همشهری - زهرا کریمی: پایتخت برای گذر از دنیای سنتی به مدرن باید قدم به شهر هوشمند بگذارد. درحقیقت امروزه تغییر سبک زندگی، وجود شهر هوشمند را الزامی گریزناپذیر جلوه داده تا با واقع‌شدن در این جایگاه، همسو با توسعه شهری نقش‌های ملی و فراملی را ایفا کند. اما در این میان، نمایشگاه اکسپوی دوبی نیز به‌خوبی نشان داد که ایران از لحاظ هوشمندی و فناوری فاصله معناداری با بسیاری از کشورهای دنیا دارد. اگرچه طی سال‌های اخیر زیرساخت‌های خوبی برای هوشمندسازی در چند کلانشهر کشور ازجمله تهران، مشهد، قم و اصفهان صورت گرفته، اما هنوز فاصله معناداری با آنچه باید باشد مشاهد می‌شود. این درحالی است که به اعتقاد کارشناسان باید از زیرساخت‌های به‌وجود آمده بهره بهتری صورت بگیرد تا در کلانشهرها، خدمات در دسترس‌تر و سریع‌تری به شهروندان ارائه شود. یادمان هم نرود که کاهش فساد و شفافیت نیز از مسیر هوشمندسازی می‌گذرد. به هر ترتیب در یک‌کلام باید گفت که شهرهایی در آینده موفق‌تر و قابل سکونت‌تر هستند که هوشمندترند. همه اینها درصورتی است که اخیرا اعلام شده تهران در رتبه‌بندی شهرهای نوآور جهان، نسبت به سال گذشته در پله چهل‌و یکم و بالاتر از شهرهای برلین، بارسلون و استانبول قرار گرفته است.
سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری این خبر را اخیرا در جلسه شورای معاونان و شهردار تهران در حوزه هوشمندسازی تهران اعلام کرد؛ درصورتی که همه‌گیری ویروس کرونا در این ۱۹ماه در تهران نشان داد این شهر شلوغ بیش از اینها نیاز به هوشمند شدن، دارد. حال نکته اینجاست که هوشمند شدن تهران از نظر شهردار اهمیت فراوان دارد و او می‌گوید که یکی از راه‌های کنترل کرونا از طریق هوشمندی امکانپذیر خواهد بود. علیرضا زاکانی معتقد است که تهران به یک تحول نرم‌افزاری در فرهنگ و اجتماع نیاز دارد. محمد فرجود، مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران (فاوا) در این‌باره به همشهری گفت: «از راه تعامل با دیگر سازمان‌ها و معاونت‌های شهرداری، ایده‌های فراوانی برای هوشمندسازی تهران ارائه شده و شهرداری تهران می‌تواند با استفاده از این ایده‌ها، سرویس‌های جدید و موردنیاز شهروندان را تامین کند. یکی از حلقه‌های نوآوری در زیست‌بوم شهرهای هوشمند، شرکت‌های استارت‌آپی، کسب‌وکارهای نوآور و دانش‌بنیان است که در حوزه هوشمندسازی ورود پیدا کرده‌اند و منجر به رشد قابل‌توجهی در شهرهای جهان شده‌اند. ما نیز در شرایطی برنامه تهران هوشمند را آغاز کرده‌ایم، اما ضعف حضور زیست‌بوم فناوری و نوآوری شهری در کنار مدیریت شهری به وضوح احساس می‌شود. امیدواریم با واکسیناسیون شهروندان و مهار کرونا، رونق خوبی را در مراکز نوآوری پیش‌رو داشته باشیم.»
خودروهای هوشمند و بدون راننده در راهند
اگر ویدئوهای چند کشور برتر در نمایشگاه اکسپوی دوبی امسال را نگاه کرده باشید، به‌طور حتما فضاهای بزرگ با نمایشگرهای خیره‌کننده و امکانات جذاب، توجه‌تان را جلب کرده است، اما در میان آنها، فضاهای نمایشگاهی چند کشور به‌واقع نشان می‌دهد که حمل‌ونقل عمومی و سفرهای درون شهری در آینده‌ای نزدیک کاملا هوشمند می‌شوند؛ برای نمونه آلمان انیمیشنی را به نمایش گذاشته که در آن از خودروهای خودران و بدون‌راننده صحبت می‌شود؛ موضوعی که امارات هم روی آن سرمایه‌گذاری کرده و طبق برنامه باید ۲۵ درصد کل حمل‌ونقل آن تا سال ۲۰۳۰ هوشمند و بدون راننده باشد. اسپانیا نیز در این نمایشگاه نشان داده هدفگذاری وسیعی برای استفاده از انرژی‌های پاک در خودروهای حمل‌ونقل عمومی برای ۱۵ سال آینده درنظر گرفته است و البته چند کشور دیگر که در آنها مشکلات مربوط به پارکینگ و ترافیک به میزان زیادی با برنامه‌های هوشمند رفع می‌شود.
