نادره وائلی‌زاده- همشهری آنلاین:
نهمین پروژه انتقال آب کارون موسوم به ونک که با خیز دوباره وزارت نیرو برای ارزیابی مجدد به سازمان حفاظت محیط‌زیست رفته بود، این باربا اعتراض تعدادی از نمایندگان خوزستان در ساختمان سازمان حفاظت محیط‌زیست به تعویق افتاد. مجوز طرح انتقال آب «ونک سولگان به رفسنجان» یک‌بار در سال ۱۳۹۹ ابطال شده بود.
با این حال جلسه نهایی ارزیابی آن قرار بود روز چهارشنبه ۱۷ شهریور در دفتر مسعود تجریشی، معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست تشکیل شود که با حضور اعتراض آمیز ۸ نفر از نمایندگان خوزستان (جلیل مختار نماینده آبادان، مجید ناصری‌نژاد نماینده شادگان، سیدلفته احمدنژاد نماینده خرمشهر، سهراب گیلانی نماینده شوشتر، حبیب آغاجری نماینده ماهشهر، ابراهیم متینیان نماینده رامهرمز، محمدطلا مظلومی نماینده بهبهان و سیداحمد آوایی نماینده دزفول) لغو شد.
نامه‌نگاری‌های نماینده
پروژه انتقال ۳۴۲ میلیون مترمکعب از آب رودخانه ونک در سرشاخه‌های کارون در سمیرم اصفهان به دشت رفسنجان برای تعادل‌بخشی باغ‌های پسته از سال۱۳۸۱ مسکوت مانده بود، اما در سال۱۳۹۳ با نامه وزارت نیرو دوباره به جریان افتاد. جلیل مختار، نماینده آبادان در مجلس شورای اسلامی مرداد امسال در نامه‌ای به تقی‌زاده خامسی، معاون وزیر نیرو از اعمال فشار وزارت نیرو برای صدور مجوز محیط‌زیستی این طرح انتقاد کرده و خواستار توقف آن شده بود. مختار ۱۶ شهریور نیز در نامه‌هایی به مسعود تجریشی معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست، علی‌اکبر محرابیان وزیر نیرو و محمد مخبر معاون اول ریاست‌جمهوری، خواستار توقف هرگونه پروژه انتقال آب و لغو تخصیص طرح ونک شد. این نامه‌ها که به امضای نمایندگان خوزستان و ۲ نماینده اصفهان در مجلس رسیده بود، نتوانست مانع برگزاری جلسه شود.
مختار، نماینده آبادان در این‌باره می‌گوید: این جلسه به نام بازنگری طرح انتقال آب ونک برگزار شد و طی آن با تغییر تخصیص (کسر از طرح انتقال آب بهشت‌آباد و افزایش طرح ونک) سهمی برای شهرهای بروجن و لردگان در چهارمحال و بختیاری درنظر گرفته بودند که موجب موافقت برخی نمایندگان چهارمحال با اجرای این طرح شد. البته این بار ۲ نماینده اصفهان در مجلس که حوضه مبدأ طرح به شمار می‌آیند در این اعتراض با نمایندگان خوزستان همراه شدند.
او با اشاره به مشکلات طرح ونک ادامه می‌دهد: براساس بررسی‌ها، حداکثر آب‌دهی ونک ۷۶ میلیون مترمکعب است درحالی‌که ۲۴۰ میلیون مترمکعب و بیش از ظرفیت رودخانه تخصیص برای کرمان درنظر گرفته شده و قرار بود مجوز محیط‌زیستی طرح در این جلسه صادر شود که با اعتراض نمایندگان رد شد.
مختار خواستار اعلام نظر صریح وزارت نیرو درباره طرح ونک می‌شود و می‌گوید: این طرح قرار است با هدف تعادل‌بخشی در مناطق کم‌آب اجرا شود درحالی‌که انتقال آب جزو ماده ۳۸ برنامه توسعه ششم نیست و مغایر آن است. از سوی دیگر طرح ونک برای تامین آب کشاورزی است درحالی‌که طبق مصوبه شورای‌عالی آب، انتقال آب برای طرح‌های غیرآشامیدنی ممنوع است.
طرح‌های انتقال آب و سدسازی بی‌رویه، کاهش شدید آب‌دهی کارون را به‌دنبال داشته است. شهرهای آبادان و خرمشهر در پایین‌دست‌ترین نقطه کارون سال‌هاست با نفوذ آب شور دریا مواجهند و ۲ میلیون نفر نخل در آبادان دچار مرگ تدریجی شده‌اند.
مختار مواضع وزارت نیرو را متناقض می‌داند و می‌گوید: مافیا و نفوذی‌ها برای وزارت نیرو تعیین تکلیف می‌کنند و طرح آمایش سرزمین را براساس منافع خود تغییر داده‌اند. این وزارتخانه اعتراف کرده که خوزستان با کمبود آب مواجه است، اما از سوی دیگر مدعی است طرح‌های انتقال آب به‌دلیل وجود آب مازاد در خوزستان اجرا می‌شود.
این در حالی است که رودخانه کارون قادر نیست آب آشامیدنی ما را تامین کند و آبادان با وجود قرار گرفتن بین ۲ رودخانه، آب آشامیدنی خود را از رودخانه کرخه می‌گیرد درحالی‌که آب کارون حق مردم حاشیه این رودخانه و برای ما حیاتی است. نخلستان‌های آبادان به‌دلیل تشنگی و آب شور نابود شدند و ریزگردها سلامت مردم را به‌خطر انداخته است. و نگران بحران آب در پاییز هم هستیم.
