همشهری- مرضیه موسوی: آنها فقط مادر نوزادان از راه رسیده خود نیستند؛ زنانی هستند که نسبت به نوزادان نارس مادران دیگر هم حس مسئولیت دارند؛ این می‌شود که در بدو مادرانگی شیره جانشان را بین فرزند خود و دیگری که نه می‌بینندش و نه می‌شناسندش، تقسیم می‌کنند. می‌خواهند مرهمی باشند روی زخم مادران مضطرب و نگرانی که هر روز از پشت شیشه بخش مراقبت‌های ویژه نظاره‌گر نوزاد خود هستند که زیر دستگاه‌های مکانیکی، تنها و یکه برای رسیدن به خط شروع زندگی با دنیا می‌جنگند.
حالا هر روز یخچال کوچک زایشگاه پر می‌شود از شیشه‌های شیر مادرانی که یا آمده‌اند بیمارستان و در اتاق کوچک و استرلیزه، شیرشان را دوشیده و هدیه می‌کنند یا در خانه اضافی شیر روزانه‌شان را در شیشه‌های مخصوص دوشیده و برای بیمارستان پیک می‌کنند. ۲ سالی هست که یک اتاق کوچک در بیمارستان شهید اکبرآبادی تهران تبدیل شده به بزرگ‌ترین بانک توزیع مهر و محبت مادری.
رنج مادران دیگر، رنج من است
فاطمه خسروی که ۲ روز از زایمانش می‌گذرد، برای اهدای شیر به بیمارستان اکبرآبادی آمده است. نوزاد خودش به‌دلیل بیماری در همین بیمارستان بستری است. عرق زایمان سخت هنوز روی پیشانی‌اش خشک نشده؛ «وقتی فهمیدم در این بیمارستان بانک شیر هست، داوطلب اهدای شیر شدم. می‌دانم که در همین بخش نوزادان زیادی بستری هستند که از شیر مادرشان بی‌بهره‌اند. وقتی می‌توانم با اهدای شیر به بهبود هرچه زودتر این نوزادان کمک کنم حتما این کار را انجام می‌دهم؛ می‌دانم هر دقیقه‌ای که یک مادر و نوزاد در بیمارستان سپری می‌کنند برای هر کدامشان چقدر سخت است.»
از تجربه‌اش برای شیر دادن به نوزادان دیگر می‌گوید و استیصالی که با کم بودن شیر، به مادران دست می‌دهد: «وقتی نخستین فرزندم به دنیا آمد، من و نوزاد باید یک هفته در بیمارستان بستری می‌شدیم. البته آن سال‌ها هنوز بانک شیر نبود، ولی گاهی مادرهایی که نوزادانشان به هیچ‌وجه آرام نمی‌شدند از من می‌خواستند که به فرزندشان شیر بدهم. ممکن است غدد تولید شیر برای برخی از مادران دیرتر شروع به‌کار کند. تحمل این موضوع برای مادران به‌خصوص زمانی که نوزاد تازه به دنیا آمده خیلی سخت است و اینجاست که کمک مادرانی که پر شیرتر هستند، به‌کار می‌آید.» فاطمه زارع، مادر دیگری است که دوقلوهایش به‌دلیل تولد زودهنگام در ۳۱ هفتگی، در بخش مراقبت‌های ویژه بستری هستند. به کمک پرستارها یکی از نوزادان را از تخت بیرون می‌آورد و شیشه شیری که از بانک شیر به دستش رسیده را مقابل دهان نوزاد می‌گذارد. او می‌گوید: «وقتی بچه‌ها در این بخش بستری شدند، پرستارها برایم توضیح دادند که می‌توانم به جای شیر خشک به آنها از شیر مادران دیگر که به بانک شیر اهدا شده بدهم. روند تحویل و نگهداری و پاستوریزه کردن شیرها را هم نشانم دادند و من از این پیشنهاد استقبال کردم. بچه‌هایم تا وزن گرفتن و تکمیل شدن ریه‌هایشان باید در اینجا بستری بمانند و حداقل در این مدت خیالم از بابت تغذیه آنها راحت است.»
