به گزارش همشهری آنلاین به نقل از روزنامه همشهری، کمیسیون اتحادیه اروپا در فوریه سال‌جاری میلادی سیاست جدید تجاری خود را مورد بازنگری قرار داد و اعلام کرد که سیاست‌های تجاری باز، پایدار و جسورانه را به اجرا می‌گذارد. یکی از اهدافی که سیاستمداران اروپایی دنبال می‌کنند به تقابل با روند پیش‌رونده اقتصاد چین است.
مقامات ایران به‌ویژه در دولت سیدابراهیم رئیسی، هم به‌دنبال روابط راهبردی بلندمدت با چین و روسیه است و هم امیدوار هستند که روابط ایران با اروپا به قبل از اعمال تحریم‌ها برگردد. مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در گزارشی با ارزیابی چشم‌انداز آینده روابط تجاری ایران و اروپا می‌گوید: در شرایطی که ایران و آمریکا روابط دیپلماتیک و تجاری رسمی ندارند، نگاه بسیاری از مقامات ایرانی این بوده است که رابطه با اروپا می‌تواند جایگزین رابطه با آمریکا شود و برخی از نیازهای اقتصادی و صنعتی ایران را برطرف کند. ازجمله نشانه‌های مثبت در رویکرد دولت سیزدهم برای بهبود روابط با اروپا می‌توان به تماس‌های دیپلماتیک بین رئیس‌جمهوری کشور با مقامات ارشد اروپایی از جمله رئیس‌جمهور فرانسه و رئیس شورای اروپا اشاره کرد که در این گفت‌وگوها، سیدابراهیم رئیسی خواستار برقراری روابط متوازن، قوی و پایدار بین تهران با قاره سبز شده است. همزمان با روی کارآمدن دولت جدید، چالش اصلی بر سر زمان و نحوه مذاکرات هسته‌ای است که ۴ ماه است متوقف شده و انتظار می‌رود با سفر اخیر انریکه مورا، مذاکره‌کننده و نماینده اتحادیه اروپا به تهران این مذاکرات در آینده نزدیک آغاز شود.
این گزارش می‌افزاید: اروپا بعد از چین، دومین شریک تجاری ایران به‌شمار می‌رود و حجم تجارت ایران و اروپا در سال ۲۰۲۰ میلادی به حدود ۴ میلیارد یورو رسیده که حدود ۱۱ درصد از کل تجارت خارجی ایران را شامل می‌شود. البته حجم صادرات ایران به قاره سبز در سال گذشته میلادی تنها ۶۷۱ میلیون یورو بوده درحالی‌که بالغ بر ۳ میلیارد یورو کالا و خدمات از اروپا وارد ایران شده است.
گام‌های عبور از تنگنای تجاری
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران به‌عنوان یک تشکل وابسته به بخش خصوصی می‌گوید: گام نخست در راه توسعه روابط تجاری ایران و اروپا، به احیای برجام و رفع تحریم‌های ثانویه آمریکا برضدایران بستگی دارد. این گزارش می‌افزاید: بعد از اجرای برجام در سال ۲۰۱۶ صادرات اروپا به ایران ۴۷ درصد و واردات هم ۵۶۰ درصد قد کشید که بخش عمده واردات اروپا نفت خام ایران بود. برآوردها نشان می‌دهد که درصورت احیای برجام و رفع دوباره تحریم‌های ایران دو سناریوی بدبینانه افزایش ۸۰ درصدی تجارت ایران و اروپا و سناریوی خوش‌بینانه ۱۲۰ درصدی قابل پیش‌بینی است. بااین‌حال نمی‌توان انتظار داشت که روابط تجاری دوطرف به میزان قبل از تحریم‌ها در سال ۲۰۱۶ بازگردد. در سناریوی بدبینانه، صادرات اروپا به ایران حدود ۵.۵ میلیارد یورو در سال و در سناریوی خوش‌بینانه حدود ۶.۲ میلیارد یورو در سال برآوردشده، خواهد رسید که با رقم ۷.۷ میلیارد یورو بعد از اجرای برجام در سال ۲۰۱۷ فاصله دارد. همچنین براساس سناریوهای بدبینانه و خوش‌بینانه، واردات اروپا از ایران بین ۴ تا ۵.۵ میلیارد یورو در سال خواهد بود که با رقم ۷.۷ میلیارد یورو در سال بعد از رفع تحریم‌ها در سال ۲۰۱۶ فاصله خواهد داشت.
