همشهری- مریم سرخوش: صف‌های طولانی کمی آرام گرفته، کمبودها جبران شده و حالا کارها با نظم انجام می‌شود؛ مراکز واکسیناسیون کرونا پس از التهابی که ماه‌های گذشته به‌دلیل شلوغی‌ها و دیررسیدن محموله‌های واکسن از سر گذراندند، حالا شرایط با ثباتی به خود گرفته‌اند. دیگر از تجمع‌ها در مقابل این مراکز، گلایه‌ها، آشفتگی، سردواندن‌ها و نوبت‌گیری‌های شبانه و تعطیلی‌های چندروزه مراکز به‌دلیل نبود یا کمبود واکسن خبری نیست. مراکز تزریق واکسیناسیون آنقدر زیاد شده که هر کس در محله خود، سر ساعت حاضر می‌شود، کمتر از ۱۵ دقیقه در صف می‌ایستد و در کمتر از ۶۰ ثانیه واکسنش را می‌زند و می‌رود تا نوبت به نفر بعدی برسد. در این مدت اما آنها که بیشترین چالش را با مراجعه‌کنندگان داشتند، واکسیناتورها بودند. کسانی که پرستار، بهیار، ماما و فارغ‌التحصیل رشته بهداشت محیط هستند و از مراکز بهداشت، بیمارستان‌ها و اورژانس‌ها راهی مراکز واکسیناسیون می‌شوند تا سوزن نجات را در بازوهای مراجعه‌کنندگان بزنند. آنها در همین چند ماه گذشته، به‌دلیل کمبود واکسن و شلوغی‌ها، فشارهای زیادی را تحمل کردند و حالا از تجربه فعالیتشان در این مدت می‌گویند.
از ۵۰ دوز به ۵۰ هزار دوز
عوامل اجرایی واکسیناسیون کرونا فعالیتشان را از محیط‌های کوچک و سربسته در مراکز سلامت با روزی ۵۰ تا ۱۰۰ دوز تزریق واکسن برای سالمندان آغاز کردند و حالا در مراکز تجمیعی شبانه‌روزی به واکسینه‌کردن بیش از ۵۰ هزار نفر رسیده‌اند. تلاش واکسیناتورها از چشم بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت دور نماند و به‌گفته او، در یک‌هفته بیش از ۸ میلیون نفر واکسینه شدند؛ اتفاقی که با فداکاری این افراد محقق شد.
هم‌اکنون واکسیناتورهای معاونت بهداشت وزارت بهداشت همراه گروه‌های داوطلب اعزامی از سایر ارگان‌ها ازجمله هلال‌احمر، بسیج، سپاه و... در بیش از ۱۲۷۰ پایگاه تجمیعی (به‌جز ایستگاه‌ها و مراکز کوچک واکسیناسیون کرونا) و ۶۷۰۰ ایستگاه مستقر در پایگاه‌ها فعال هستند و از روزهایی می‌گویند که فرصت یک لحظه استراحت نداشتند اما به‌دلیل حجم بالای کار، شبانه‌روز فعال بودند. آنها در روزهای اوج شلوغی تزریق واکسن در نبود محموله‌های بزرگ، همواره از سوی مراجعه‌کنندگان مورد انتقاد قرار می‌گرفتند و همه، آنها را مقصر نبود واکسن می‌دانستند.
۱۰۰ دوز واکسن برای ۵۰۰ نفر در صف ایستاده!
«امیرعلی» یکی از واکسیناتورهای مرکز تجمیعی در غرب تهران است که به‌تازگی در این مرکز مشغول به فعالیت شده؛ به‌گفته خودش چندماهی را هم در یکی از مراکز بهداشتی کار کرده: «اردیبهشت بود که واکسیناسیون سالمندان آغاز شد، اما میزان تحویل واکسن‌ها به حدی نبود که به همه برسد. ما ۸ صبح می‌آمدیم، ولی مردم از نیمه‌شب نوبت می‌گرفتند.» امیرعلی پرستار است و درباره آن روزها بیشتر توضیح می‌دهد: «این روزها اصلا با وضعیتی که قبلا داشتیم قابل مقایسه نیست. یادم می‌آید برخی روزها ۱۰۰ دوز واکسن داشتیم اما ۵۰۰ نفر در صف ایستاده بودند و از نیمه‌های شب نوبت گرفته بودند. هرچه به آنها اعلام می‌کردیم که واکسن کم است و به آنها نمی‌رسد کسی توجهی نمی‌کرد. وضعیت طوری بود که استرس داشتیم هر لحظه درگیری رخ دهد. از یک طرف نمی‌توانستیم آنها را دست خالی برگردانیم و از طرف دیگر، ذخیره واکسنی نداشتیم.» یکی از همکارانش در همین مرکز صحبت‌هایش را تکمیل می‌کند و از مشکلات جانبی قطعی سامانه و بی‌صبری مردم تا رفع‌شدن اختلالات سیستمی حتی در این روزهای خلوتی می‌گوید: «آن روزها جز استرس و تجمع و اصرار مردم برای تزریق واکسن، کندی سامانه ثبت‌نام هم واقعا خسته‌کننده بود.»
