همشهری- محمدامین خرمی: سقوط سریع شهرهای کلیدی افغانستان، حتی نیروهای طالبان را هم متحیر کرده است. ارتشی که طی ۲۰ سال تحت آموزش نیروهای آمریکایی شکل گرفت و قرار بود مدافع خاک افغانستان باشد، اکنون خود متلاشی شده است.
طی روزهای اخیر نیروهای نظامی افغانستان شامل نیروهای ارتش، پلیس، امنیت ملی و کماندوها دست‌کم در ۱۵شهر مهم در برابر حملات طالبان شکست خورده‌اند. شکست‌های پی‌درپی این نیروها، طالبان را اکنون به شهر پل‌علم، مرکز ولایت لوگر در همسایگی کابل رسانده است؛ شهری که فقط ۱۷کیلومتر با پایتخت فاصله دارد. یک نیروی ۶۰ تا ۸۰ هزار نفری، یک قوای نظامی بزرگ که همیشه گفته شده در مجموع ۳۰۰ هزار نفر را شامل می‌شود، به‌زانو درآورده است.
شبکه‌های اجتماعی پر از ویدئوهایی است که نیروهای طالبان از غنایم جنگی به‌دست آمده، ضبط کرده‌اند. حجم سلاح و مهمات و تعداد خودروها و حتی هلی‌کوپترهای به‌جا مانده از نیروهای نظامی افغانستان در عقب‌نشینی از مقرهای خود در شهرهای مختلف باورکردنی نیست. نیروهای طالبان طی هفته‌های گذشته، برخی شهرها را بدون هیچ مقاومتی تصرف کرده‌اند. در شهرهای دیگر، مقاومت نیروها چند روز ادامه داشته اما درنهایت، آنها با تخلیه پادگان‌ها و عقب‌نشینی به ولایت‌های دیگر یا کشورهای همسایه، شهرها را تقدیم طالبان کرده‌اند.
اینها در حالی اتفاق می‌افتد که آمریکا طی ۲ دهه بیش از ۸۳ میلیارد دلار، صرف تجهیز و آموزش نیروهای نظامی افغانستان کرده است. در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما، تقویت بنیه دفاعی و نظامی افغانستان، یک پای برنامه‌های دولت او برای اجرای طرح خروج سربازان آمریکایی از این کشور بود. به همین دلیل، آمریکا برای تشکیل یک ارتش قوی در افغانستان بودجه هنگفتی را هزینه کرد. قرار بود ارتشی شکل بگیرد که مقتدر و مستقل باشد تا بعد از خروج آمریکا، امنیت افغانستان را به‌دست بگیرد اما ارتش افغانستان حتی پیش از اجرای برنامه خروج نیروهای خارجی، از هم گسسته بود. نخستین نشانه‌های این گسست، پیش از اعلام تصمیم جو بایدن برای اجرای برنامه خروج نیروها نمایان شد. در مناطق دوردست، نیروهای طالبان تمامی مقرهای پلیس و ارتش را محاصره کرده اند. پس از چند روز درگیری و ادامه محاصره، بسیاری از نیروهای دولتی در برابر دریافت امان‌نامه طالبان، سلاح خود را زمین گذاشتند و پایگاه‌های خود را تحویل دادند. براساس همین الگو، طالبان موفق شد از چند ماه قبل جاده‌های بسیاری را در مناطق مختلف تحت کنترل خود بگیرد؛ جاده‌هایی که شریان حیاتی ارتباط میان شهرهای مختلف بودند.
نیروهای ارتش در مقابل انتقادها فقط پاسخ می‌دادند که از حمایت هوایی لازم برای مقابله با نیروهای طالبان برخوردار نبوده‌اند. یا اینکه در اثر ادامه محاصره و نرسیدن نیروهای کمکی، مهمات و غذای‌شان تمام‌شده و مجبور بوده‌اند خود را تسلیم کنند. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نظامی، مشکل از آنجا آغاز شد که آمریکا تصمیم گرفت تا ارتش افغانستان را به‌صورت یک ارتش کاملا مدرن با تمام ملزومات لجستیکی پایه‌گذاری کند؛ ارتشی که در تمامی میادین نبرد وابسته به حمایت هوایی است. این همان مدلی است که در ارتش آمریکا پیاده شده است. با خروج نیروهای آمریکایی و نیروهای پیمان ناتو، ضعف بزرگ نیروی هوایی افغانستان در تامین پوشش لازم برای نیروی زمینی نمایان شد. اما دیگر فرصتی برای ترمیم این معضل وجود نداشت.