وزن‌گیری نوزادان نارس
وزن پایین، ویژگی مشترک نوزادانی است که در بخش ان.آی.سی.یو یا مراقبت‌های ویژه بستری هستند. دلایل مختلفی باعث تولد زودهنگام آنها شده است؛ از چندقلو بودن گرفته تا اتفاق‌های غیرقابل پیش‌بینی و... که بارداری را به پایان می‌رساند. مریم سابوته، متخصص اطفال و رئیس بخش بانک شیر نوزادان بیمارستان شهید اکبرآبادی در این‌باره می‌گوید: «طبق پروتکل‌هایی که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده، تغذیه با شیر مادر تأثیر زیادی در روند رشد نوزادان و همچنین کاهش احتمال درگیری آنها با بیماری‌های گوارشی دارد؛ برای مثال نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند ۷ برابر کمتر از نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌کنند، دچار کولیت روده‌ای می‌شوند، اما نوزادانی هستند که به دلایل مختلف امکان تغذیه با شیر مادر خود را ندارند؛ به‌خصوص نوزادانی که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند؛ به همین‌خاطر بانک شیر نوزادان در بیمارستان شهید اکبرآبادی را راه‌اندازی کردیم تا از شیر مازاد دیگر مادران استفاده کنیم.»
همه ۶۰ تخت مراقبت‌های ویژه بیمارستان شهید اکبرآبادی در اشغال نوزادان نارسی است که وزن کمتر از ۲ و نیم کیلوگرم دارند و هنوز ریه‌ها، بینایی و حتی دستگاه گوارش‌شان تکمیل نشده است. سابوته می‌گوید: «در ۲سالی که از راه‌اندازی بانک شیر بیمارستان اکبرآبادی می‌گذرد، این نوزادان از شیر مادران دیگری تغذیه می‌شوند که با ما همکاری می‌کنند.»
شیردهی به ۱۷۰۰ نوزاد
در این ۲ سال که بیمارستان شهید اکبرآبادی، بانک شیر دارد، بیش از ۱۷۰۰ نوزاد از شیرهای اهدایی تغذیه کرده‌اند. مجید کلانی، فوق‌تخصص نوزادان و مسئول بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بیمارستان شهید اکبرآبادی می‌گوید: «با توجه به اهمیت تغذیه نوزادان با شیر مادر و عوارضی که ممکن است نوزادان با مصرف شیرخشک و سایر شیرها تجربه کنند، اولویت اول برای ما تغذیه این نوزادان با شیر مادر خودشان است. درصورت نبود این امکان، نوزادان می‌توانند از شیر دایه استفاده کنند یا شیری که در ذخیره بانک شیر موجود است. این شیر تأثیر زیادی در تکامل دستگاه گوارش، وزن‌گیری و تقویت سیستم ایمنی آنها دارد. از زمان راه‌اندازی بانک شیر، وضعیت نوزادان نارس از نظر بیماری‌های گوارشی و انتروکولیک نکروزان که در بین این نوزادان بسیار شایع است، بهتر شده است.»
به جز بیمارستان شهید اکبرآبادی، در بیمارستان ولی‌عصر (عج) مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) هم بانک شیر نوزادان دایر شده است اما کلانی می‌گوید باید در همه زایشگاه‌ها این بانک راه‌اندازی شود. «اگر این بانک در بیمارستان‌های بیشتری ایجاد شود، قطعا مادران زیادی از آن استقبال خواهند کرد و مهرشان را توزیع می‌کنند.»
