همشهری آنلاین- فاطمه کاظمی:
در بدو ورود به شهر همدان، همین که از پایانه اتوبوسرانی این شهر عبور کنید، بنای زیبا و منحصربه‌فرد «مقبره باباطاهر» به استقبال‌تان می‌آید؛ آرامگاه باباطاهر عریان، عارف و شاعر دلسوخته همدانی که آوازه دوبیتی‌های عاشقانه و عارفانه وی به آن‌سوی مرزها هم رسیده و ورد زبان عاشقان ادبیات است. مقبره قدیمی باباطاهر برج آجری هشت‌ضلعی بود که در قرن ششم بر مزار او ساخته شد و دربرابر آن، بنایی مرکب از چند اتاقک معمولی قرار داشت که محل سکونت دراویش صوری بود. بنای مزبور به مرور زمان رو به ویرانی نهاد و در زمان رضاخان، به‌صورت کاملا ساده تجدید بنا شد، اما در خور نام و آوازه بلند آن عارف و شاعر نبود تا اینکه ساخت بنای فعلی در سال1346 آغاز شد و در سال 1349 به پایان رسید.
محوطه کنونی آرامگاه باباطاهر با مساحت 8هزارو965 مترمربع و ارتفاع برج آرامگاه از سطح فوقانی تپه 20مترو 35سانتیمتر و از کف خیابان 25متر و 35سانتیمتر است. ستون‌های هشت‌گانه برج آرامگاه، قطعه سنگ روی مزار، پوشش داخلی کف مقبره و همچنین پله‌ها و فرش اطراف برج آرامگاه از سنگ خارای حجاری‌شده همدان تعبیه شده و نمای‌خارجی ساختمان نیز ساخته شده از سنگ سفید مرغوب است.
در سقف داخلی آرامگاه، کاشی‌کاری‌های معرق و معقل‌کاری‌های بسیار ظریفی به‌کار رفته که جلوه خاصی به داخل آرامگاه بخشیده‌است. در قسمت پایین بدنه داخلی 24قطعه سنگ‌نوشته مرمریت نصب و روی آنها 24دوبیتی از اشعار باباطاهر درج شده‌است.
شخصیت باباطاهر
«بابک رضاپور» پژوهشگر همدانی و صاحب دانشنامه همدانیکا درباره شخصیت باباطاهر به خبرنگارهمشهری می‌گوید: باباطاهر همدانی، زاده نیمه‌دوم سده چهارم و درگذشته در نیمه‌نخست سده پنجم هجری‌قمری، عارف بزرگ، شاعر و فَهلوی‌سرای کم‌مانندی است که بخشی از دوبیتی‌ها و کلمات قصارش برجا مانده‌است.
وی می‌افزاید: باباطاهر ازجمله بزرگان فرهنگ، ادب و هنر ایران زمین است که آرامگاهش به‌شکل برج مرتفع مجللی در جنوب همدان، بر فراز تپه‌ای قد برافراشته است. نخستین جایی که درآن به نام «طاهر»، بدون ذکر القاب «بابا» و «عریان» اشاره شده، نامه‌های عین‌القضات همدانی است.
ویژگی‌های شعری
این پژوهشگر همدانی درباره اشعار باباطاهر که به‌صورت دوبیتی سروده شده نیز عنوان می‌کند: دوبیتی در بحر «هزج مسدس»، که به «فهلویات» مشهور است، در زبان فارسی رتبه‌ای بلند دارد و با اینکه گویندگان بسیاری مانند «بُندار رازی»، «محمد مغربی»، «صفی‌الدین اردبیلی» و «محمد صوفی مازندرانی» و بسیاری افراد دیگر، چنین دوبیتی‌هایی سروده‌اند، اما دراین میدان، نام باباطاهر بیش از همه بر زبان‌هاست.
رضاپور می‌افزاید: اما آنچه در بازار کتاب به‌عنوان رباعیات و دوبیتی‌های باباطاهر مشتمل بر 296دوبیتی و 4غزل در دسترس است، همه مجعول و مخدوش و برپایه چاپ یکم دیوان باباطاهر است که توسط «حسین وحید دستگردی» در سال 1306 خورشیدی در تهران به چاپ رسیده‌است. باید توجه داشت که تنها نسخه به ظاهر نزدیک به زبان باباطاهر، همان است که مجتبی مینوی در ترکیه یافته است.
عرفان باباطاهر
وی درباره ویژگی‌های عرفانی باباطاهر نیز با بیان اینکه پیروان برخی طریقت‌های عرفانی، او را از بزرگان آیین خود دانسته‌اند، می‌گوید: به‌جز دوبیتی‌ها، رساله‌ای عرفانی، مشتمل بر کلمات قصار، به زبان عربی نیز به باباطاهر منسوب است. این رساله از دیرباز موردتوجه برخی عرفا بوده و از آن یاد کرده‌اند.