بازوی تحقیقاتی پارلمان بخش خصوصی ایران می‌گوید: هرچند اراده سیاسی و بستر نهادی لازم برای بازسازی روابط اقتصادی و تجاری ایران و اتحادیه اروپا فراهم است اما تحقق عینی این دو مولفه نیازمند رفع تحریم‌های ثانویه آمریکا برضدایران است و درصورت احیای برجام می‌توان امیدوار بود که روابط تجاری ایران و اروپا احیا شود ولی برآوردها نشان می‌دهد که حتی در این صورت، نمی‌توان انتظار داشت که سطح روابط تجاری به سطح زمان رفع تحریم‌های ایران در سال ۲۰۱۶برسد.
تغییر مسیر اروپایی‌ها
مسیر تجاری اروپا با جهان تحت‌تأثیر رشد فزاینده اقتصاد چین در حال دگرگونی است؛ چراکه برآوردها نشان می‌دهد اقتصاد چین در سال ۲۰۲۱ از اقتصاد اروپا و در سال ۲۰۲۸ از اقتصاد آمریکا سبقت خواهد گرفت و این کشور به قدرت اول اقتصاد دنیا تبدیل می‌شود. سیاستمداران اروپا نگران این وضعیت هستند و تلاش دارند که رویکردهای سختگیرانه را در روابط با اژدهای زرد در پیش بگیرند اما این تغییر مسیر تجاری اروپا چه تأثیری بر روابط با ایران خواهد داشت.
اروپا هدف سیاست خارجی خود را حمایت از گذر سبز و زنجیره ارزش مسئولیت‌پذیر و پایدار قرار داده و در یک افق از پیش تعیین‌شده تلاش دارد که سهم انرژی‌های فسیلی را در اقتصاد خود کاهش و سهم انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر را افزایش دهد.
در چنین وضعیتی راه همکاری با اروپا کمتر وابسته به انرژی‌های فسیلی ازجمله نفت‌خام و فراورده‌های آن خواهد بود به‌ویژه اینکه سیاستمداران قاره سبز، ملاحظات زیست‌محیطی را هم به پیوست ملاحظات تجاری خود اضافه کرده‌اند. تغییر مسیر جدی دیگر در الگوی آینده تجارت اروپا با جهان به اقتصاد دیجیتال گره‌خورده و بخش جدایی‌ناپذیری از اقتصاد این قاره را تشکیل می‌دهد و افزون بر این اروپایی‌ها به دنبال اصلاح ساختار سازمان تجارت جهانی هستند؛ چراکه طی سال‌های اخیر این سازمان کارکرد خود را ازدست‌داده و قدرت‌های بزرگ اقتصادی دنیا ازجمله چین و آمریکا اختلاف‌های تجاری خود را خارج از این سازمان مدیریت می‌کنند. از سوی دیگر اتحادیه اروپا دارای بزرگ‌ترین شبکه موافقتنامه‌های تجاری در جهان است و با بیش از ۷۸ کشور دنیا توافقنامه تجاری دارد. علاوه بر اینکه اتحادیه یادشده تلاش دارد تا سطح روابط خود را با کشورهای آفریقایی افزایش دهد. البته نباید از این مسئله غفلت کرد که بازسازی و تحکیم روابط آسیب‌دیده تجاری بین اروپا و آمریکا درنتیجه سیاست‌های مخرب دوران ترامپ هم از اولویت‌های جدی این قاره سبز به‌شمار می‌رود.
جایگاه ایران در اطلس تجاری قاره سبز
اتاق ایران می‌گوید: کشور ایران به‌دلیل موقعیت ممتاز ژئوپلیتیک، ذخایر عظیم انرژی و نیروی انسانی ماهر می‌تواند از رقابت اقتصادی بین اروپا و چین در راستای منافع خود بهره ببرد و درصورت احیای برجام و رفع تحریم‌ها شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی انگیزه بیشتری برای حضور در ایران خواهند داشت؛ به‌خصوص اینکه تجربه شرکت‌های اروپایی در کار اقتصادی با ایران از رقبای چینی‌شان بیشتر است و مصرف‌کننده ایرانی تصویر و ذهنیت بهتری نسبت به محصولات اروپایی‌ها دارد.
