فاطمه چاپاری- همشهری آنلاین: در یکی از کوچه‌های دور میدان باغ ملی ساختمانی با نورهای رنگارنگ از سر کوچه پیداست. چند دختر جوان هنگام عبور، نگاهشان به پوسترهای فیلمی که پشت شیشه چسبانده شده می‌افتد و از هم می پرسند «سه‌شنبه است، برویم سینما؟» یک زوج جوان بلیت می‌خرند و داخل می‌شوند. این جا تنها سینمای کلانشهر اراک است. سینمای «عصر جدید» که با نام سینمای ایران در سال۱۳۳۸ به دست عزیزالله کردوانی ساخته شد. این سینما در پی بازسازی‌های مختلف اولین بار به سینما کاپری و پس از انقلاب به سینما آزادی و در نهایت به عصر جدید تغییر نام داد و اکنون به عنوان تنها سینمای فعال شهر اراک با همین نام در حال فعالیت است.
تبعات کرونا
آقای زولفعلی ۲۰سالی می‌شود که مالک این سینماست، می‌گوید «از برج یازدهم سال ۹۸ ...» در میان حرفش می‌دوم که یعنی از زمان شیوع کرونا؟
می‌گوید: بله، از آن زمان استقبال چندانی از سینما نشد، فیلم‌ها کم شده‌اند، از ۲ماه پیش تا حالا فقط ۴فیلم ساخته شده، گذشته از آن کسی هم این چند وقت به سینما نیامده، البته تک و توک مشتری‌هایی هستند. صحبت از دیگر سینماهای شهر که تعطیل شده‌اند به میان می‌آید و او می‌گوید: با وضعیت موجود، ما هم اگر می‌توانستیم تعطیل می‌کردیم. مردم به سختی حاضرند یک بلیت ۲۵هزار تومانی برای تماشای فیلم در سینما بخرند.
«احسان بیات» یکی از گردانندگان قدیمی سینما در اراک است. او که از سال۱۳۴۴ در ۱۵سالگی مشغول به این کار شده، می‌گوید: در آن سال‌ها نسبت به جمعیت ۳۰هزار نفری اراک از سینماها استقبال خوبی می‌شد. این استقبال در سال۶۲ به اوج خود رسید و تا سال۸۰ همچنان ادامه داشت. بعد از آن در سراسر کشور استقبال از سینماها رو به کاهش رفت.
روزی که چشم اراکی‌ها با پرده سینما آشنا شد
طبق گفته‌های قدیمی‌های شهر، در گذشته فیلم‌ها به زبان اصلی نمایش داده می‌شدند و برای این که بینندگان مفهوم گفت‌وگوهای بازیگران را درک کنند هر چند دقیقه یک بار خلاصه گفت‌وگوها روی پرده سینما نوشته می‌شد و افراد با سواد آن نوشته‌ها را با صدای بلند می‌خواندند. در شهر اراک از سینما آریان به عنوان اولین سینمای این شهر یاد می‌شود که به دست فردی روسی با نام «ایرمانوف» ساخته شده. با این همه احسان بیات از این سینما با نام سینما برق یاد می‌کند و می‌گوید: این سینما در زمان جنگ جهانی دوم به دست هندیان در محل کنونی ساختمان اداره برق ساخته شد و از این رو به این نام در بین مردم شهره بود.
به گفته بیات، پس از آن سینمای دیگری به دست ۲فرد مسیحی به نام‌های «اکسن عجمیان» و «خسرو شایانیان» احداث می‌شود و مردم آن را با نام «سینما موسیو» می‌شناختند، در حالی که نام اصلی آن «سینما اراک» بوده است. در سال‌های بعد این سالن، توسط مالکان سینمای فرهنگ فعلی خریداری شد و به سینما «دیانا» تغییر نام داد و در نهایت در سال۱۳۵۳ تعطیل شد و در حال حاضر پاساژ امیرکبیر اراک در خیابان مخابرات این شهر جای آن را گرفته است.
