به گزارش همشهری آنلاین، پاییز که از راه می‌رسد، نسیم خنک الوند کوه بر دامنه‌های تپه عباس‌آباد می‌وزد، دیگر وقت بستن بار و بنه و عزمت به سمت دیار هگمتانه است که روزگاری پایتخت تاریخ و تمدن ایران بود. سفر به همدان هم فال است و هم تماشا؛ با یک سفر کوتاه، هم تکه‌ای از تاریخ کهن ایران پیش روی‌تان است و هم در طبیعت خوش آب‌وهوای ایران گردش می‌کنید؛ پس به همدان خوش آمدید.
کجا برویم؟ | شهر پُریادمان
توصیه ما این است که دو تا سه روز را برای سفر به همدان وقت بگذارید و یک روز کامل را به شهرگردی اختصاص دهید.
همدان شهری است برای پیاده‌روی و به دلیل اینکه نقشه دقیقی دارد، شما با صرف حداکثر ۴۵ دقیقه می‌توانید از هر گوشه شهر به گوشه دیگر بروید؛ اگر فواصل نقاطی که برای بازدید به شما پیشنهاد شده، روی نقشه زیاد است، نگران نشوید. برای سفر به همدان حداقل باید نام شش خیابان اصلی شهر را به خاطر بسپارید: خیابان‌های باباطاهر، اکباتان، شهدا، تختی، بوعلی و شریعتی. حالا پیاده‌روی را از میدان بوعلی شروع کنید.
آرامگاه ابن سینا: اگر می‌خواهید برای تماشای شهر وقت کم نیاورید بهتر است ساعت نه صبح در میدان بوعلی باشید.چون بازدید از این مجموعه یک ساعتی از شما وقت خواهد گرفت. آرامگاه بوعلی‌سینا در میدانی به همین نام قرار دارد، این بنا که هوشنگ سیحون در سال ۱۳۳۰ آن را ساخته است، امروز به عنوان نماد شهر همدان شناخته می‌شود. مجسمه سنگی بوعلی که کتاب به دست ایستاده در ضلع دیگر میدان نزدیک آرامگاه قرار دارد اثری است ساخته استاد ابوالحسن صدیقی. در این موزه مجموعه آثاری از وسایل تخصصی طب سنتی، بعضی از آثار خطی ابن‌سینا، اشیای اهدایی مرتبط با علم پزشکی و سنگ قبر قدیمی ابن‌سینا و یک سنگ قبر قدیمی دیگر برای بازدید قرار دارد. در نزدیکی همین آرامگاه مزار شاعر دوره مشروطه، عارف قزوینی قرار دارد، حتما به آنجا هم سری بزنید، تندیس مرمری هم در ورودی محوطه آرامگاه او نصب شده.
آرامگاه باباطاهر: برای رسیدن به آرامگاه باباطاهر باید از ابتدای خیابان خواجه‌رشید به مقصد میدان امامزاده عبدالله سوار تاکسی شوید. مسیر از چهار باغ خواجه‌رشید می‌گذرد؛ پس از امامزاده عبدالله که در وسط میدانی به همین نام، میدان عین‌القضات با تندیسی از او را می‌بینید ساخت مجموعه یادمانی عین‌القضات چند سالی است نیمه‌کاره رها شده است. گنبد علویان و تپه هگمتانه در همین مسیر است. بنای یادمانی روی آرامگاه توسط محسن فروغی در سال ۱۳۴۴ ساخته شده. در کنار آرامگاه باباطاهر، مزار «مفتون کبریایی» شاعر معاصر هم قرار دارد. بازدید از این دو آرامگاه تنها ۱۵ دقیقه زمان می‌خواهد.
تپه و موزه هگمتانه: برای رفتن به هگمتانه باید دوباره به میدان عین‌القضات برگردید. از صبح تا غروب آفتاب می‌توانید به این پایگاه سری بزنید اما بهتر است طوری برنامه‌تان را تنظیم کنید تا موقع ظهر اینجا نباشید. اگر مطابق برنامه پیش رفته باشید، باید ساعت ۱۰:۱۵ اینجا باشید. سمت راست میدان عین‌القضات همدانی، گنبد علویان با بنایی چهار ضلعی و نمایی آجری متعلق به سده ششم هجری قرار دارد. گفته می‌شود این بنا پیش از این دارای گنبدی بوده که در طول سالیان دور تخریب شده و اکنون به این شکل باقی مانده است.
