به گزارش همشهری آنلاین به نقل از روزنامه همشهری، هنوز یک هفته از سیل در گیلان نگذشته است که سازمان هواشناسی بار دیگر برای این استان هشدار نارنجی صادر کرده است. پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می‌دهد از امروز، سه‌شنبه (۴ مهر) گستره بارش کل سواحل دریای خزر، شمال‌غرب و خراسان شمالی را فرامی‌گیرد و همچنین در کردستان، همدان، مرکزی، قزوین و البرز افزایش ابر، رگبار باران و وزش باد انتظار می‌رود. شدت بارش‌ها در گیلان، مازندران و شمال اردبیل بیشتر است.بارش‌ها فردا، چهارشنبه در آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی، اردبیل، گیلان و غرب مازندران ادامه دارد و ممکن است منجر به بروز آب‌گرفتگی‌های شدید و سیلاب شود.
هشدارهای هواشناسی برای چندمین‌بار در پاییز امسال درحالی صادر می‌شود که هرسال در فصل بارندگی به‌ویژه در استان‌های شمالی، شمال‌غربی و جنوبی که در حوضه آبریز رودخانه‌ها قرار دارند لایروبی نشدن رودخانه‌ها، بهسازی نشدن حریم آنها به‌دلیل کمبود اعتبار، مقاوم نبودن پل‌ها و آبنماها و کمبود اعتبار مقابله با سیلاب در دستگاه‌های متولی شرایط را از آنچه هست، سخت‌تر می‌کند. سیل‌های ویرانگر فروردین ۹۸ در خوزستان، لرستان و گلستان، سیل هفته گذشته گیلان با ۲ کشته و بسیاری از سیلاب‌هایی که به‌دلیل مخاطرات فراوان از مرحله هشدار نارنجی به قرمز تغییر وضعیت می‌دهند، نتیجه همین مشکلات است.
تبدیل وضعیت نارنجی به قرمز در گیلان
گیلان در حالی طبق هشدارهای هواشناسی از فردا برفی و بارانی می‌شود و دمای هوا در این استان ۱۵درجه کاهش می‌یابد که چند روز پیش هم درگیر سیل بود و شدت بارندگی موجب خسارت ۵۰میلیاردی به زیرساخت‌ها ازجمله پل‌ها و راه‌هایی روستایی آن شد و فوت ۲نفر را در پی داشت.
مدیرکل مدیریت بحران گیلان با بیان اینکه از اواخر مهر تاکنون ۳هشدار نارنجی هواشناسی برای استان صادر شده است به همشهری می‌گوید: هشدار نارنجی یعنی آب در رودخانه‌ها سیلابی می‌شود و میزان بارش‌ها از ۱۰۰ میلی‌متر بالاتر می‌رود؛ برای مثال ما در هشدار قبلی ۲۷۰ میلی‌متر بارش را داشتیم. این درحالی است که رودخانه‌های گیلان گنجایش این حجم از آب را ندارد و به‌دلیل ساخت‌وسازهای بی‌رویه در حریم رودخانه‌ها وضعیت در هر بارش بحرانی‌تر می‌شود و هشدار نارنجی را به هشدار قرمز تبدیل می‌کند و آب از مسیر خود خارج می‌شود.
امیر مرادی تالش، اسالم، ماسال، فومن، لنگرود، شلمان و... را از مناطق بحرانی گیلان معرفی می‌کند و می‌افزاید: در روزهای اخیر همه امکانات را بسیج کردیم تا خسارت‌های گذشته پل‌ها را تا حد ممکن ترمیم کنیم، اما اعتبار ملی برای ترمیم اساسی خسارت‌ها به‌دست ما نرسیده است. با توجه به این کمبود اعتبار در بارش‌هایی مثل بارش هفته گذشته مسیرهای رودخانه‌های ما خطرناک هستند. با توجه به هشدارهای پیش‌رو ۳ روز سخت را خواهیم داشت و هر آن ممکن است بی‌احتیاطی منجر به حوادث ناگوار شود.
وی با بیان این که در سیل هفته گذشته یک دامدار در نتیجه بی‌توجهی به هشدارها جان خود را از دست داد، ادامه می‌دهد: خواهش ما این است که مردم مراقب باشند؛ زیرا امکانات ما محدود است. در شرایط فعلی همه شهرها آماده و پای کار و مشغول مقاوم‌سازی دیواره رودخانه‌ها هستند، ولی همچنان پل‌های ما امنیت ندارند.
