محمود مولایی: هفته جهانی سلامت روان در عصر کرونا با شعار «سلامت روان در جهانی نابرابر» اهمیت ویژه‌ای دارد. بحران کرونا جهان را درنوردیده و ابعاد مختلف این بیماری سلامت روان را به خطر انداخته است. در اینجا، تهران، معمولا بیشترین آمار مبتلایان و مرگِ ناشی از کرونا مخابره می‌شود. مبتلایان به کووید 19 نگرانی‌های بسیاری دارند و خانواده ها هم تحت تاثیر بیمارِ کرونایی در خانه یا مراکز درمانی. خانواده ها برای سوگواری با رعایت پروتکل‌های بهداشتی با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستند و اغلب دوران سوگ، شرایط را برای داغدیده‌ها سخت تر می کند. رعایت فاصله گذاری و نکات بهداشتی نیز ناگزیر سبک زندگی مردم را تغییر داده است. همه این موضوعات سلامت روان مردم را به خطر انداخته است. به همین دلیل، هفته جهانی سلامت که از 18 مهر شروع و امروز، روز پایانی آن است، توجهات را به سمت پاندمی کرونا و دوران پساکرونا سوق داده است. حمید چوبیه، مدیرعامل شرکت شهر سالم شهرداری تهران در گفت و گو با همشهری درباره اهمیت توجه به سلامت روان در این شرایط، نقش مدیریت شهری و دوران پساکرونا صحبت کرده است.
- آقای چوبینه ، در هفته جهانی سلامت روان قرار داریم؛ درست در عصر کرونا. به نظر می رسد اهمیت سلامت روان با بحران کرونا دوچندان شده است.
هفته سلامت روان مناسبت خوبی است که هم به لحاظ خودِ روان، حضور آدمی اهمیت دارد، هم اینکه روان قطعا روی جسم تاثیر می‌گذارد. بی‌توجهی روان می تواند سبب ایجاد مشکل در زندگی اشخاص شود. این نامگذاری خیلی مهم است؛ به این دلیل که ما کمی هم به ابعاد روحی و روانی جامعه توجه کنیم. به دلایل مختلف احتمال دارد خیلی از ما انسان‌ها نسبت به موضوع سلامت روان کم‌توجهی کنیم. زندگی شهری و سبک زندگی که اکنون وجود دارد، خیلی بیشتر از گذشته تاثیرات متنوعی را روی روان انسان ها از خودش به جای گذاشته است. برای همین، بهتر است یک مقدار فرهنگ‌سازی صورت بگیرد.
- بهبودیافتگان کووید 19 اغلب دچار آسیب‌های روان مانند افسردگی هم می شوند و به نظر شما، در این شرایط چه باید کرد؟
در بحران کرونا بیشتر بحث‌های جسمانی است که می‌تواند فرد را به خطر بیندازد، ولی آسیب‌هایی است که شاید ماندگارتر و تاثیرگذارتر باشد که ابعاد روانی دارد و ماه‌ها بعدتر خودش را نشان می‌دهد. به همین دلیل، ما کرونا را باید به عنوان یک بیماری جسمی-روانی تلقی کنیم. از آنجایی که موضوع کرونا افراد را از هم دور کرده، زندگی اجتماعی را نیز تحت شعاع قرار داده است. در واقع خیلی از ارتباطات اجتماعی که می تواند باعث آرامش روان جامعه شود را به حداقل رسانده است. ارتباط معلمان با دانش آموزان، ارتباط همکاران با یکدیگر و حتی ارتباط افراد با خانواده‌هایشان را می توان مثال زد. موضوع دیگر سوگ حاصل از اتفاقات کروناست. برای سوگواری ما مناسبت های مختلفی را داشتیم و افراد داغدار در این شرایط سوگواری کرده و به اصطلاح خودشان را خالی می کردند. شیوع کرونا اما بسیاری از مناسبت ها را به هم زد و مشکلاتی را ایجاد کرد. این موضوع حالت یک عقده یا خلاء در وجود افرادی که آسیب دیده هستند، ایجاد کرده و آنها برای بازگشت به زندگی دچار مشکل شده‌اند. همچنین اماکن زیارتی سبب می‌شد افرادی که دل‌شان می‌گیرد، به اماکن زیارتی مراجعه کرده و توسل کنند. خانواده‌ها نیز شب‌ها دور هم جمع می شدند و مهمانی می گرفتند. در واقع محدودیت برای تمام این مسائل عوارض روانی را در جامعه ایجاد کرده است. برای مثال برخی از افراد را افسرده کرده و برخی دیگر را پرخاشگر. حالا چه خوب است روانپزشکان، جامعه شناسان و به‌خصوص روانشناسان در این مورد مطالعات علمی و دقیقی را داشته باشند. در واقع باید راهکاری برای برون رفت از این وضعیت داشته باشیم.