از میدان عین القضات، داربست‌ها و سایه‌بان‌های فلزی مجموعه تپه باستانی هگمتانه پیداست. به سمت خیابان اکباتان بروید. از آنجا به تپه هگمتانه می‌رسید. گفته می‌شود، احتمالا شهر گمشده باستانی «هگمتانه» یا «اکباتانا» مرکز حکومت کشور ماد در این منطقه قرار داشته. از آثار باستانی ارزشمند که در این تپه کشف شده ریتون زرین یا جام زرین منقش به شیر بالدار طلایی متعلق به دوره هخامنشی است. در همین محدوده موزه هگمتانه و کلیسای گریگوری استپانوس هم قرار دارد که می‌توانید به بازدید آنها بروید. برای تماشای این منطقه باید حدود دو ساعت وقت بگذارید.
موزه مردم‌شناسی و سفره‌خانه سنتی حمام قلعه: از سمت تپه هگمتانه در انتهای خیابان اکباتان به سمت مرکز شهر یا میدان امام خمینی(ره) پیش بروید. در ابتدای خیابان باباطاهر تابلوی راهنمای حمام قلعه مسیر دسترسی به آنجا را نشان می‌دهد. حمام قلعه مجموعه تاریخی متعلق به دوره قاجار است که با تغییر کاربری تبدیل به موزه مردم‌شناسی و سفره‌خانه سنتی شده. نیم ساعتی که در مجموعه چرخ بزنید، غذا هم حاضر است. هم غذای سنتی و هم غذاهای معمولی در سفره‌خانه موجود است. اما توصیه ما این است که حتما طعم دیزی همدانی این رستوران را بچشید.
بقعه اِستر و مردخای: بعد از استراحت بهتر است از ساعت چهار بعدازظهر بازدیدتان را از شهر پی بگیرد. می‌توانید از بقعه استر و مردخای در ابتدای خیابان شریعتی شروع کنید. بقعه «استر و مردخای» واقع در ابتدای خیابان شریعتی از بناهای قدیمی به جای مانده از قرن هفتم هجری متعلق به دو تن از پیشوایان کلیمیان ایران است. تقریبا نیم ساعت را می‌توانید صرف بازدید از این بقعه‌ها کنید. بعد بهتر است به طرف بازار قدیمی همدان بروید.
بازار قدیمی: از بقعه تا بازار چند دقیقه بیشتر راه نیست. قدمت بازار قدیمی همدان به دوران قاجار بازمی‌گردد. اول به بازار مظفریه و بازار طلا می‌رسید. از ابتدای خیابان باباطاهر وارد راسته بازارهای قدیمی همدان شوید. ابتدا سبزه میدان نوعی میدان میوه و تره‌بار اینجاست. پس از سبزه میدان، قصابخانه و راسته شیشه‌فروش‌ها، راسته بازار مسقّف همدان آغاز می‌شود. راسته نخودبریزها را از دست ندهید، پر از عطر خوب ادویه‌جات است. عطرها با رنگ ادویه در می‌آمیزد. چند کاروانسرا و سرا از جمله سرای حسین خانی، حسن خانی و صفرخان هنوز در بازار حیات دارند و تا تخریب نشده به آنها سری بزنید. بعد از سراها بازار کفشدوزهاست. بازار کفشدوزخانه راسته‌ای است پر از کفش‌فروشی و چند مغازه انگشت شمار کفشدوزی. می‌توانید از اینجا گیوه و گالِش هم بخرید. کمی آن طرف‌تر «صحافخانه» است. راسته‌ای که هنوز هم بوی کاغذ و قلم می‌دهد. هر چند دیگر صحافی‌ها کمتر شده و آنها که به دستگاه‌های پیشرفته‌تر مجهز شده‌اند به خیابان‌های اصلی شهر رفته‌اند. صحافخانه از طرفی به کاروانسرای شریفیه و از طرفی به سرای گلشن راه دارد. سرای گلشن، بازار فرش فروش‌های همدان است و گلیم و جاجیم را در خود جای داده است. سرای گلشن در امتداد خود به راسته دالان دراز می‌رسد. با گذر از قنادخانه، راسته زغالی‌ها و دباغ‌خانه، خیابان اکباتان و مسجد جامع نمایان می‌شود. آن طرف خیابان، سرای میرزاکاظم و قیصریه نو (حلاج‌خانه سابق) هشتی سمسارخانه کاروانسرای میرزا کاظم از قدمتی طولانی برخوردار است. از اینجا تا مسجد جامع چند قدم راه نیست و غروب با تعطیل شدن بازار می‌توانید نماز را آنجا بخوانید.