او ادامه می‌دهد: «هنوز هم این کندی برطرف نشده اما آن روزها مردم در صف‌های طولانی بودند و شرایط را ملتهب کرده بودند. همه انتظار داشتند که هرچه زودتر کارشان راه بیفتد. حق هم داشتند، از چهار و پنج صبح صف می‌ایستادند و تازه ساعت ۹، می‌رسیدند پای میز واکسیناسیون. دیگر صبری برایشان نمی‌ماند که معطل سامانه هم شوند. هم‌اکنون البته وضعیت بهتر شده و اگر دوز اولی واکسن باشد، تنها در دو دقیقه اطلاعات اولیه‌شان تکمیل می‌شود و اگر دوز دومی باشد در کمتر از یک دقیقه واکسن می‌زنند و می‌روند.» او از برخوردهای تندی که برخی از متقاضیان واکسن با آنها داشتند گلایه می‌کند: «آن روزها جرأت نداشتیم به متقاضیان واکسن بگوییم نمی‌توانیم آنها را پذیرش کنیم یا واکسن تمام شده است. برخی خیلی عصبانی بودند و زمین و زمان را به هم می‌ریختند. یادم می‌آید فرزند یکی از سالمندانی که برای تزریق واکسن پدرش آمده بود وقتی واکسن به او نرسید چنان فریادی در مرکز کشید که هنوز صدایش در گوشم است. گاهی ناچار می‌شدیم از نیروی انتظامی کمک بگیریم.» به‌گفته او تا پیش از حذف محدودیت‌های سنی مشکل دیگری مثل مراجعه خارج از اولویت‌های سنی هم وجود داشت. مردم مراجعه می‌کردند و طلبکارانه درخواست تزریق واکسن داشتند، اما واقعا کاری از ما برنمی‌آید: «این مسئله باعث تنش‌های زیادی می‌شد. برخی قبول نمی‌کردند که تزریق واکسن برای تمام گروه‌های سنی دست ما نیست. آنها تصور می‌کردند که ما عمدا به آنها واکسن نمی‌زنیم. همه هم یک جمله می‌گفتند؛ تمام مراکز، واکسن می‌زنند شما چرا این کار را نمی‌کنید؟ بعد که پیگیری می‌کردیم متوجه می‌شدیم که مثلا در یکی از شهرها اولویت‌های سنی اعلام‌شده کمتر از تهران بوده و یکی از اقوام آنها واکسن دریافت کرده است.»
نمی‌خواهیم در عکس و استوری‌های مردم باشیم
«آزاده»، واکسیناتور و کارشناس ثبت در یکی از مراکز تجمیعی واکسیناسیون در جنوب تهران است. به‌گفته او در مراکز واکسیناسیون دو گروه فعالند؛ یک گروه واکسیناتورهای وزارت بهداشت و گروه دیگر تیم‌های داوطلب که عمدتا از بسیج و هلال احمرند. او هم پرستار است و وضعیت کاری در دوره واکسیناسیون کرونا را متفاوت از تمام سوابق کاری‌اش می‌داند: «جالب است که واکسیناسیون کاملا اقدامی ملی و در جهت سلامت مردم است، اما نمی‌دانم چرا برخی از شهروندان اینقدر رفتار بدی با ما دارند. البته خیلی‌ها هم هستند که با لبخندشان سختی ۱۲، ۱۳ ساعت کار مداوم را از ما می‌گیرند؛ با این حال افرادی هم هستند که بابت هر چیزی ایراد می‌گیرند و توهین می‌کنند. من نیروی داوطلب این مرکز هستم و حقوقی که برایم تعیین شده آنقدر کم است که اصلا ارزش این همه اضطراب و تنش را ندارد. گاهی آنقدر حس بدی دارم که از حضورم در اینجا پشیمان می‌شوم.» او ادامه حرف‌هایش را می‌گیرد و می‌گوید: «ما حتی وقت صبحانه خوردن نداریم، خیلی وقت‌ها برای انجام یک کار ضروری نمی‌توانیم میزمان را ترک کنیم. به محض برگشت باید جوابگوی آدم‌های در نوبت باشیم. برخی خیلی عصبانی‌اند، فریاد می‌زنند و ناسزا می‌گویند. حتی در این روزهایی که دیگر از آن معطلی‌های چندساعته گذشته خبری نیست، باز هم برخی رفتارهای بدی با ما دارند.»