همچنین به‌دلیل مقررات سختگیرانه اتحادیه اروپا در برابر سرمایه‌گذاری مستقیم دولتی چین، پیش‌بینی می‌شود شرکت‌های چینی به‌دنبال مقاصد جدیدی برای سرمایه‌گذاری خواهند بود و ایران می‌تواند با بهبود شرایط کسب‌وکار، تسهیل قوانین سرمایه‌گذاری و اصلاح باورهای عمومی نسبت به چین زمینه جذب سرمایه‌گذاری‌های مستقیم چین را فراهم کند.
با این حال سختگیری ضوابط تجاری اروپا در ارتباط با کالاهای دارای کاربرد دوگانه یک چالش در روابط با ایران خواهد بود؛ به‌ویژه اینکه اتحادیه اروپا از این طریق می‌خواهد قدرت خود را به‌گونه‌ای احیا کند که تبعات امنیتی و حقوق بشری کمتری را به‌دنبال داشته باشد. این سیاست اروپایی‌ها می‌تواند پیامدهای محدودکننده‌ای بر روابط تجاری ایران و اروپا داشته باشد؛ چراکه ازیک‌طرف بخش مهمی از کالاها و فناوری‌های با کاربرد دوگانه در حوزه زیرساختی اقتصاد مورداستفاده قرار می‌گیرند و از طرف دیگر بخشی از فعالیت‌های زیرساختی ایران در اختیار شرکت‌ها و نهادهایی است که به‌نوعی با مجموعه‌های نظامی کشور در پیوند هستند.
گذار به سمت اقتصاد سبز
یکی از سیاست‌های جدید اتحادیه اروپا حرکت به سمت اقتصاد سبز و درنتیجه کاهش نیاز اروپا به انرژی‌های فسیلی مانند نفت و گاز و کاهش وابستگی به واردات انرژی‌های فسیلی است. اتخاذ سیاست اروپا برای گذر به سمت اقتصاد سبز می‌تواند زمینه محدودسازی روابط اقتصادی، تجاری و صنعتی با ایران را فراهم و حضور و سرمایه‌گذاری شرکت‌های اروپایی در ایران را با موانع جدیدی روبه‌رو کند و به میزان تبعیت شرکت‌های اروپایی از ضوابط سختگیرانه جدید در حوزه فناوری‌های حساس، تعاملات اقتصادی ایران و اروپا محدودتر خواهد شد. به‌ویژه این که ایران همواره یکی از چند کشور عمده تأمین‌کننده نفت خام کشورهای عضو اتحادیه اروپا بوده و در سال ۲۰۱۸ ایران حدود ۴ درصد نفت خام کشورهای عضو اتحادیه اروپا را تأمین کرده، هرچند پس از بازگشت تحریم‌ها توسط دولت ترامپ، آمار دقیقی از میزان صادرات نفت خام ایران به اروپا وجود ندارد، اما برخی برآوردها رقم ۶۰ هزار بشکه در روز را تخمین زده‌اند. البته با توجه به روند تاریخی نیازهای انرژی اتحادیه اروپا و وابستگی به واردات، پیش‌بینی می‌شود اروپا در کوتاه‌مدت و میان‌مدت همچنان نیازمند واردات انرژی از خلیج‌فارس خواهد بود اما در بلندمدت حرکت به سمت اقتصاد غیرفسیلی می‌تواند ارزش راهبردی ایران را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دارندگان منابع انرژی فسیلی برای اروپا کاهش دهد. علاوه بر اینکه راهبرد اقتصاد سبز اروپا، در کنار رقابت‌جویی روسیه می‌تواند در بلندمدت منجر به کاهش نیاز به نفت و گاز ایران و درنتیجه کاهش مزیت اقتصادی ایران برای اروپا در حوزه منابع انرژی شود.