شیر اهدایی چه مسیری را طی می‌کند؟
شیرهای اهدایی از زمان اهدا به بانک شیر تا رسیدن به‌دست نوزادان مسیر مشخصی را طی می‌کند. مژده سهلانی، مسئول اجرایی بانک شیر بیمارستان شهید اکبرآبادی می‌گوید: «مادرانی که برای اهدای شیر مازاد داوطلب می‌شوند، معمولا از طریق مراکز بهداشت یا سایت بانک شیر با ما آشنا می‌شوند. این افراد برای داوطلب اهدای شیرشدن باید شرایط اولیه‌ای داشته باشند. مثلا باید فرزند زیر یک سال داشته باشند یا آزمایش‌های اولیه ایدز و هپاتیت را انجام بدهند. سپس برای اهدای شیر می‌توانند به اینجا مراجعه کنند. مادرانی هم که به هر دلیلی نمی‌توانند به اینجا مراجعه کنند، در خانه‌شان پیک اختصاصی می‌فرستیم تا شیر دوشیده‌شده‌شان را تحویل دهند.»
سپس شیر برای انجام آزمایش‌های اولیه به آزمایشگاه کوچک بانک شیر می‌رود. سهلانی می‌گوید: «کشت اولیه میکروبیولوژیکی روی شیر دریافتی انجام می‌شود. بعد از مخلوط‌کردن شیر ۳ تا ۵ مادر با هم و ریختن آن در ظرف مخصوص، روند پاستوریزه‌کردن آغاز می‌شود. بعد دوباره این شیر پاستوریزاسیون شده کشت میکروبی می‌شود و در نهایت شیر امن و سالم برای مصرف نوزادان در فریزر منفی ۱۸ درجه نگهداری می‌شود.»
شیرهای موجود در بانک شیر بیمارستان اکبرآبادی اغلب نیاز نوزادان بخش مراقبت‌های ویژه همین بیمارستان را تامین می‌کند. اما در ۲ سال گذشته متقاضیانی خارج از این بیمارستان هم دریافت‌کننده شیر بوده‌اند. سهلانی می‌گوید: «هم‌اکنون شیر دریافتی ما به اندازه‌ای نیست که بتوانیم همه تقاضاهای خارج از بیمارستان را پوشش دهیم. با این حال، افرادی بودند که با توصیه پزشک به استفاده از شیر مادر نیاز داشتند. مثلا نوزاد بسیار نارسی که در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری بود و مادرش به‌دلیل ابتلا به کرونا فوت کرده بود. این نوزاد تا یک ماه از شیر این بانک تغذیه می‌کرد تا وزن بگیرد. نوزاد دیگری داشتیم که او هم مادر خود را از دست داده بود و علاوه بر نارس‌بودن، به‌دلیل بیماری بدو تولد تحت عمل جراحی قرار گرفته بود. این نوزاد هم تا یک ماه از شیرهای اهدایی مادران دیگر به این بانک تغذیه می‌کرد چون امکان استفاده از شیر خشک را نداشت.»
مسئول اجرایی بانک شیر بیمارستان شهید اکبرآبادی مادرانی که فرزند زیر یک سال و شیر مازاد دارند را به اهدای شیر دعوت می‌کند و می‌گوید: «اگر ذخیره بانک شیر ما بیشتر شود، می‌توانیم تعداد نوزادان بیشتری را در بیمارستان‌ها و مراکز مختلف حمایت کنیم. افراد علاقه‌مند می‌توانند از طریق شماره تماس ۰۲۱۵۵۹۸۱۰۹۰ با ما در ارتباط باشند و بعد از هماهنگی‌های لازم، به جمع اهداکنندگان بپیوندند.»
اتاق کوچک بیمارستان اکبرآبادی بوی شیرین شیر می‌دهد؛ عطر خوشی که همیشه از دهان نوزادان تراوش می‌شود. پرستاران گه‌گداری می‌آیند و یک شیشه می‌برند برای نوزاد گرسنه‌ای که بخش مراقبت ویژه را روی سرش گذاشته است. اینجا مهر مادری توزیع می‌کنند.