خیابان بوعلی: از میدان امام(ره) به خیابان بوعلی تا میدان دانشگاه یا جهاد می‌توانید پیاده‌روی و خرید کنید. خیابان بوعلی پاساژ و بازارچه‌های معروفی مثل: الماس، خواجه‌رشید و بوعلی دارد. در این پیاده‌روی به خیابان میرزاده عشقی می‌رسید که می‌گویند این شاعر دوره مشروطه روزگاری در این خیابان بوده. این خیابان این سال‌ها رنگ و بوی سنتی خودش را از دست داده.
شیرسنگی: هنوز هوا تاریک نشده، باید به تماشای شیرهای سنگی و معروف همدان رفت. از میدان فردوسی به سمت خیابان طالقانی و بعد انحرافی به سمت چپ ما را به سمت میدان شیرسنگی یا در اصطلاح همدانی‌ها سنگ شیر، می‌رساند. بالای یک سکو تندیس یک شیرسنگی قرار دارد که قدیم‌ترها آنجا را محل دروازه شیران یا باب‌الاسد می‌گفتند. در کاووش‌های زنده یاد دکتر آذرنوش بقایای یک گورستان پارتی در این تپه کشف شد.
بام همدان: با تاریک شدن هوا باید به فکر شام و جایی برای گردش شبانه شد. بهترین جا منطقه‌ای است معروف به بام همدان. از شیر سنگی تا اینجا باید تاکسی دربست گرفت، ۱۰دقیقه بیشتر طول نخواهد کشید. منطقه کوهستانی و خوش آب و هوای همدان در جنوب شهر قرار دارد. بلوار ارم مسیر دستیابی به باغ‌های همدان و کوهپایه‌های الوند و تپه عباس‌آباد است.
اینجا بوستانی است که مردم همدان شب‌های تعطیل را آنجا می‌گذرانند و بیشتر شب‌ها شام را در فضای باز عباس‌آباد می‌خورند. از اینجا تمام همدان را زیر پا دارید. شام را هم همین جا بخورید. رستوران‌های میدان عباس‌آباد غذا و قیمت مناسبی دارند. حتی می‌توانید از بیرون غذا بخرید و در فضای سبز بنشینید و غذای آماده بخورید.
چطور برسیم؟ | از پایتخت تا پایتخت
اگر از تهران قصد دارید به همدان برسید، دو راه پیش روی شماست: مسیر هوایی و مسیر جاده
سواری: از پایتخت تا همدان حدود ۳۵۰ کیلومتر راه است. اگر قصد دارید با خودروی شخصی به همدان برسید، می‌توانید دو راه را انتخاب کنید: مسیر اول از اتوبان قزوین، تاکستان، گردنه آوج، رزن، جورقان گذشته و به همدان می‌رسد؛ در این مسیر نزدیک به پنج ساعت در راه هستید. مسیر دوم از آزادراه‌های آزادگان و ساوه و شهرهای غرق آباد، نوبران، فامنین وجورقان می‌گذرد و کوتاه‌تر است. بدون توقف چهار ساعت بعد در همدان هستید. می‌توانید در مسیر رفت از یک بریدگی به آزادراه ساوه - همدان بروید و مستقیم به غرق‌آباد برسید.
اتوبوس: از پایانه‌های مسافربری غرب، جنوب و آرژانتین هر روز اتوبوس به سمت همدان حرکت می‌کند. از پایانه آرژانتین پنج ساعته می‌توانید به همدان برسید.
هواپیما: درحال حاضر فرودگاه همدان پرواز مسافری ندارد؛ مدیر فرودگاه همدان چندی پیش به ایسنا گفته بود که با چندین شرکت هواپیمایی برای برقراری مجدد پروازها صحبت شده اما متأسفانه استقبال نکردند و در حال حاضر هم فرودگاه همدان به‌صورت فعال کار خود را انجام می‌دهد ولی پرواز مسافری ندارد.
