به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از ایرنا، مهدی زارع رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم در پاسخ به این سوال که در صورت وقوع زلزله در تهران، آتش‌سوزی در این کلان‌شهر تا چه حد جدی است، گفت: شبکه گاز تهران با حدود ۲۲ هزار کیلومتر طول شبکه توزیع، ۱.۱ میلیون انشعاب و ۵.۶ میلیون مشترک بسیار گسترده است. اگر این سامانه شبکه گاز تحت اثر خسارات شدید و ناگهانی زلزله قرار گیرد، نشت گاز ممکن است باعث آتش‌سوزی گسترده، انفجارهای عظیم و درنتیجه تلفات قابل توجه انسانی شود.
وی افزود: پژوهشگران در سال‌های اخیر به مدل‌سازی و ارزیابی آتش‌سوزی محتمل پس از زلزله در تهران پرداخته‌اند از قبیل آتش‌سوزی در ساختمان‌های بلند تهران، آتش‌سوزی در ساختمان پلاسکو در ۳۰ دی ۱۳۹۵ که منجر به فروریختن این ساختمان ۱۷ طبقه و کشته شدن ۲۱ نفر شد.
تاب‌آوری مناطق شهری در صورت وقوع آتش‌سوزی گسترده
استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی ادامه داد: در تهران این پرسش اخیرا مطرح شده که مناطق شهری در صورت وقوع آتش‌سوزی گسترده پس از زلزله چقدر تاب‌آور خواهند بود. برنامه‌ریزی و سیاست‌های مربوط به تخصیص کاربری اراضی در نزدیکی مناطق خطرناک از نظر بروز آتش‌سوزی تنها با دسترس بودن نقشه‌های ریسک و خسارات محتمل ممکن است. همچنین توسعه شهرک‌سازی و هرگونه فعالیت ساختمانی مستلزم آگاهی از مناطق خطرناک و تهدیدهای آتش‌سوزی پس از زلزله است.
زارع تاکید کرد: آتش‌سوزی‌های ناشی از زلزله‌های بزرگ با توجه به عمر طولانی خطوط لوله گاز در تهران و عبور لوله‌های گاز از گسل‌های موجود یا محل‌های آسیب‌پذیر در برابر جابه‌جایی‌های شدید سطحی یا در مجاورت آنها از تبعات بسیار محتمل زلزله است.
وی ادامه داد: در مناطق مرکزی به سمت جنوب، جنوب شرق و جنوب غرب تهران با توجه به تراکم و معرضیت بالا و بافت فرسوده ظرفیت خسارت بالا ناشی از آتش‌سوزی در مواقع زلزله‌های احتمالی وجود دارد.
کدام یک از گسل‌های تهران خطرناک‌تر است؟
این محقق در توضیح خود در مورد وضعیت گسل‌های تهران و این‌که کدام‌یک در مقایسه با بقیه خطرناک‌تر است، گفت: گسل مشا و گسل شمال تهران در مرز جنوبی البرز مرکزی ۲ گسل مهم در شمال تهران هستند. این گسل‌ها مرز جنوبی رشته کوه البرز را در ناحیه تهران تعیین می‌کنند و منطقه پرجمعیت تهران روی بخش‌هایی از گسل شمال تهران احداث شده است.
زارع گفت: منطقه پرجمعیت پیرامون تهران در سال ۱۴۰۰ محل زندگی حدود ۱۷.۵ میلیون نفر جمعیت است. گسل‌های مشا و شمال تهران با توجه به لرزه‌خیزی تاریخی ثبت شده در منطقه و ویژگی‌های لرزه زمین ساختی، ظرفیت خطر لرزه‌خیزی بالایی دارند و به دلیل جمعیت بالا، بیشترین ریسک قابل انتظار زلزله در ایران را می‌توان به این گسل نسبت داد.
وی توضیح داد: گسل‌های فعال ایوانکی، پیشوا، کهریزک هریک توانایی زمین‌لرزه‌ای با بزرگای بیش از ۶ تا ۷.۵ را دارند. گسل‌های مشا و شمال تهران به عنوان گسل‌های فشاری با مولفه امتدادلغز در منطقه لواسانات در ۳۵ کیلومتری شمال شرق تهران به هم می‌پیوندند.
این استاد زلزله‌شناسی گفت: لواسانات در ناحیه اتصال دو گسل واقع شده است. روستای محل تلاقی این دو گسل، کلان نام دارد. در اثر زمین‌لرزه در هریک از این گسل‌ها، جنبایی گسلی که با آن تلاقی دارد، ممکن است.
زارع افزود: گسل پردیسان به عنوان گسل پیشانی راندگی پهنه گسل‌های شمال تهران به صورت شرقی ـ غربی از میانه شهر تهران و در قطعاتی به طول کلی حدود ۴۰ کیلومتر عبور می‌کند ولی به نظر می‌رسد که این سامانه گسله در شرق با گسل پردیس و در نهایت به گسلی شرقی ـ غربی در روستای چنار شرق در ۵ کیلومتری شمال شرق دماوند می‌رسد. به این ترتیب این سامانه گسله طولی حدود ۱۰۰ کیلومتر دارد و شامل قطعاتی گسله به نام‌های گسله چنار شرق، پردیس و پردیسان است.
