همشهری- محمدامین خرمی: افغانستان، همیشه بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک در جهان بوده، اما ۴ سالی است که سمت و سوی تولید موادمخدر در این کشور هم تغییر کرده است. تولید و فروش متامفتامین یا همان «شیشه»، سود هنگفتی دارد که افغان‌ها سال‌ها از آن غافل بوده‌اند، اما اکنون خود یک پای بازار آن به‌خصوص در اروپا هستند.
حدود ۲ هفته از سقوط کابل و دولت اشرف غنی در افغانستان می‌گذرد و هنوز تکلیف دارایی‌های مسدود شده این کشور خارج از مرزهایش معلوم نیست. طالبان شاید برای اداره کشور طی مدتی کوتاه منابع مالی لازم را داشته باشد، اما چرخیدن چرخ اقتصاد و اداره یک کشور، نیازمند تزریق مداوم پول است؛ پولی که اگر طالبان از طریق سامان دادن اقتصاد و دسترسی به دارایی‌های خارجی خود به‌دست نیاورد، قطعا به‌زودی از طریق فروش موادمخدر تامین خواهد شد.
در بخش‌هایی از افغانستان، تولید مخدر شیشه، گوی سبقت را از تولید تریاک ربوده است؛ اتفاقی که طبق اعلام مرکز پایش موادمخدر اروپا، در سکوت کامل و به دور از چشم رسانه‌ها در حال رخ دادن است. این نهاد هشدار داده که همزمان با خروج آمریکا از افغانستان و آشفتگی بی‌سابقه در این کشور، باید منتظر افزایش ورود شیشه تولیدی افغانستان به اروپا باشیم.
از حدود ۷ سال قبل، گزارش‌هایی در رسانه‌ها دیده می‌شد که از تولید شیشه در لابراتوارهای کوچک خانگی در افغانستان حکایت داشت. آن زمان، شیشه را از داروهای معمولی همچون شربت سرماخوردگی تولید می‌کردند که به راحتی در داروخانه‌ها یافت می‌شد. این روش اما پیچیده و اندکی خطرناک بود و تولید شیشه از آن، نیاز به تسلط به علم شیمی داشت. کم‌کم افغان‌ها متوجه شدند که می‌توانند از یک گیاه محلی به نام «افدرا» متامفتامین تولید کنند. زمانی از این دارو که ریشه آن به طب سنتی چین می‌رسد، برای درمان درد کلیه استفاده می‌شد اما الان به راحتی در زمین‌های پهناور و در سطح تپه‌ها کشت می‌شود. مهم‌ترین ترکیب شیشه، یعنی ماده «افدرین» از گیاه افدرا گرفته می‌شود.
شیشه ۱۲ هزار دلاری
مناطق غربی افغانستان، بیش از دیگر مناطق برای کشت افدرا مناسب است. مرکز پایش موادمخدر اروپا در گزارش سال گذشته خود آورده که موفق شده با بررسی تصاویر ماهواره‌ای، دست‌کم ۳۰۰ کارگاه تولید شیشه را در شهرستان‌های غرب افغانستان شناسایی کند.
وجود مواداولیه مرغوب و ارزان در افغانستان موجب شده که هزینه تولید شیشه در این کشور، نسبت به سایر نقاط جهان به‌شدت کاهش پیدا کند. همین مسئله، تولید شیشه در افغانستان را بسیار به صرفه و آن را به رقیب جدی تولید موادمخدر سنتی تبدیل کرده است. هم‌اکنون نیم کیلوگرم افدرا در افغانستان حدود ۳۰۰ دلار فروخته می‌شود. این ماده گیاهی برای ساخت ۱۲ کیلوگرم از مواداولیه شیشه کافی است که می‌توان از آن ۸ کیلوگرم شیشه تولید کرد. یک کیلو شیشه تولید شده از مواد گیاهی مرغوب، در کابل بین ۱۰ تا ۱۲ هزار دلار به فروش می‌رسد. ارزان بودن مواداولیه و سادگی روش تولید، باعث شده تا بسیاری از تولیدکنندگان سابق تریاک، به سمت تولید شیشه بروند. کشت خشخاش هم با کشت افدرا جایگزین شده است.