مدیرکل بحران گیلان با بیان این که بسیاری از زیرساخت‌ها، راه‌ها و پل‌ها در جریان سیل اخیر آسیب دیده‌اند، می‌گوید: در سیل سال ۹۷ در گیلان چند پل در فومن، صومعه‌سرا، تالش و... کاملا تخریب شد که با وجود گذشت ۳ سال حتی یکی از این پل‌ها هم افتتاح نشده است. فقط چند پل آبنما ساخته‌اند که آن هم برای عبور موقت مردم محلی است؛ نه استفاده دائمی؛ بنابراین سیل منجر به تخریب آنها هم می‌شود.
وی با بیان این که هنوز اعتبار سال ۹۷ مدیریت بحران اختصاص پیدا نکرده است، می‌افزاید: حداقل ۱۰پروژه نیمه‌تمام در حوزه مدیریت بحران وجود دارد که اغلب شامل پل‌هاست. در سال‌های اخیر هم بدون توجه به هشدارها، ساخت‌وسازهای بسیاری در حریم رودخانه‌ها انجام شده است و دستگاه‌های ذیربط اعلام می‌کنند بودجه‌ای برای رفع این مشکل ندارند و باز هم چشم‌انتظار اعتبار مدیریت بحران هستند.
به‌گفته وی، بستر رودخانه‌های گیلان که حدود ۵۰۰ کیلومتر است از اواخر سال گذشته تاکنون توسط آب منطقه‌ای گیلان لایروبی شده، اما سیل اخیر منجر به پر شدن و رسوب‌گذاری مجدد کف برخی از رودخانه‌ها شده و فرصت لایروبی مجدد ایجاد نشده است.
آمادگی نسبی مازندران
در مازندران هم گرچه هشدار بارندگی و سیلاب صادر شده و وقوع سیلاب در پاییز به واسطه جاری شدن رواناب‌ها و طغیان رودخانه‌ها پدیده‌ای تکراری است، اما برخی اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از خسارات ناشی از وقوع سیلاب موجب شده است این استان در مهار سیلاب برخی مناطق ازجمله غرب طی چند سال اخیر موفقیت‌هایی داشته باشد.
ساخت سدهای سرشاخه‌گیر به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های اصلی جلوگیری از وقوع سیل یکی از اقداماتی است که طی سال‌های اخیر در مازندران مورد توجه قرار گرفت و سبب شد برخی مناطق سیل‌خیز از امنیت بیشتری در زمان بارندگی‌های سیل‌آسا برخوردار شوند.
شهریور امسال دهمین بند سرشاخه‌گیر در غرب مازندران که روی رودخانه میجران رامسر ساخته شد به بهره‌برداری رسید. با ساخت این سدها و بندهای سرشاخه‌گیر توان تخریبی سیلاب به‌دلیل جدا شدن شاخه‌ها و تنه‌های درختان و سنگ‌های بزرگی که همراه با سیلاب به مناطق پایین‌دست حرکت می‌کنند و قدرت تخریب را افزایش می‌دهند و عامل افزایش گستره آبگرفتگی می‌شوند، کاهش می‌یابد.
در شرق استان نیز چند سد سرشاخه‌گیر ساخته شده تا احتمال وقوع سیلاب کاهش یابد. یکی از اقدامات جاری و هرساله برای جلوگیری از وقوع سیلاب، لایروبی رودخانه‌هاست که به‌گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران، امسال نیز در دستور کار قرار گرفت.
محمدابراهیم یخکشی با بیان این که لایروبی رودها در طول سال انجام می‌شود، می‌افزاید: در آستانه پاییز و اوایل این فصل به‌منظور جلوگیری از طغیان رودخانه‌ها و پاکسازی مسیر رود این اقدام بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و امسال نیز لایروبی رود در مناطقی که احتمال بروز خطر وجود داشت، انجام شد.
مدیرکل مدیریت بحران مازندران نیز در گفت‌وگو با همشهری با بیان اینکه لایروبی رودخانه‌ها به‌صورت مداوم باید انجام شود، گفت: پس از سیل سال ۹۷ تمرکز و توجه بر لایروبی رودها بیشتر شد و اعتبار قابل توجهی نیز برای ساخت دیواره‌های حفاظتی اختصاص یافت.
علی‌اصغر احمدی با بیان این که برای روزهای آینده به همه دستگاه‌های مرتبط و شهرداری‌ها آماده‌باش داده شده است، می‌افزاید: اقدامات لازم برای کاهش خسارات را انجام دادیم، اما طبیعتا نمی‌توان عنوان کرد به هیچ‌وجه سیل رخ نمی‌دهد یا درصورت وقوع سیل هیچ خسارتی ایجاد نخواهد شد. امیدواریم با توجه به اقدامات انجام شده و آمادگی‌های ایجاد شده درصورت وقوع سیل شاهد خسارت کمتری باشیم.