رضاپور می‌افزاید: با مطالعه کلمات قصار باباطاهر و شرح آنها درمی‌یابیم که وی دانشمندی است که در باب مسائلی مانند علم و معرفت، عقل و نفس، دنیا و آخرت، زهد و توکل و رضا، فقر و فنا و مانند این، یعنی جزئی‌ترین اصول فقه و شریعت تا پیچیده‌ترین دقایق فلسفه و عرفان، احاطه کامل داشته، عارف کامل و مرشد مکمل زمان خود بوده، گویی حق با «یوگنی ادواردویچ بِرتِلس»، ایران‌شناس روس است که می‌نویسد: «دانشمندانی، ازجمله باباطاهر، پس‌از طی مراحل علم، به جرگه تصوف درمی‌آمدند».
این پژوهشگر همدانی اضافه می‌کند: برخلاف آنچه تاکنون تصور می‌شده که عرفای بزرگ ایران همگی از دیار خراسان برخاسته‌اند و سرچشمه عرفان ایرانی خراسان است، اینک و با صدای بلند باید گفت که غرب ایران و کهن‌شهر همدان هم از خاستگاه‌های عرفان نظری و عملی ایرانی بوده است.
آسیب‌هایی در کمین آرامگاه
محوطه آرامگاه باباطاهر از دیرباز یک مکان گردشگری برجسته در همدان محسوب می‌شود و شهروندان همدانی اقبال زیادی به تفریح دراین محوطه نشان می‌دهند، اما عرصه و حریم این بنای منحصربه‌فرد از چند طرف مورد تهدید قرار گرفته است. یک فعال حوزه میراث‌فرهنگی دراین زمینه می‌گوید: در کنار آرامگاه باباطاهر، بنای امامزاده هادی (ع) واقع شده که فرزند بلافصل امام سجاد(ع) محسوب می‌شود و هر دو بنا ثبت ملی شده‌اند، اما انجام برخی اقدام‌ها برای دیوارکشی دور امامزاده که با مخالفت شورای‌شهر هم مواجه شده‌است، تهدید برای حفظ حریم آرامگاه باباطاهر به‌حساب می‌آید.
«حسین زندی» با بیان اینکه میدان آرامگاه باباطاهر بزرگ‌ترین میدان همدان محسوب می‌شود و 7هکتار وسعت دارد، ادامه می‌دهد: در کنار آرامگاه باباطاهر هتلی ساخته شده که پایان کار ندارد و همواره درحال افزایش ارتفاع است و مشخص نیست چرا به این موضوع رسیدگی نمی‌شود.
وی عنوان می‌کند: بنای هتل با این اثر تاریخی هماهنگی ندارد و ارتفاع آن نیز عرصه آرامگاه باباطاهر را مورد تهدید قرار داده‌است؛ این درحالی‌است که اگر فردی بخواهد درشهر یک دیوار جابه‌جا کند، باید به شهرداری پاسخگو باشد. باید به این موضوع به‌صورت شفاف رسیدگی شود.چندی قبل در نزدیکی آرامگاه باباطاهر پلی ساخته شد که در کنار اما و اگرهای زیادی که داشت، برای این بنا هم مشکلاتی ایجاد کرد. زندی دراین‌باره می‌گوید: این پل در عرصه آرامگاه نیست، اما در حریم آن قرارگرفته و منظر آرامگاه باباطاهر را تحت‌الشعاع قرار داده است.
زندی می‌افزاید: ازسوی دیگر از آن‌جایی که ماشین‌های سنگین امکان دورزدن از رو یا زیر پل را ندارند، مجبورند میدان آرامگاه را دور بزنند که خود تهدیدی برای بنای آرامگاه است؛ بلایی که برسر میدان نقش‌جهان اصفهان آمد. این را هم نباید فراموش کرد که محوطه این آرامگاه مکان گردشگری است و نباید جولانگاه ماشین‌های سنگین باشد.
هشدار به مالک هتل
معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی درباره ارتفاع دادن به هتل مجاور آرامگاه باباطاهر می‌گوید: این هتل 2 پلاک دارد و مالک در پلاکی که بر میدان آرامگاه است، هیچ ارتفاعی نداده و در پلاک پشتی هم که ساخت‌وساز می‌کند، از حریم آرامگاه باباطاهر خارج است.
«مریم موسوی» توضیح می‌دهد: تهدید مهم‌تر این هتل، نمای آن است، چون کامپوزیت با یک محوطه تاریخی هماهنگی ندارد و باید آجر کار شود. به مالک دراین زمینه هشدار داده شده‌است، اما روند تغییر نما کمی زمان‌بر است و امیدواریم هرچه زودتر انجام شود