۷ طرح انتقال آب کارون در راه است
تاکنون ۱۰طرح انتقال آب با حجم ۱.۲ میلیارد مترمکعب از سرشاخه‌های کارون بزرگ (کارون و دز) به فلات مرکزی اجرا شده یا در حال اجراست. پیش از این سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان بازرسی کل کشور و مرکز پژوهش‌های مجلس مخالفت خود را با اجرای طرح‌های انتقال آب اعلام کرده‌اند. هفتمین طرح انتقال آب «کوهرنگ۳» پیش از تکمیل در حال بهره‌برداری است و گفته می‌شود مجوز محیط‌زیستی «بهشت‌آباد» هشتمین طرح انتقال آب کارون اخیرا به‌صورت محرمانه صادر شده است.
رئیس دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز می‌گوید: بیشترین نگرانی درباره سرنوشت کارون از طرح‌های در حال اجرا و در حال مطالعه است که در صورت ادامه منجر به فاجعه در این رودخانه می‌شود. طرح‌های انتقال آب بهشت‌آباد، کمال صالح و ونک با حجمی حدود یک میلیارد مترمکعب در حال اجرا و طرح‌های گوکان، سد شهید و سد بیده نیز با حجم ۵۰۰ میلیون مترمکعب درحال طراحی است.
مهدی قمشی خواستار توقف طرح‌های انتقال آب می‌شود و می‌افزاید: متأسفانه با وجود مخالفت مردم و کارشناسان، طرح‌های انتقال آب کارون هیچ‌گاه متوقف نشده است. بنابراین استاندار و وزیر نیروی جدید باید این طرح‌ها را تعیین تکلیف کنند زیرا ادامه این طرح‌ها موجب نگرانی و آشفتگی ذهنی مردم خوزستان شده است و اجرای این طرح‌ها آینده تیره‌تری برای این استان رقم می‌زند.
وی تصریح می‌کند: هدف اصلی طرح‌های انتقال آب کارون تامین آب کشاورزی و صنعت بوده که برخلاف مصوبه شورای‌عالی آب است. این طرح‌های غیرعلمی و غیرکارشناسی و ضدملی در حالی تامین اعتبار می‌شود، که طرح‌های آبرسانی خوزستان همیشه به‌دلیل کمبود اعتبار معطل مانده است و وزارت نیرو باید پاسخگوی این پارادوکس باشد.
ابهام در حکمرانی آب
عضو انجمن محیط‌زیستی زاگرس مهربان نیز می‌گوید: متأسفانه با وجود مشکلات ناشی از تغییر اقلیم و بروز خشکسالی در کشور، نه‌تنها سیاستگذاری‌های کلان کشور متناسب با این وضعیت تغییر نکرده بلکه شاهد هستیم تصمیم‌گیران با اجرای پروژه‌های مختلف صنعتی و کشاورزی نامتناسب با اقلیم به فعالان محیط‌زیست و دغدغه‌مندان سرزمین دهن‌کجی می‌کنند. یکی از طنزهای ماجرا آنجاست که تصمیم‌گیران حوزه آب نه‌تنها به قوانین بالادستی بلکه به قوانین مصوب خود نیز پایبند نیستند که از آن جمله می‌توان به بی‌توجهی به نظام‌نامه تخصیص اشاره کرد به‌گونه‌ای که به جای کاهش تخصیص آب‌های انتقالی اقدام به تعریف پروژه‌های انتقال آب جدید در حوضه کارون کرده‌اند.
یوسف فرهادی بابادی ادامه می‌دهد: نه‌تنها روند تخصیص آب غیرشفاف است بلکه اخیرا همین نظام‌نامه تخصیص به‌صورت کاملا مخفیانه و بی‌سروصدا تغییر کرده و جالب‌تر آنکه نظام‌نامه جدید حتی در پورتال قوانین وزارت نیرو بارگذاری نشده است.
او تأکید می‌کند: به‌نظر می‌رسد تا ساختار حکمرانی آب، مولفه‌های شفافیت، پاسخگویی و مشارکت ذینفعان را مورد توجه قرار ندهد، قدم به قدم، سرزمین را با فرسایش تمدنی و چالش‌های اساسی‌تر مواجه می‌کند. متأسفانه به‌علت مهیا نبودن زیرساخت‌های مخالفت، این امکان برای جوامع محلی برای توسعه ظرفیت‌های کنش و اقدام اعتراضی به‌وجود نمی‌آید و اغلب اعتراض‌ها به‌صورت شورش‌های کور اجتماعی ظهور و بروز می‌یابد که از آن جمله می‌توان به اعتراض‌های آبی چهارمحال و بختیاری و خوزستان در ماه گذشته اشاره کرد. به‌نظر من اصلی‌ترین وظیفه جنبش محیط‌زیستی در شرایط پیش‌رو دامن زدن به شفافیت و مشارکت داشتن در ساختارهای تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی سطوح مختلف حکمرانی از طریق ساختارهایی همانند «پارلمان آب» است.
اعتراض بی‌پاسخ
اعتراض‌های آبی خوزستان که تیر امسال با خشک شدن رودخانه کرخه و تالاب هورالعظیم آغاز و با خبر صدور مجوز طرح انتقال آب بهشت‌آباد گسترده شد، کمی آرام گرفته است. «نه به انتقال آب کارون» از مطالبات اصلی این اعتراض‌ها اما همچنان بی‌پاسخ مانده است. ۲ روز پیش قاسم ساعدی، نماینده دشت آزادگان و هویزه از تهیه طرح دوفوریتی توقف همه طرح‌های انتقال آب میان حوضه‌ای خبر داده و پنجشنبه سیدکریم حسینی نماینده اهواز، وزیر نیرو را به استیضاح تهدید کرد. آیا طرح‌های انتقال آب کارون متوقف می‌شود؟