او هم درباره مشکلات کاری واکسیناتورها در مراکز می‌گوید: «برخی مواقع سیستم و شبکه قطع یا کند می‌شود. با وجود اینکه با هدف تسریع در کار، ما جزو گروه‌های موظف به ارائه اطلاعات درباره واکسن نیستیم اما مردم دائم سؤالات تکراری می‌پرسند و اگر پاسخ ندهیم ناراحت می‌شوند.»
ثبت تصویری لحظه واکسیناسیون، دست گرفتن ویال واکسن و... داستان دیگری است که واکسیناتورها نسبت به آن احساس خوبی ندارند: «در ورودی مرکز بنری نصب شده که در آن نوشته شده عکس‌برداری حین واکسیناسیون ممنوع است، اما باز هم برخی با اصرار می‌خواهند عکس بگیرند.» به‌گفته او این کار روند واکسیناسیون را مختل می‌کند و مردم را معطل: «ما باید تمرکز و دقت لازم را در کارمان داشته باشیم اما جالب است که مردم یک دست‌شان را برای تزریق آماده می‌کنند و با دست دیگرشان می‌خواهند سلفی بگیرند. این نوعی بی‌احترامی به ما هم هست و باعث ایجاد استرس می‌شود. ضمن اینکه ما هیچ علاقه‌ای به حضور در تصاویر مردم نداریم اما باز هم بدون اجازه، اقدام به عکس‌برداری می‌کنند.»
واکسن است یا آب مقطر؟!
این مشکلی است که یکی دیگر از واکسیناتورها هم که به‌گفته خودش مامایی خوانده به آن اشاره می‌کند: «گاهی به‌دلیل کمبود نیرو، زمانی که واکسن می‌زنیم باید به سرعت پشت کامپیوتر قرار بگیریم تا مشخصات نفر بعدی را ثبت کنیم. همین چند روز پیش حین واردکردن اطلاعات فرد واکسینه‌شده بودم که متوجه شدم در یخدان واکسن را باز کرده و از آن عکس می‌گیرد. به او تذکر دادم ولی در کمال ناباوری هیچ توجهی به تذکر من نکرد. عکس‌هایش را گرفت و رفت. این رفتار واقعا بد است، آنها باید درک کنند که هر اتفاقی برای واکسن‌ها رخ دهد ما باید پاسخگوی آن باشیم.» مشکل دیگر واکسیناتورها پوشش متقاضیان تزریق واکسن است. آستین‌های تنگ یا لباس‌هایی که تزریق واکسن را در ناحیه مورد نظر سخت می‌کند، منجر به معطلی و خستگی نیروها می‌شود. اینها اما تمام مشکلات نیست. واکسیناتورها از سؤالات تکراری مردم هم کلافه شده‌اند: «مدام از ما می‌پرسند این واکسن است یا آب مقطر؟ نمی‌دانم شایعه تزریق آب مقطر از کجا بین مردم پخش شده. در کنار همه اینها مردم دنبال واکسن‌های غیر از آنچه موجود است، هستند. گاهی مدت‌ها در صف می‌ایستند و با اینکه قبلا به آنها گفته شده تنها واکسن موجود سینوفارم است، وقتی نوبتشان می‌شود اصرار می‌کنند که براشان آسترازنکا بزنیم. فکر می‌کنند ما دروغ می‌گوییم. تاکنون هیچ ممنوعیت و محدودیتی در تزریق واکسن نداشته‌ایم و هر واکسنی در اختیار بوده تزریق کرده‌ایم اما نمی‌دانم چرا باورشان نمی‌شود و اصرار بیهوده می‌کنند.»
تزریق به معلولی که دست نداشت و زنی که گفت تو دزدی!