- آیا آمار جامعی از وضعیت فعلی وجود دارد تا برای بُرون رفت از بحران اقدامات مناسبی صورت بگیرد؟
در ماه‌های نخست شیوع کرونا در تهران آمارها نشان می‌داد میزان درگیری‌های خانوادگی افزایش یافته یا افراد منزوی شده‌اند. اخیرا شرکت شهر سالم مطالعاتی را در این زمینه انجام داده که در مجله عملی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی همدان به زبان انگلیسی منتشر شده است. مطالعات ما روی بیماران شهرداری تهران انجام شده و همکاران روانشناس مشاوره‌های طولانی مدتی با بیماران مبتلا به کرونا یا آسیب‌دیدگان داشتند. این می‌تواند بخشی از بار روانی را از روی دوش خانواده‌ها بردارد.
- نقش مدیریت شهری در مورد سلامت روان چیست؟
آقای زاکانی، شهردار محترم تهران به دلیل حرفه پزشکی که دارد، شعار «تهران دوباره جان می‌گیرد» را داده که بسیار مناسب است. اگر ما با روش‌های مناسب، علمی و شادی آفرین بتوانیم جامعه شادی داشته باشیم، خوب است. برای آن هم مکانیزم‌های مختلفی وجود دارد؛ از نگاه، سبک و رنگی که در ساختمان‌ها به کار می‌رود، گرفته تا مدل استفاده این عناصر در پارک‌ها، بوستان‌ها و حمل و نقل عمومی که می‌تواند تاثیر شگرفی داشته باشد. از سوی دیگر شهرداری دارای خانه‌های سلامت است و می‌تواند مشاوره‌های مناسبی را به شهروندان ارائه دهد.
- دوران پساکرونا را چطور ارزیابی می کنید؛ اینکه تبعات روانی این بیماری روی تک تک افراد جامعه چه تاثیراتی از خود به جا خواهد گذاشت؟
در زندگی بشری هر معضل و مشکلی که برای انسان پیش می‌آید، حتما آموزه‌هایی را به همراه خواهد داشت. کرونا سبکی زندگی جدیدی را رقم زد و دنیای دیجیتال را به صورت عملی که رشد و توسعه مناسبی هم تا قبل کرونا داشته، به واقعیت تبدیل کرده است. زندگی را در یک فرایند جدیدی قرار داده و بهداشت عمومی دنیا را نسبت به قبل بهتر کرده است. برای مثال، میزان سرماخوردگی در کشور ما نسبت به قبل از کرونا کاهش چشمگیری داشته است. چراکه قبلا ما آنچنان باید و شاید رعایت نمی‌کردیم. به همین دلیل، ما باید از آموزه‌های کرونا بهره بُرده و بهداشت را به عنوان یک امر فردی و اجتماعی در جامعه نهادینه کنیم تا بر آسیب‌های روانی و اجتماعی غلبه کنیم.