مدیرعامل فاوای شهرداری تهران، اما درباره نقش فناوری در تهران برای بخش حمل‌ونقل گفت: «سامانه «تهران من» در حوزه ارائه سرویس‌های خودرویی برای ارائه خدمات به شهروندان تأثیرگذار بود و درحقیقت طرح ترافیک جدید تهران هم با همین سامانه آغاز شد. پردازش روزانه حدود ۱۰ میلیون تصویر دوربین‌های ترافیکی و مدیریت هوشمند محدوده‌های ترافیکی در سامانه‌ای با ۳.۵ میلیون کاربر حجم بالایی از تأثیرگذاری در حوزه حمل‌ونقل را با خود به همراه دارد و این کم‌نظیر است. در طرح ترافیک تهران بیش از ۵۰۰ مدل محاسبات برای هزینه تردد یک فرد وجود دارد و نزدیک به ۲۰ سامانه به «تهران من» متصل است. اجرای پروژه پارک حاشیه‌ای، رزرو آنلاین معاینه فنی، ارائه آنلاین بلیت تک‌سفره مترو و شارژ آنلاین کارت بلیت‌ها نیز در همین مسیر صورت گرفت. با همه اینها باید با سرعت بیشتری حرکت کنیم و ایده‌های نوین مؤثر را بپذیریم و به اجرا بگذاریم.»
فرجود در ادامه گفت: «تغییرات در شهرها با سرعت محسوسی در حال افزایش است. این افزایش سرعت سبب شده روش حکمرانی سنتی کارایی نداشته باشد و نیاز به تحولات دیجیتالی دارد و این تحول دیجیتال در افزایش درآمد و هم کاهش هزینه‌های شهرداری بسیار مؤثر است. ذات و مفهوم فناوری به‌دنبال این است که بتواند کارهایی را که در گذشته انجام شده به شیوه جدید و با بهره‌وری بالاتر انجام دهد یا در آن زمینه خدمات به‌روزتری را ارائه کند؛ ماهیت برنامه هوشمندسازی در شهر تهران نیز این مسیر را دنبال می‌کند. تهران هوشمند به‌دنبال شیوه‌های بهتر ارائه خدمات به شهروندان و در عین حال به‌دنبال خلق ارزش‌افزوده است.»
هوشمندسازی از امضاهای طلایی، بوروکراسی‌های طاقت‌فرسا و فساد جلوگیری می‌کند
احمد صادقی، رئیس کمیته شفافیت و هوشمندسازی شورای شهر تهران: پایتخت برای حرکت در مسیر شهر هوشمند، نیاز به اقدامات زیربنایی دارد؛ به همین منظور مدیریت شهری در وهله نخست باید تمامی خدمات را در سامانه در دسترس شهروندان قرار دهد تا شهروندان با میل و رغبت بیشتری به این سامانه رجوع کنند. برای دستیابی به این هدف نیاز است، تمام خدمات از یک درگاه به شهروندان ارائه شود. درواقع این اقدام، مانع از سردرگمی می‌شود و شهروندان به جای حضور و مراجعه حضوری به دستگاه‌ها از طریق اپلیکیشن‌ها و فضای مجازی موضوعات و نیازمندی‌هایشان را در حوزه مدیریت شهری پیگیری می‌کنند. این مهم هم جز با فرهنگسازی و تبلیغات گسترده میسر نمی‌شود. درباره شفاف‌سازی این نکته مهم است که هوشمندسازی می‌تواند از امضاهای طلایی، بوروکراسی‌های طاقت‌فرسا و ایجاد فساد جلوگیری و فرایند دستیابی را هم برای شهروندان راحت‌تر و شفاف‌تر کند. رسیدن به فرایندهای شفاف در شهرداری و سایر فضاهای اداری موضوع هوشمندسازی به یک راهکار مناسب و کارآمد تبدیل شده است، اما موضوعی که در این رابطه نباید فراموش کنیم، این است که درحقیقت هوشمندسازی باید به آسایش شهروندان منجر شود و صرفاً تغییر مسیرهای بوروکراسی نباشد. یکی از اهداف شفافیت و هوشمندسازی، کم شدن زحمت شهروندان است. مهم‌ترین راهکارهای برون‌رفت شهر تهران از بحران‌هایی مثل ترافیک و آلودگی هوا، استفاده از شیوه‌های نوآورانه بر مبنای هوشمندسازی شهر است و طبیعتاً مشارکت