شیشه تولیدی در افغانستان به راحتی می‌تواند از همان مسیرهای سنتی ارسال تریاک و هروئین، به سمت بازارهای بزرگ مصرف در خاورمیانه، آسیای مرکزی، اروپا، شمال آفریقا، جنوب خلیج‌فارس و قاره آمریکا راه پیدا کند. شیشه‌های تولیدی افغانستان حتی در کشورهایی مانند استرالیا که فاصله زیادی با این کشور دارد هم کشف شده است. اخیرا در استرالیا محموله‌ای به ارزش بیش از ۱۵ میلیون دلار کشف شده است. قاچاقچیان شیشه را در بطری‌های آب معدنی حل کرده و به این کشور برده بودند. نتیجه آزمایش‌ها از محموله کشف شده نشان می‌دهد که این ماده مخدر از گیاه افدرا کشت شده، در افغانستان تولید شده است. دولت استرالیا اعلام کرده که میزان ورود شیشه تولیدی در افغانستان به این کشور طی ۲ سال اخیر افزایش پیدا کرده است.
اروپا؛ بازار اصلی موادمخدر افغانستان
طبق گزارش نهادهای بین‌المللی، افغانستان تولیدکننده ۸۰ درصد تریاک مصرفی در جهان است. اروپا بازار اصلی تریاک تولیدی افغانستان است. هروئین افغانستان نیز اغلب از بازارهای اروپایی سر در می‌آورد. مسیر اصلی قاچاق نیز از طریق خاک ترکیه و کشورهای حوزه بالکان است. طبق گزارش‌های رسمی، شیشه تولید افغانستان درکشورهای مختلف جهان ازجمله ترکیه کشف شده است. مقامات اروپایی می‌گویند: ورود شیشه افغانستان به بازار ترکیه، به‌معنای سرایت آن به بازار اروپاست.
دفتر موادمخدر و جرائم سازمان ملل در سال ۲۰۱۹ در گزارشی اعلام کرده که برآوردهایش نشان می‌دهد ارزش تجارت موادمخدر افغانستان در بازارهای هدف، حدود ۲ میلیارد دلار است که برابر با ۱۱ درصد از تولید ناخالص داخلی افغانستان است. این در شرایطی است که طبق گزارش همین نهاد، حدود ۷۱ هزار هکتار زمین زیرکشت موادمخدر در دهه ۱۹۹۰ میلادی در افغانستان اکنون حدود ۸۷ درصد افزایش یافته است.
ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان، هفته گذشته در نخستین نشست مطبوعاتی خود وعده داد که طالبان تولید موادمخدر در افغانستان را به صفر می‌رساند. به‌اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، طالبان برای دست یافتن به مشروعیت و پذیرفته شدن از سوی جامعه جهانی به چنین اقداماتی نیازمند است. همانطور که سخنگوی طالبان هم در سخنانش تأکید کرد، از بین بردن تولید موادمخدر در افغانستان نیازمند همراهی مالی نهادهای بین‌المللی دیگر کشورهای جهان است. این وعده طالبان درصورت ادامه بلوکه شدن منابع مالی افغانستان در خارج از مرزها، با شک و تردید روبه‌رو خواهد شد. فروپاشی اقتصاد افغانستان، در همین ابتدای کار می‌تواند به پاشنه آشیل طالبان تبدیل شود. بنابراین این گروه هرچه بتواند انجام خواهد داد تا مانع از چنین اتفاقی شود. در چنین شرایطی، تصمیم طالبان برای تولید موادمخدر دور از ذهن نیست. هرچه باشد، تجارت موادمخدر تجارت پرسودی است که طالبان می‌تواند از آن تا حد زیادی برای اداره جامعه و تامین هزینه‌های خود استفاده کند.