یک سال پس از ساخت سینما عصر جدید (تنها سینمای فعال شهر در حال حاضر) سینما دنیا که همان سینما فرهنگ فعلی است در سال۱۳۳۹ به بهره‌برداری رسید. بیات که تا همین ۲سال پیش قبل از تعطیلی این سینما در آن مشغول به کار بود، می‌گوید: این سینما در ۲سالن با نام‌های دنیا و دیاموند شروع به کار کرد که بعد از چند سال، سالن دیاموند تعطیل شد و فقط سالن دنیا فعال بود. این سینما پس از انقلاب تا سال۹۸ با نام سینما فرهنگ فعالیت داشت و با فوت مالک اصلی به دست وارث افتاد که در خارج از کشور زندگی می‌کند و به دلایل مختلف حاضر به ادامه فعالیت سینما نشد. بازسازی این سینما حدود یک میلیارد تومان هزینه دارد. از طرفی در بحران کرونا سینماها غیرفعال شده و از رونق افتاده‌اند و این موارد را نمی‌توان در تعطیلی سینما فرهنگ بی‌تاثیر دانست.
او ادامه می‌دهد: سالن ستارگان کنونی نیز با نام سینما قصر طلایی به دست شخصی با نام امیرقلی دهش ساخته شد و سپس به سینما استقلال تغییر نام داد. مالکیت این سینما که در گذشته با ۹۰۰نفر گنجایش، بزرگ‌ترین سینمای کشور شناخته می‌شد در سال۱۳۷۲ به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سپرده شد و از آن پس با نام سالن ستارگان به اجرای کنسرت اختصاص یافت.
سینما به مثابه رسانه برای روس‌ها
بیات از فعالیت سینمای شهر صنعتی می‌گوید که در گذشته مخصوص روس‌ها بوده و آنها از این سالن برای اکران فیلم‌های خبری روسی استفاده می‌کردند و تا سال‌های اخیر هم فعالیتش ادامه داشته، اما در حال حاضر در تملک شهرداری است و فعالیت سینمایی ندارد.
به گفته او، در مرکز آموزش کارخانه ماشین‌سازی نیز سینمایی وجود داشت که روس‌ها گرداننده آن بودند و فیلم‌های خبری و صنعتی در آن اکران می‌کردند. همین‌طور در خطوط لوله شرکت نفت هم در هفته ۲روز، سالنی به اکران فیلم برای کارگران و کارمندان این شرکت تخصیص یافته بود. طی تغییرات مدیریتی، سینماهای شرکت نفت و شهر صنعتی و... از مسئولانی که دارای ذوق هنری باشند برخوردار نشده و در نهایت غیرفعال شدند. بیات معتقد است دیگر کسی به دنبال این شغل نمی‌رود، زیرا در ظاهر کار آسانی به نظر می‌آید، اما برای گرداندن سینما در تمام روزهای هفته حتی روزهای تعطیل بایستی از صبح تا پاسی از شب کار کرد.
او می‌گوید: تا آن جا که من اطلاع دارم در تهران هم حدود ۱۰ تا ۱۵سینما تغییر کاربری داده‌اند، بحران کرونا و جذابیت نداشتن فیلم‌ها را می‌توان از دلایل این رخداد به شمار آورد.
سینماگردان قدیمی اراک معتقدند سالن‌های وابسته به برخی نهادها به دلیل هزینه‌هایی که برای تعمیرات و نگهداری آنها می‌شود به فعالیت خود ادامه می‌دهند، اما مالکان سینماهای خصوصی تمایلی به ادامه فعالیت ندارند و حتی تهیه کنندگان خوب سینمای ایران در حال حاضر تمایل چندانی به فیلم‌سازی نشان نمی‌دهند.
سینماداری صرفه اقتصادی ندارد
به گفته معاون امور هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی، در حال حاضر ۴سینمای فعال در این استان وجود دارد. «افشین حسینی» در گفت‌وگو با همشهری اظهار می‌کند: با وجود اینکه تسهیلات و اعتبار کلانی برای متقاضیان تأسیس سینما در نظر گرفته شده، باز هم متقاضی برای ساخت سینما نداریم. از آن گذشته چند متقاضی در سال‌های اخیر موفق به طی روند اداری و تأمین امنیت ساختمان و دیگر موارد نشده‌اند.