واکسیناتورها در این مدت خاطرات تلخ و شیرین فراوانی دارند. در کنار تمام گلایه‌ها از رفتار برخی شهروندان، گاهی برایشان اتفاقات دردناکی می‌افتد که به گفته خودشان هیچ‌وقت فراموششان نمی‌شود. محمدرضا، واکسیناتور اورژانس جزو نیروهای اعزامی به مراکز بیماران خاص بود و چنین خاطره‌ای دارد. او می‌گوید: «اوایل تیرماه بود که به یک مرکز دولتی نگهداری از سالمندان رفتیم، قرار بود تمام پرسنل و معلولان بستری در این مرکز را واکسینه کنیم. شرایط خوب بود و از اینکه وزارت بهداشت این فرصت را فراهم کرده بود، احساس خوبی داشتم. حالا بین آن‌همه آدم، یکی از معلولان دست نداشت و ما نمی‌توانستیم به او واکسن بزنیم. این تلخ‌ترین اتفاقی بود که در این مدت برایم افتاد. بعد از این که از مرکز خارج شدم چشم‌هایم پر از اشک شد. هنوز که یاد آن صحنه می‌افتم دلم می‌گیرد و می‌خواهم گریه کنم.»
مجتبی هم واکسیناتور یک مرکز تجمیعی واکسن در شمال‌شرق تهران است. او هم خاطره تلخ اما از نوع دیگری دارد که وقتی یادش می‌افتد از شدت عصبانیت دلش می‌خواهد فریاد بزند: «تا چند وقت پیش ویال‌های سینوفارم دو دوزی بود، یعنی هرکدام را به دو نفر می‌زدیم. در محموله‌های جدید وارداتی این ویال‌ها پنج دوزی شده‌اند. برکت و آسترازنکا هم ۱۰ دوزی هستند، اما مردم درباره همین وضعیت هم دائم سؤال می‌پرسند و فکر می‌کنند که ما برای آنها واکسن کمتری می‌زنیم. یادم می‌آید زن سالخورده‌ای زمانی که دید برای خودش و همسرش از یک ویال تزریق کردم، شروع به داد و فریاد کرد و مردم را دور ما جمع کرد. جالب بود که یکی هم فیلم می‌گرفت و او می‌گفت که من از واکسن‌ها دزدیده‌ام و یک ویال را به دونفر تزریق کرده‌ام تا ویال دیگری که باید به همسرش زده می‌شد را برای خودم بردارم. واقعا حس بدی داشتم و در نهایت با توضیح مسئول مرکز و این که ویال‌ها چه شرایطی دارند از من عذرخواهی کردند و رفتند، اما هیچ‌وقت تصویر لحظه‌ای که همه به من نگاه بدی داشتند را فراموش نمی‌کنم.»
هدایت‌الله مرادی، واکسیناتور اعزامی از کادر درمان نیروی زمینی سپاه در مرکز تجمیعی ورزشگاه تختی است که همراه همسرش در ۲ بخش مردان و زنان حضور دارند. فعالیت او همزمان با آغاز واکسیناسیون گروه‌های جوان‌تر بوده و دیدن شور و نشاط آنها او را به وجد آورده است: «چند هفته‌ای است که مشغول به‌کار شدم اما این چند روز اخیر شرایط بهتر شده است، از زمانی که بچه‌ها هم واکسن می‌زنند محیط شادتر شده است. آنها اغلب همراه دوستانشان مراجعه می‌کنند و شوخی و خنده‌هایشان به ما هم منتقل می‌شود. عکس می‌اندازند و سر به سر هم می‌گذارند. با اینکه عکس‌برداری ممنوع است اما خیلی سخت نمی‌گیریم تا خاطره خوشی برای آنها باقی بماند.»
نیروها شبانه روزی مشغول فعالیت هستند
امیرعلی فریدون‌فر، رئیس مرکز بهداشت شرق تهران درباره انتخاب نیروهای واکسیناتور در مراکز تزریقی واکسن توضیحاتی به همشهری می‌دهد: «این افراد عمدتا از همه گروه‌ها انتخاب می‌شوند و مراقبان سلامت که در رشته بهداشت تحصیل کرده باشند، مجاز به تزریق واکسن هستند. در خانه‌های بهداشت تا پیش از این هم، همین افراد اقدام به تزریق واکسن می‌کردند اما در طرح بسیج ملی واکسیناسیون علیه کرونا از همه گروه‌های مردم‌نهاد استفاده کردیم، البته منوط به این که دوره‌های امداد را گذرانده باشند.»
