همشهری- جواد نصرتی: طالبان با فتح شهرهای مهم و استراتژیک قندهار و هرات و چند مرکز ولایت دیگر، تقریبا کنترل تمامی شهرهای بزرگ افغانستان را به‌دست آورده و حالا تنها کابل بین این گروه و حکمرانی بر سراسر افغانستان باقی مانده است.
نیروهای طالبان که از جمعه پیش حملات گسترده خود را در شمال و جنوب و غرب به شهرهای بزرگ آغاز کرده بود، در عرض یک هفته بیش از یک‌سوم مراکز ولایات در افغانستان را فتح کرد، پرچم خود را در شهرهای بزرگ و استراتژیک برافراشت و حلقه محاصره کابل - آخرین سنگر دولت مستقر افغانستان - را تنگ‌تر کرد. بزرگ‌ترین دستاورد طالبان در یک هفته اخیر، فتح شهرهای قندهار و هرات، دومین و سومین شهر بزرگ افغانستان در ۲ روز گذشته بوده است.
قندهار هفته‌ها توسط طالبان محاصره شده بود تا این که دیروز مقاومت نیروهای دولتی شکسته شد و شهر سقوط کرد. طالبان دیروز در بیانیه‌ای اعلام کرد وارد دفتر فرماندار، فرماندهی پلیس و دیگر نیروهای عملیاتی شده و صدها اسلحه، خودرو و مقدار زیادی مهمات به غنیمت گرفته است.
گل احمد کمین، نماینده قندهار در پارلمان دیروز ضمن تأیید سقوط شهر به سی‌ان‌ان گفته است: «بسیاری از سربازان دولتی تسلیم شدند و بقیه فرار کردند.» طالبان در حالی با سرعتی خیره‌کننده به فتوحات گسترده در افغانستان دست پیدا کرده که تصمیم آمریکا برای خروج اضطراری دیپلمات‌هایش از کابل، نه‌تنها واشنگتن را در آستانه یک شرمساری جهانی قرار داده که آخرین امیدهای اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان برای دریافت کمک نظامی خارجی را هم از بین برده است. پیشروی طالبان همچنین نگرانی درباره وضعیت شهروندان غیرنظامی در افغانستان را افزایش داده و سازمان ملل درباره هزاران آواره افغان که از ترس جنگ به مناطق امن‌تر و به‌خصوص کابل پناه برده‌اند هشدار داده است. وضعیت آوارگانی که به کابل رسیده‌اند، احتمالا با حمله نهایی طالبان به پایتخت افغانستان بدتر از این هم خواهد شد.
تا آن روز البته طالبان می‌تواند به‌خاطر فتح هرات و قندهار جشن بگیرد چون سقوط هر دو شهر، دستاوردی مهم برای این گروه به‌شمار می‌رود.
جایزه بزرگ
فتح قندهار، نه از نظر استراتژیک که به‌صورت نمادین هم برای طالبان مهم است؛ دومین شهر افغانستان که ۶۰۰هزار جمعیت دارد، خانه اولیه طالبان در جنوب افغانستان به‌شمار می‌رود و این گروه ایدئولوژیک، از همین منطقه پشتون‌زبان سربرآورد. این شهر چنان مهم است که سقوط آن را مسیری می‌دانند که در نهایت به سقوط دولت افغانستان ختم خواهد شد. علاوه بر آن قندهار از نظر استراتژیک هم اهمیت دارد چون در مرکز شبکه‌ای از شاهراه‌ها در جنوب کشور است و یک فرودگاه بین‌المللی دارد. این شهر قطب اقتصادی منطقه هم به‌شمار می‌رود.
قندهار، یک روز بعد از آن سقوط کرد که اعلام شد هرات هم به‌دست طالبان افتاده است. همچون قندهار، نیروهای دولتی و مردمی در هرات هم بعد از مقاومتی طولانی شکست خوردند. غلام حبیب هاشمی، عضو شورای استانی هرات دیروز به رویترز درباره وضعیت شهر گفته بود: «شهر مثل جبهه مقدم نبرد شده است. خانواده‌ها یا از شهر فرار کرده‌اند و یا در خانه‌هایشان پنهان شده‌اند.»
طالبان دیروز شهر لشکرگاه را هم بعد از مدت‌ها محاصره آن، فتح کرد. قلعه نو در شمال غرب هم به‌دست طالبان افتاده است. مقامات افغان گفته‌اند که شهر فیروزکوه مرکز ولایت غور هم بدون مقاومت به طالبان واگذار شده است. همچنین پل‌عالم هم به‌دست طالبان افتاده است.
دیگر فتح استراتژیک طالبان، شهر غزنی در روز پنجشنبه است. این شهر در مسیر بزرگراه قندهار به کابل قرار دارد و جنوب کشور را به پایتخت متصل می‌کند و از این‌رو اهمیت استراتژیک دارد. فتح مناطق اطراف کابل با هدف ایزوله‌کردن این شهر، بخشی از استراتژی نظامی طالبان بوده است و آنها پیش‌تر در شمال هم دست به چنین کاری زده و با فتح شهرهای شمالی مانند پل‌خمری، قندوز و ایبک، ارتباط کابل با مناطق شمالی را قطع کرده‌اند. یکی از ۲ شهر بزرگی که طالبان هنوز فتح نکرده، یعنی مزار شریف، در همین منطقه شمالی قرار دارد. طالبان همچنین شهر جلال‌آباد در نزدیکی پاکستان را تا عصر دیروز فتح نکرده بود. رویای بازپس‌گیری افغانستان، زمانی برای طالبان رنگ واقعیت به‌خود گرفت که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا دستور خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را صادر کرد. از میانه بهار، طالبان به حملات خود شدت بیشتری بخشید و بعد از مناطق دوردست و روستایی، مناطق شهری را هم در فهرست اهداف خود قرار داد. دولت آمریکا، به‌شدت از تصمیم خروج نیروهایش حمایت کرده اما در خود این کشور و خارج از آن با انتقادهایی مواجه است. این شرمساری، با تصمیم تسریع خروج دیپلمات‌ها حتی بیشتر هم شده است.