شرکت‌های فناور، استارت‌آپ‌ها و شتاب‌دهنده‌ها در این مهم ضروری است. همچنین بررسی و مطالعه دقیق نمونه‌های موفق خارجی می‌تواند در این مسیر راهگشا باشد. مراکز فناوری و نوآوری در شهر تهران باید موضوع‌محور و نتیجه‌گرا باشند و صرف تأسیس مراکز راهگشا نیست، بلکه لازم است نیازمندی‌ها به‌صورت دقیق در اختیار مجموعه‌ها قرار بگیرند و مدیریت عملکرد آنها را لحظه‌ای و دقیق بررسی کند و منجر به نتایج محسوس و قابل استفاده شود. هوشمندسازی می‌تواند هزینه‌ها و میزان مصرف زمان در جامعه را کاهش دهد و به تبع آن کاهش موضوعاتی مثل ترافیک، آلودگی هوا و... را هم منجر می‌شود. شما فرض کنید موضوع اپلیکیشن‌های بانکی در این سال‌ها چقدر توانسته است در کاهش مصرف کاغذ، کاهش رفتارهای بوروکراسی، اتلاف زمان، شفافیت و دقت تأثیرگذار باشد. یکی از معدود فواید مثبت کرونا گرایش بیشتر شهروندان به استفاده از اپلیکیشن‌ها و هوشمندسازی بود و اگر از این فرصت تاریخی به نحو احسن استفاده کنیم، شاهد افزایش بهره‌وری در سیستم‌های اداری خواهیم بود.
ایران برای رسیدن به شهر هوشمند راه طولانی در پیش دارد
مژگان رضایی، کارشناس برنامه‌ریزی شهری: هوشمندسازی در شهرهای بزرگ جهان به این شکل نیست که همه جنبه‌های مختلف را در بر بگیرد. شهرهای بزرگ دنیا هم معمولا روی یک بخش خاص تمرکز کرده‌اند؛ مانند سنگاپور که برحسب نیاز شهری به‌طور اختصاصی بر حوزه حمل‌ونقل تمرکز دارد. اما ایران برای آنکه به شهر هوشمند نایل شود، راهی طولانی در پیش دارد. هوشمندسازی شهرها به مردم شهرهای کشور هم ارتباط مستقیم دارد؛ مردمانی که زندگی در شهر را نیاز تلقی می‌کنند و انتظار شرایط بهتر را دارند باید از مدیرانشان آن را مطالبه کنند. در چنین شرایطی مدیران و مسئولان بدون شک برای رفع نیازها اقدام خواهند کرد. خوشبختانه بین همه شهرهای کشور، تهران از گزینه‌هایی است که ساکنانش این مطالبه را برای افزایش رفاه و آسایش دارند. تاکنون شاهد اقدامات خوبی از سوی شهرداری تهران بوده‌ایم. اگر تهران بخواهد مسیر روشنی از هوشمندسازی مانند سنگاپور را به دست آورد باید همه جوانب را درنظر بگیرد. اکنون نیز از همه مهم‌تر، هوشمندشدن حمل‌و نقل عمومی است. سنگاپور با بررسی‌ها توانست به نتایج خوبی دست یابد و تهران هم در همین حوزه نیاز به انجام بررسی‌های لازم دارد. اکنون نیز از همه مهم‌تر، هوشمند شدن حمل‌و نقل عمومی است. هوشمندشدن حمل‌ونقل شهر مشکلات زیست‌محیطی، مصرف انرژی‌ها و هزینه‌هارا هم حل خواهد کرد. حمل‌ونقل عمومی تهران نیاز مبرم به هوشمندسازی دارد و این بخش به شرکت اتوبوسرانی خطوط بی‌آرتی، مترو و حوزه مهم دیگر مثل شرکت‌های تاکسی اینترنتی وابسته هستند. شرکت‌های نوپا در حوزه حمل‌ونقل نیاز به معرفی دارند؛ چون ضریب امنیت بالایی دارند. متروی تهران نیاز به افزایش واگن و کاهش زمان سررسید در ایستگاه دارد؛ هر چند واگن‌سازی داخلی در حال فعالیت است، اما اگر شرایط به حالت قبل از پاندمی بازگردد، دوباره با ازدحام جمعیت مواجه می‌شویم؛ بنابراین تهران هم مانند سایر کلانشهرها باید به سمت هوشمندسازی حرکت کند. مشکلات این موضوع با وضع قوانین بالادستی مرتفع می‌شود و لازمه‌اش تدوین یکسری قوانین بر پایه داشتن ضمانت اجرایی است.