طی سال‌ها، فساد در مجموعه نیروهای امنیتی و نظامی افغانستان همچون دیگر بخش‌های دولت این کشور عیان بوده است. روی کاغذ، گفته شده که افغانستان ۳۰۰ هزار نیروی امنیتی و نظامی دارد. به‌عبارت دیگر، دولت برای جذب بودجه بیشتر از کشورهای خارجی، دائما در حال آمارسازی بوده است. در عمل اما شمار این نیروها بسیار کمتر از این رقم است. نیویورک تایمز اخیرا در گزارشی نوشت که مجموع نیروهایی که اکنون در حال نبرد با طالبان هستند، یک ششم این رقم است.
نیروهایی که در پست‌های دوردست، روزها و شب‌ها مقاومت کرده اند، اما هیچ نیروی کمکی برای نجات آنها اعزام نشد، رفته رفته به این نتیجه رسیدند که مردن برای فرماندهانی که به فکر آنها نیستند، ارزش ندارد. آنها همچنین شاهد فساد گسترده در دولت و در سطح وزارت دفاع بودند. بنابراین این تفکر در ارتش و در سطح نیروهای رده پایین شکل گرفت که مردن در راه دولت اشرف غنی، تباهی است. این را عمر زخیلوال، وزیر دارایی دولت افغانستان که چند روز قبل به خارج از این کشور گریخت نیز مورد تأکید قرار داده است. او روز جمعه در پستی توییتری نوشت که اشرف غنی، ارزش جنگیدن ندارد. سربازان افغان هم در گفت‌وگو با رسانه‌های افغانستان بارها گفته‌اند که طالبان با به راه انداختن یک جنگ روانی همه جانبه و در مذاکرات‌شان با آنها برای تسلیم شدن، دائما این مسئله را یادآوری می‌کرده است. با این حال، طی ۲۰ سال گذشته، بیش از ۶۰ هزار سرباز افغان جان خود را برای کشورشان فدا کرده‌اند.
در جنگ افغانستان، نه‌تنها مردم این کشور بلکه سربازان ارتش و نیروهای پلیس نیز به حال خود رها و فراموش شده‌اند. ارتش افغانستان قربانی عدم‌شناخت آمریکا از الزامات جنگ در این کشور و همچنین فساد دولتمردان و جنگ‌سالاران افغان بوده است.
روی خط خبر
همزمان با قوت گرفتن گمانه‌زنی‌ها درمورد کناره‌گیری اشرف غنی از قدرت، او در یک نطق کوتاه تلویزیونی گفت: برنامه‌اش انسجام دوباره نیروهای امنیتی و دفاعی است. نطق اشرف غنی فعلا به شایعه استعفای او پایان داده است.
شماری از چهره‌های سیاسی، جهادی و دولتی ازجمله مارشال دوستم و عطا محمد نور در نشستی در بلخ، توافق کردند مقاومت جبهه شمال در برابر طالبان را اعلام کنند. در جلسه فرماندهان در شمال تصمیم گرفته شد که یک مرکز فرماندهی واحد در دفتر والی بلخ ایجاد شود و سپاه ۲۰۹ شاهین در این ولایت تمام تجهیزات خود را در اختیار نیروهای مردمی قرار دهد. فرماندهی نیروها با عطا محمد نور خواهد بود.
نخستین گروه از نیروهای آمریکایی به کابل رسیده‌اند. ماموریت آنها خارج کردن دیپلمات‌های آمریکایی، کارکنان سفارت آمریکا در کابل و تمام اتباع آمریکایی از پایتخت افغانستان است. طبق گفته دولت آمریکا قرار است ۳ هزار نیرو وارد کابل شوند.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز از وضعیت افغانستان ابراز نگرانی کرده و گفته که وضعیت در حال خارج شدن از کنترل است و عواقب آن برای غیرنظامیان ویرانگر خواهد بود. سازمان ملل از کشورهای همسایه افغانستان خواسته که مرزهای خود را باز نگه‌دارند.