به‌گفته فریدون‌فر، این افراد که عضو نهادهایی ازجمله هلال‌احمر، بسیج و... هستند با وجود اینکه مدارک لازم را دارند، پیش از شروع به‌کار در مراکز واکسیناسیون، آموزش‌های تئوری و علمی لازم را زیر نظر واکسیناتورهای حرفه‌ای گذرانده‌اند، تزریق در مراکز هم با وجود همین آموزش‌ها زیر نظر پزشکان و ناظران صورت می‌گیرد. او در ادامه به کمبود نیرو برای تزریق واکسن اشاره می‌کند و می‌گوید: «کمبود نیرو داریم، چراکه در طرح ملی واکسیناسیون کار بزرگی در حال انجام است. قبلا روزانه ۱۵۰ هزار تا ۲۰۰ هزار واکسن تزریق می‌شد اما حالا آمار به‌طور میانگین به یک میلیون و ۵۰۰ هزار دوز رسیده است. هم‌اکنون در تهران به‌طور متوسط بالای ۲۶۰ هزار واکسن تزریق می‌شود و هر قدر هم نیرو اضافه شود، باز هم کم است. کارها به خوبی پیش می‌رود و به‌صورت شبانه‌روزی نیروهای ما در حال فعالیت هستند.»
به‌گفته این مسئول مجموع واکسیناسیون در کشور از ۵۱ میلیون دوز تلقیح فراتر رفته و تا چند روز آینده جمعیت دریافت‌کننده هر دو دوز واکسن به بیش از ۲۵ درصد از کل جمعیت هدف می‌رسد که این عدد خوبی برای تزریق افراد بالای ۱۸ سال در دنیاست. او در ادامه به برخی مشکلات واکسیناتورها در مراکز تزریق واکسن اشاره می‌کند که یکی از آنها سؤال‌پیچ شدنشان از سوی مراجعه‌کنندگان است: «اطلاع‌رسانی به مراجعه‌کنندگان به هیچ‌وجه وظیفه این افراد نیست و اگر خدماتی به جز ثبت و تزریق واکسن انجام می‌دهند تنها با هدف کمک و ارائه خدمات بهتر به مردم است. گروه‌های آموزشی در مراکز تجمیعی به‌صورت جداگانه حضور دارند و قبل و بعد از تزریق به مردم اطلاع‌رسانی می‌کنند.» او می‌گوید: «افرادی مراجعه می‌کنند که به محض بهبودی از کرونا می‌خواهند واکسن تزریق کنند، یا کسانی هستند که هنگام مراجعه علائم یا اطلاعات نادرست درباره عوارض بعد از تزریق دارند؛ این افراد مورد مشاوره قرار می‌گیرند و اطلاعات کامل به آنها داده می‌شود. اما با این حال باز هم برخی عادت دارند یک سؤال را از چندین نفر بپرسند.»
درگیری فیزیکی با واکسیناتورها
فریدون‌فر همچنین به روزهای سختی که این گروه در ماه‌های گذشته پشت سر گذاشتند اشاره می‌کند و می‌گوید: «در روزهای کمبود واکسن، نیروهای ما گاهی دچار هتک حرمت می‌شدند، در حالی که آنها اصلا مقصر کمبود یا نبود واکسن نیستند. ناسزا می‌شنیدند و حتی گزارش‌هایی به ما رسیده که در برخی مراکز درگیری فیزیکی با این افراد رخ داده است. حالا اما وضعیت آرام‌تر شده است.» براساس اعلام او، قبلا افراد به‌طور متوسط ۱۸۰ دقیقه برای تزریق واکسن معطل می‌شدند که حالا این زمان به ۵ دقیقه کاهش یافته است. البته اگر سیستم اختلال داشته باشد این ۵ دقیقه به ۱۵ دقیقه می‌رسد اما بیشتر از این معطلی ایجاد نمی‌شود. او می‌گوید: «میزان مراجعه‌های مردم در طول روز و شب، تقسیم شده و در این میان تنها نگرانی از بابت کسانی است که در برابر تزریق واکسن مقاومت می‌کنند. در همه‌جای دنیا ۲۰ تا ۲۵ درصد مردم تمایلی به تزریق واکسن ندارند، این میزان را در کشور هم داریم اما نکته اینجاست که از وقتی خبر ورود واکسن فایزر و جانسون اند جانسون منتشر شده، همه منتظرند تا آن واکسن‌ها را تزریق کنند؛ درحالی‌که براساس اعلام وزارت بهداشت این واکسن‌ها تنها برای تزریق به زنان باردار و البته دوز سوم کادر درمان، مورد استفاده قرار می‌گیرد.»