او می‌گوید: از زمان همه‌گیری کرونا سینماها از اولین مکان‌هایی بوده‌اند که با تعطیلی‌های مکرر روبه‌رو شده‌اند. از آن جا که سالن‌های سینما در مناطق مرفه یا متوسط شهری قرار دارند و فعالیت آنها نیازمند سرمایه کلان تا چند صد میلیارد تومان است، راکدکردن این میزان از سرمایه، خسارت بزرگی است.
او درباره گلایه سینماداران از تصمیم‌های ستاد کرونا می‌گوید: حرف سینماداران این است که چرا یک سالن ۳۰۰نفره با سقفی بلند و تهویه با کاهش تماشاگران به ۱۰ یا ۲۰ نفر نمی‌تواند فعالیت داشته باشد در حالی که فروشگاه‌ها با شرایطی بدتر از این در حال فعالیت هستند؟
دلیل تغییر کاربری سینما قصر طلایی
حسینی درباره تغییر کاربری سینما قصر طلایی و اختصاص آن به اجرای کنسرت هم بیان می‌کند: مالکیت این سالن با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و تجربه نشان داده دولت نمی‌تواند متصدی سینماداری باشد، زیرا ارتباطات مالی سینما با تولیدکنندگان فیلم بایستی شخصی و روان باشد و از آن جا که دولت شخصیتی حقیقی ندارد، شرکت‌های تولیدکننده فیلم چندان مایل به ارائه فیلم‌های پرفروش به بخش دولتی نیستند، بنابراین اگر این اماکن به بخش خصوصی واگذار شود امکان موفقیت آن بالاتر است.
او ادامه می‌دهد: از آن جا که یک سالن نمی‌تواند به طور همزمان هم سینما باشد و هم به عنوان محل اجرای کنسرت مورد استفاده قرار گیرد و سالن ستارگان تنها سالنی است که شرایط اجرای کنسرت را داراست این سالن به کنسرت اختصاص داده شده. از طرفی این سالن در حال حاضر از نظر امنیتی مشکلاتی دارد که به دنبال اخطار آتش‌نشانی فعلا تعطیل شده و در تلاش هستیم اعتبار عمرانی لازم برای تامین امنیت آن فراهم شود، اما تا این لحظه تغییر کاربری به سینما در اولویت نیست.
حسینی می‌گوید: سالن ستارگان یا همان سینمای قصر طلایی از همان ابتدا مجوز پردیس فرهنگی سینمایی داشته است و تغییر کاربری داده، اما سینمای فرهنگ اجازه تغییر کاربری ندارد. با این حال نمی‌توان مالکان این سینما را به فعالیت اجبار کرد و این محل همچنان سینما می‌ماند، اما غیرفعال خواهد بود.
راهکار رونق سینماها
او می‌افزاید: بخش خصوصی در هر حوزه‌ای که امکان سودآوری باشد ورود پیدا می‌کند. وقتی این اتفاق نمی‌افتد، یعنی مطالبات کاهش یافته است. مهم‌ترین مسأله سینماداران مسأله اقتصادی و تنها راهبرد موجود برای رونق سینماها، استفاده از صندلی‌های محدود با امکانات ویژه‌ای چون سینمای سه بعدی و صدای دالبی است که برای ارائه چنین امکاناتی بایستی بلیت‌های گران‌تری در نظر گرفته شود. با وضع اقتصادی موجود میزان استقبال مردم در شهرهای مختلف هم باید مورد بررسی قرار گیرد.
معاون امور هنری و سینمایی فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی نبود نظام حقوق مالکیت قوی برای فیلم، توسعه انواع مختلف رسانه‌ها را از دلایل دیگر کاهش استقبال از سینماها بر می‌شمرد.