مو آن رندُم
اینجا آرامگاه باباطاهر، شاعر قرن چهار و پنج هجری‌قمری است که آرامگاهش هم همچون اشعارش متفاوت است. معماری این بنا تلفیقی از معماری قرون گذشته و دوره حاضر است که در محوطه داخلی آن ۲۴ دو بیتی از سروده‌های بابا طاهر بر ۲۴ قطعه سنگ مرمر حک شده است که می‌توان در آرامگاه گشت و شعر خواند.
مناره در مناره
این، تصویر دو مناره اصلی مسجد جامع همدان است که بر ورودی یکی از مناره های نزدیک مسجد افتاده است. برای رفتن بر پشت بام این مسجد قجری باید از همین در وارد شوید.
موزه‌ای از سفال
اگر سراغ موزه‌های شهر رفتید، از کنار آثار هنری سفال و سرامیک آن به راحتی نگذرید. قطعا نمی‌دانید برای همین یک آبخوری یک هنرمند چقدر زمان صرف کرده.
راسته بازار
اینجا یکی از راسته‌های اصلی بازار است که این وقت ظهر تقریبا خلوت است. تقریبا هر چیزی را می‌توانید در بازار همدان پیدا کنید. با گذر از این راسته و بعد قنادخانه به راسته زغالی‌ها و دباغ‌خانه، خیابان اکباتان و مسجد جامع می‌رسید.
تماشاچیان شیر
این شیر سنگی روزگاری ابهتی بسیار بیش از این داشت؛ زمانی که همراه با یک شیر دیگر در دروازه همدان نشسته بودند. حدود قرن چهارم هجری زمانی که دیلمیان همدان را به تصرف در آوردند، قصد داشتند این دو شیر را به ری منتقل کنند اما موفق نشدند؛ یکی از مجسمه‌ها کاملا خراب شد و دیگری پنجه‌اش شکست. مجسمه آسیب‌دیده تا سال ۱۳۲۸ روی زمین مانده بود.
خواب ابدی پشت شیشه‌ها
این تنها اسکلت موزه هگمتانه نیست و چند نمونه دیگر با آرایش‌های متفاوتی پیش چشم شما هستند اما این مردی که این طور آرام پشت شیشه‌های موزه هگمتانه به پهلو افتاده، فکر نمی‌کرد که روزی خواب ابدی‌اش را هزاران بازدیدکننده تماشا کنند.
گشت‌وگذار در لالجین
در مسیر برگشت حتما به شهر سفال، لالجین سر بزنید. صنعت سفالگری لالجین تاریخی بسیار طولانی دارد. به لالجین که رسیدید، حتما به تماشای کارگاه‌های هنرمندان سفالگر لالجین مخصوصا استاد ناصر خلیلی بروید. علاوه بر خرید می‌توانید احیای سفالینه‌های باستانی هگمتانه را همین جا ببینید. بهتر است، در ابتدای شهر لالجین حتما سری به مغازه و نمایشگاه «خاکاب» بزنید. ساخته‌های خاکاب انحصارا در این مغازه عرضه می‌شود. شرکت سفال سیَلک هم به سرپرستی استاد سیف‌الله ابراهیمی همین جا شعبه دارد.
علیصدر، غار آب و نور
دیدار از طولانی‌ترین غار آبی ایران را در سفر به همدان نمی‌شود از دست داد
غار علیصدر می‌تواند یکی از بهانه‌های خوب برای سفر به همدان باشد. برای رفتن به غار باید دوباره به شهر برگردید. بعضی مسافران برای رفتن به غار به مسیره جاده تهران بر می‌گردند اما این مسیر بسیار طولانی است. بهتر است از بریدگی بلوار آیت‌الله نجفی همدان به سمت شهر لالجین و بهار و در ادامه با توجه به تابلوهای راهنما به سمت غار علیصدر بروید. این جاده تا انتها خوب و آسفالت است و فقط یک ساعتی در راه خواهید بود.
در اینجا همه نوع امکاناتی مثل: هتل، رستوران، پارکینگ، سرویس بهداشتی برای مسافران وجود دارد. بهتر است بعد از غار، برنامه دیگری تنظیم نکنید. چون ممکن چند ساعتی را در اینجا و در صف معطل شوید. می‌توانید بعد از خوردن ناهار به سمت شهر برگردید. زمانی‌که‌تصمیم گرفتید وارد غار علیصدر شوید، به این نکات توجه کنید:
- به سئانس ورود به غار حتما توجه کنید و پیش از سفر به این محل از باز بودن مجموعه اطمینان یابید.
