشرق الاوسط، این مذاکرات زیرنظر شخص نخست‌وزیر و با حضور مشاور امنیت ملی او، یعنی قاسم الاعرجی، صورت می‌گیرد. حالا در تازه‌ترین اقدام، دولت عراق برگزاری کنفرانسی منطقه‌ای با حضور قدرت‌های خاورمیانه برای بررسی پرونده‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی مشترک را در دستور کار خود قرار داده است. الکاظمی ۲ هفته پیش از انتشار این خبر در حاشیه سفر خود به واشنگتن برای ملاقات با بایدن گفته بود: ما در بغداد تلاش می‌کنیم با یافتن اشتراکات میان دیدگاه‌های کشورهای همسایه و رقیب، زمینه را برای گفت‌وگو و مصالحه میان آنها فراهم کنیم.
شبکه الجزیره با اشاره به این موضوع گزارش می‌دهد: به فرمان نخست‌وزیر عراق، کمیته‌ای متشکل از مشاور امنیت ملی، وزیر خارجه و سایر مسئولان مرتبط برای برگزاری این کنفرانس تشکیل شده است. قرار است نمایندگانی از کشورهای ایران، عربستان سعودی، ترکیه، کویت، اردن و سوریه به همراه دیگر کشورهای عربی مؤثر در منطقه و همچنین اتحادیه اروپا در کنفرانس بغداد شرکت داشته باشند. نزار خیرالله، معاون وزیر خارجه عراق در این‌باره می‌گوید: بغداد با عبور از جنگ و تروریسم، به‌دنبال بازیابی نقش تاریخی خود در منطقه است. ما باور داریم که با احیای موقعیت تاریخی عراق، بخش بزرگی از خلأ امنیتی ایجاد شده در خاورمیانه پس از سقوط نظام صدام برطرف خواهد شد. خیرالله همچنین با اشاره به جزئیات کنفرانس و اسامی میهمانان گفت: اطمینان داریم که هیچ یک از کشورهای نامبرده مشکلی برای شرکت در کنفرانس بغداد ندارند اما سطح حضور نمایندگان کشورها در دست بررسی است. بدون شک مشارکت مقامات عالیرتبه به پیشرفت بهتر گفت‌وگوها و تأثیر میدانی آن در آینده کمک می‌کند. اگرچه تاکنون موعد دقیق برگزاری کنفرانس بغداد از سوی مقامات دولت عراق اعلام نشده اما به‌گفته خیرالله این نشست تا پایان شهریورماه تشکیل خواهد شد.
تقویت موقعیت بغداد در جهان عرب
پیش از این بغداد برای نخستین بار ظرف ۳۰ سال گذشته میزبان رئیس‌جمهور مصر به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور جهان عرب بود. عبدالفتاح سیسی به‌منظور مشارکت در نشست سه‌جانبه سران عراق، مصر و اردن به بغداد سفر کرده بود. رهبران این ۳ کشور عربی تاکنون ۴ نشست سیاسی، با هدف زمینه‌سازی برای اجرای طرح موسوم به «شام جدید» را برگزار کرده‌اند؛ این طرح شامل مجموعه‌ای از چشم‌اندازهای اقتصادی و نقشه راه سیاسی-امنیتی به‌منظور تسریع فرایند توسعه در کشورهای جهان عرب است. جالب آنکه برای نخستین بار طی ۳۰ سال گذشته، رد پایی از کشورهای عربی خلیج‌فارس در چنین طرح جامعی دیده نمی‌شود. عبدالباری عطوان، نویسنده مشهور فلسطینی و سردبیر روزنامه رأی‌الیوم این طرح را یادآور اتحاد نیروهای عربی در دهه‌های ۵۰ تا ۷۰ میلادی توصیف کرده است؛ زمانی که کشورهای عربی بزرگ نظیر مصر، عراق، سوریه، الجزایر و... بدون نقش‌آفرینی صاحبان ثروت‌های نفتی در خلیج‌فارس، به‌عنوان یکی از اضلاع قدرت در خاورمیانه و شمال آفریقا شناخته می‌شدند. مجموعه این عوامل نشان می‌دهد دولت عراق با استفاده از فرصت‌های بین‌المللی پس از شکست ترامپ در آمریکا و سقوط دولت نتانیاهو در رژیم صهیونیستی، به‌دنبال بازگرداندن عراق به متن تحولات منطقه‌ای و حرکت به‌سوی رشد و توسعه اقتصادی است.
بندر فاو: چشم‌انداز توسعه‌ای که نیازمند ثبات و استقرار است
بدون شک مهم‌ترین نقطه تمرکز برنامه‌های اقتصادی دولت عراق در کنار تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک این کشور به بندر فاو مربوط می‌شود. مراحل پایانی ساخت و توسعه این بندر در جریان قرارداد دولت الکاظمی با شرکت «دوو» کره‌جنوبی به ارزش ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار در حال انجام است. جالب آنکه مهم‌ترین رقیب شرکت کره‌ای برای توسعه این بندر استراتژیک یک شرکت چینی بود. درصورت تکمیل پروژه بندر فاو، عراق به یکی از محورهای اساسی برای تجارت منطقه‌ای، مخصوصا میان ترکیه و خلیج‌فارس تبدیل خواهد شد. البته نخست‌وزیر عراق مدعی است کارکرد این بندر فراتر از خطوط تجارت درون‌منطقه‌ای بوده و می‌تواند عراق را به یکی از محورهای طرح کمربند و راه یا همان جاده ابریشم جدید چین تبدیل کند. فاو تنها بندر عراقی کاملا مشرف به آب‌های خلیج‌فارس به‌حساب می‌آید که یکی از بزرگ‌ترین موج‌شکن‌های موجود در بنادر جهان در آن ساخته شده است. البته تمام اینها در حالی است که حتی تکمیل پروژه فاو در موعد مقرر، بدون برقراری ثبات و امنیت لازم برای تجارت در نقاط مختلف عراق، منجر به تحقق اهداف مورد نظر دولت الکاظمی برای افزایش درآمدهای عمومی این کشور نخواهد شد.