وی گفت: گسل شمال تهران در جنوبی‌ترین دامنه کوه‌های البرز مرکزی و از مجاورت چند شهر از استان تهران شامل پردیس، لواسان، شهر قدس و ملارد عبور می‌کند. طول گسل شمال تهران در سه قطعه اصلی، حدود ۱۰۰ کیلومتر است. مطالعات دیرینه لرزه‌شناسی روی گسل شمال تهران نه رخداد زلزله را در بازه زمانی سی هزار ساله گذشته نشان داده است که بزرگایی بین ۶.۰ تا ۷.۵ داشته‌اند.
استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی افزود: هر ۳ هزار تا ۳ هزار و ۵۰۰ سال یک رخداد زلزله شدید تا اصلی روی گسل شمال تهران رخ می‌دهد. زلزله آخر یکی در ۳ هزار و ۲۰۰ سال و دومی در ۷ هزار سال قبل رخ داده است.
زارع در پاسخ به این سوال که تناوب زلزله در تهران هر چند سال است، اظهار کرد: زمین‌لرزه‌های مخرب گذشته مانند زلزله با بزرگای ۷.۴ طبس ۲۵ شهریور ۱۳۵۷، زلزله با بزرگای ۷.۳ در ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ منجیل، پنجم دی ۱۳۸۲ بم با بزرگای ۶.۵ و ۲۱ آبان ۱۳۹۶ ازگله سرپل ذهاب، با بزرگای ۷.۳ توجه‌ها را به دوره‌های بازگشت زمین‌لرزه در تهران جلب کردند.
آخرین زمین‌لرزه‌ای که کلان‌شهر تهران را تحت تاثیر قرار داد
وی اظهار کرد: آخرین زمین‌لرزه‌ای که کلان‌شهر تهران کنونی را تحت تاثیر قرار داد، زلزله دماوند ـ شمیرانات روی قطعه شرقی گسل مشا و محدوده تلاقی آن با گسل شمال تهران در ۲۷ مارس ۱۸۳۰ میلادی و در سال‌های پایانی دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار بود که بزرگایی آن حدود ۷.۲ و پهنه کانونی آن در پهنه بین ۵۰ تا ۲۰ کیلومتری شمال شرقی تهران برآورد شده است.
رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم خاطرنشان کرد: زمین‌لرزه ری ـ طالقان در ۹۵۸ میلادی در پهنه‌ای رخ داده که گسل مسبب آن را یا بخش غربی گسل مشا یا گسل طالقان حدس می‌زنند.
۴ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در حریم گسل‌های فعال تهران زندگی می‌کنند
استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی گفت: با توجه به مجاورت جمعیت رو به رشد در منطقه تهران روی گسل و در نزدیکی گسل شمال تهران، توجه به توسعه شهر تهران و تعیین دقیق بازگشت زمین‌لرزه روی هر گسل بسیار مهم است.
زارع گفت: اکنون حدود ۲.۵ میلیون نفر در استان تهران و البرز روی پهنه گسل شمال تهران زندگی می‌کنند، و حدود ۸۰۰ هزار نفر در حریم گسل ایوانکی در جنوب شرق تهران و حدود ۸۵۰ هزار نفر در حریم گسل پیشوا و حدود ۳۹۰ هزار نفر در شهرستان ری در حریم گسل کهریزک. به این ترتیب به نظر می‌رسد که در محدوده تهران و شهرستان‌های پیرامون آن حدود ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر روی یا در حریم نزدیک گسل‌های فعال در تهران و پیرامون آن زندگی می‌کنند.
نگرانی سازمان‌های امدادرسان جهان در مورد وقوع زلزله در شهرهای بزرگ جهان
گفتنی است، طبق هشدار کمیته اضطراری فجایع طبیعی (DEC) در سال‌های اخیر هم‌اکنون بیشترین نگرانی‌های سازمان‌های امدادرسان جهان در مورد وقوع زلزله در شهرهای بزرگ جهان از جمله تهران، استانبول در ترکیه و کاتماندو در نپال است.
شهر تهران در دامنه جنوبی البرز و روی نهشته‌های آبرفتی کواترنر بنا شده و قسمت جنوبی آن در کناره شمال باختری کویر قرار دارد. اختلاف ارتفاع ناگهانی بین البرز و تهران می‌تواند در اثر راندگی شمال تهران باشد. علاوه بر راندگی شمال تهران و چندین گسل جوان و جنبای در شمال و جنوب شهر، نهشته‌های آبرفتی دشت تهران و شهر ری نیز دارای گسل‌های متعددی هستند که به هنگام جنبیدن گسل‌های بزرگ ممکن است دچار لغزش و جابجایی شوند.
از میان گسل‌های متعدد دربرگیرنده تهران، شاخه گسل مشا در شمال شرقی تهران و در جایی را که با گسل تهران تلاقی می‌کند، به عنوان چشمه لرزه‌ای با اهمیت بالا برمی‌شمریم. گسل شمال تهران در مرز کوه و دشت و چسبیده به حوزه شهری تهران در شمال شهر، گسل کهریزک در جنوب، راندگی نیاوران از جمله گسل‌های با توان لرزه‌زایی بالا است گسل‌های شمال و جنوب ری و توان لرزه‌زایی آنها نیز شایان توجه است.