تکرار کابوس سایگون
دولت آمریکا در واکنش به‌سرعت گسترش طالبان، گفته است که ۳ هزار نیروی نظامی به کابل اعزام خواهد کرد تا امنیت خروج اضطراری کارکنان سفارت این کشور را تامین کنند. بریتانیا هم ۶۰۰ نیرو برای ماموریت مشابه به کابل اعزام می‌کند و کانادا هم برنامه مشابهی دارد. این تصمیم، در آمریکا بسیاری را به یاد ترک شهر سایگون در ویتنام انداخته است که همچنان یکی از موارد شرمساری دولت آمریکا به‌شمار می‌رود. میچ مک‌کانل، از رهبران جمهوریخواه در سنا، به واقعه سایگون اشاره و اینگونه از بایدن انتقاد کرده است: «آخرین اخبار درباره خالی‌کردن نیروهایمان در سفارت و اعزام عجولانه نیروهای نظامی اینطور نشان می‌دهد که ما برای سقوط کابل آماده شده‌ایم. تصمیم رئیس‌جمهور جو بایدن ما را در مسیری قرار داد که حتی از سقوط سایگون در سال ۱۹۷۵ هم تحقیرکننده‌تر است.» تصمیم آمریکا و بریتانیا برای اعزام نیروی نظامی برای ماموریت خروج، در انگلیس هم با انتقادهایی مواجه شده و برخی نمایندگان مجلس و سیاستمداران سابق، این رفتار را خیانت به افغانستان خوانده‌اند.
روری استوارت، وزیر خارجه سابق انگلیس خروج خارجی‌ها از افغانستان را خیانت به مردم افغانستان خوانده است. او گفته که اقدامات کشورهای خارجی در افغانستان، شرم‌آور و خیانت به مردم این کشور به‌شمار می‌رود؛ «میلیون‌ها افغان شرایط دهشتناکی را تجربه خواهند کرد. شرایط آنها قلب انسان را به درد می‌آورد. ما میلیون‌ها پناهجو خواهیم داشت.» پناهجویانی که از ترس طالبان به مناطق امن رفته‌اند، همین حالا هم وضعیت سختی را تجربه می‌کنند و سازمان ملل درباره آنها هشدار داده است. برنامه جهانی غذا برای نمونه گفته است که وضعیت در افغانستان، همین حالا بحرانی است. آژانس پناهجویان سازمان ملل هم از دولت‌های همسایه افغانستان خواسته است تا مرز خود را با این کشور باز بگذارند تا مردمی که از طالبان فرار می‌کنند وارد این کشورها شوند. همین حالا هزاران پناهجو در کابل به‌دنبال سرپناه و غذا می‌گردند. دولت گفته است این پناهجویان را در مساجد و مدارس جای خواهد داد و به وضعیت آنها رسیدگی خواهد کرد.
تقسیم قدرت با طالبان
دولت افغانستان که به‌خاطر شیوه مقابله با طالبان به‌شدت مورد انتقاد داخلی و خارجی قرار دارد، در آخرین تلاش‌ها برای بهبود وضعیت در این کشور، پیشنهاد کرده است که قدرت را با طالبان به‌اشتراک بگذارد. یک منبع ارشد دولت به الجزیره گفته است که دولت به طالبان پیام فرستاده که حاضر است درصورتی‌که این گروه خشونت‌ها را متوقف کند، آنها را در قدرت سهیم کند. در همین حال، به گزارش بی‌بی‌سی، آمریکا، روسیه، چین و دیگر کشورهای دنیا به طالبان هشدار داده‌اند که اگر با قدرت نظامی در افغانستان به قدرت برسد، دولت آن را به رسمیت نخواهند شناخت.
دستگیری فرمانده مردمی هرات
هرات، سومین شهر بزرگ افغانستان، هفته‌ها در محاصره بود و سقوط نمی‌کرد و یک دلیل آن، مقاومت نیروهای مردمی تحت نظر اسماعیل خان مجاهد باسابقه در این شهر بود. اما دیروز طالبان اعلام کرد که این فرمانده ارشد را دستگیر کرده است.
به گزارش رویترز، گزارش‌ها درباره سقوط این شهر ۶۰۰هزار نفری ضدونقیض بود اما دیروز کسی درباره فتح آن به‌دست طالبان تردید نداشت. دستگیری اسماعیل خان، نه‌تنها ضربه سختی به مقاومت در این شهر که ضربه‌ای سهمگین به مقاومت در سراسر افغانستان به‌شمار می‌رود. گفته می‌شود اسماعیل‌خان، فرماندار و دیگر مقامات امنیتی، براساس توافق با طالبان در اختیار این گروه قرار گرفته‌اند. اسماعیل‌خان با لقب شیر هرات شناخته می‌شود و در میان تمام مردم افغانستان مورد احترام است. هرات، بزرگ‌ترین شهر افغانستان در غرب این کشور است و سقوط آن، به‌معنای قدرت مطلق طالبان در این بخش از کشور است. این شهر به‌خاطر اینکه در نزدیکی مرز ایران قرار دارد، مراودات اقتصادی و حتی فرهنگی زیادی با ایران دارد و سقوط آن در ایران از نزدیک دنبال می‌شد.