- آب غار از نوع آهکی است. بنابراین استفاده از آن برای آشامیدن توصیه نمی‌شود.
- دمای غار در تمام طول سال ۱۶ درجه سانتیگراد است، پس در صورت تمایل لباس گرم همراه داشته باشید.
- حتی اگر شنا هم بلدید، استفاده از جلیقه نجات برای همه الزامی است.
- داخل غار سرویس بهداشتی وجود ندارد، به همین دلیل کودکان خود را از قبل آماده کنید.
- از به همراه بردن تنقلات به داخل غار خودداری کنید.
- در محوطه غار آشغال نریزید.
- احتمال سقوط اشیای قیمتی مثل تلفن همراه، سوییچ، دوربین به درون آب وجود دارد، پس مراقب باشید.
- کشیدن سیگار در محوطه غار ممنوع است.
- به توصیه‌های ایمنی قایقرانان حتما دقت کنید.
آبشار و کتیبه
در زمان گشت‌وگذار در طبیعت همدان آبشار و کتیبه‌های گنجنامه را از دست ندهید
گنجنامه: اگر می‌خواهید صبح و قبل از گرمای هوا به گنجنامه برسید، بهتر است ساعت ۸صبح از اقامتگاه‌تان راه بیفتید. میدان قائم و بلوار کولاب شما را به جاده گنجنامه می‌رساند. کولاب نام شهری در استان ختلان تاجیکستان و مزار میرسیدعلی همدانی است. تقریبا نیم ساعت راه تا گنجنامه دارید. دیگر به آبشار زیبای گنجنامه رسیده‌اید. دو کتیبه باستانی با خط میخی و حک شده بر سنگ نوشته داریوش هخامنشی و خشایارشا در مسیر سمت چپ آبشار قرار دارد. متن کتیبه‌ها مشابه یکدیگرند؛ جز آنکه در یکی نام داریوش و در دیگری نام خشایارشا آمده است و هر دو متضمن ستایش اهورامزداست. اگر زود برسید می‌توانید صبحانه را همین‌جا صرف کنید. بعد از بازدید از گنجنامه حتما سراغ تله‌کابین گنجنامه بروید. اما اگر می‌خواهید چندان در صف معطل نشوید، باید زود راه بیفتید.
چه بخریم؟ | از خاک تا سفال
بهتر است روزهای بعدی اقامتتان را در همدان به گردش در اطراف شهر اختصاص دهید. اگر می‌خواهید به موقع برسید، باید برنامه‌ریزی کنید.
در کنار خرید سفال و سفالینه‌های همدان، چرم و کالاهای چرمی، فرش، گلیم و جاجیم از خوردنی‌های مخصوص این شهر هم از جمله کماج، شیرمال، حلوا زرده و انگشت‌پیچ و انواع ترشی‌ها مانند ترشی گردو، بادنجان ترشی، ترشی فلفل (بیوَر) می‌توان سوغاتی تهیه کرد.
چند قنادی و ترشی‌فروشی از جمله قنادی زرینه در خیابان بوعلی، قنادی نجومی در ابتدای خیابان ششصد دستگاه و خیابان هنرستان و قنادی رسالت دور میدان باباطاهر و ترشی‌فروشی ترش و شیرین در ابتدای خیابان پاستور با ارائه محصولات بهتر اسم و رسمی در بین همدانی‌ها دارند.
ناهار خانوادگی
روزهای تعطیل و آخرهفته‌ها آبشار گنجنامه یکی از شلوغ‌ترین نقاط همدان است، هرکس که اینجا می‌آید دستی و پایی به آب می‌زند.
کتیبه‌های همسایه
شاید از خودتان بپرسید که چرا این پادشاهان کتیبه‌هایشان را اینجا کنده‌کاری کرده‌اند. اتفاقا جای مناسبی را انتخاب کرده بودند. جایی که کتیبه‌ها امروز قرار دارند، بلندایی بوده در کنار راه باستانی شاهی؛ جاده‌ای که هگمتانه (پایتخت تابستانی هخامنشیان) را به بابل در مرکز میانرودان می‌رسانده و از راه‌های پر رفت و آمد دوره باستان به شمار می‌رفته است.
منبع: همشهری ماه، ویژه‌نامه ایران‌شناسی، سرزمین من، مهر ۱۳۸۹