نگرانی چهارمحال و بختیاری از تغییر اقلیم
چهارمحال و بختیاری هم با وجود اینکه در میان استان‌هایی که برای روزهای جاری هشدار هواشناسی دریافت کرده‌اند، قرار ندارد، اما به‌دلیل قرارگیری در حوضه آبریز رودخانه‌ها همیشه در معرض خطر است. طی سال‌های گذشته وقوع سیل خسارت‌های جانی و مالی بسیاری به این استان وارد کرده است. در سیلاب فروردین ماه ۱۳۹۷ و بارش‌های بهار سال ۱۳۹۸، تعدادی از روستاهای استان در شهرستان‌های کوهرنگ، لردگان و اردل به سبب وقوع سیلاب به‌صورت اضطراری جابه‌جا شدند. از سوی دیگر بیشترین خطر رانش زمین پس از بارندگی نیز در شهرستان‌های اردل، کوهرنگ، کیار و لردگان گزارش شده است و از میان بیش از ۳۰ گسل شناخته‌شده حدود ۱۸ تا ۲۰ گسل فعال در استان چهارمحال‌وبختیاری وجود دارد.
به‌گفته سرپرست اداره‌کل مدیریت بحران چهارمحال و بختیاری، در این استان نقطه امنی از نظر خطر سیلاب وجود ندارد.
خسرو کیانی با بیان این که شدت این رخداد طبیعی در برخی نقاط ازجمله در مناطق شمالی نسبت به مناطق جنوبی کمتر است، می‌گوید: اگرچه اداره کل هواشناسی برای پاییز سال‌جاری در استان، زمستان کم‌بارشی را پیش‌بینی کرده است، اما به سبب تغییر اقلیم، احتمال وقوع بارش‌های شدید در مدت زمان اندک وجود دارد و همین موضوع موجب می‌شود احتیاط لازم را درنظر داشته باشیم. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد ۴۷ روستا و سکونتگاه در چهارمحال‌وبختیاری در معرض مخاطرات طبیعی قرار دارند که طی سال‌های اخیر با آغاز مطالعات لازم برای جابه‌جایی و بهسازی این روستاها تلاش شده تا امنیت و معیشت این روستاییان تأمین شود.
خوزستان آماده سیلاب نیست
خوزستان هنوز هم نتوانسته از خسارت‌های سیل سال ۹۸ و ماندگی آب طی روزها پس از سیل قد راست کند. با وجود این، استاندار خوزستان تأکید می‌کند که تاکنون اقدامات مناسبی در زمینه لایروبی رودخانه‌های این استان انجام نشده است؛ این در حالی است که خوزستان به‌دلیل جلگه‌ای و مسطح بودن، آب را در خود نگه می‌دارد و سیل، خسارت‌های چندبرابری نسبت به دیگر مناطق کشور برای آن به همراه دارد.
استاندار خوزستان با بیان این که در زمینه لایروبی بستر رودخانه‌های خوزستان نیاز به اقدام اساسی و زیرساختی است، می‌گوید: با وضعیت موجود درصورت بارش سیل‌آسا در خوزستان، مزارع دچار آبگرفتگی می‌شوند، اما سیلاب وارد خانه‌ها نخواهد شد.
صادق خلیلیان تأکید می‌کند که با توجه به تجربه سیل سال ۹۸ یک‌سری طرح به‌صورت مجموعه‌ای از پروژه‌ها در دست مطالعه قرار گرفته که ساخت سد بختیاری در مناطق بالادست، لایروبی رودخانه‌ها و ساخت سیل‌بند در مناطق روستایی ازجمله آنهاست.
لرستان؛ نگران سیل
لرستان هم مانند خوزستان در سیل سال ۹۸ آسیب بسیار دید؛ درحالی‌که لایروبی رودخانه‌های استان می‌توانست بخش بزرگی از این آسیب را کاهش دهد.
حجم سیلاب فروردین ۹۸ دیوار ساحلی شهر پلدختر را در همان ساعات اولیه شکست و ورود آب به شهر، ۵ هزار میلیارد تومان خسارت به بار آورد. پس از این اتفاق و در ۲ سال گذشته، علاوه بر لایروبی رودخانه‌های لرستان، ساخت دیواره ساحلی رودخانه کشکان پلدختر هم به‌عنوان مطالبه‌ای مردمی مطرح بود، اما این طرح هنوز به پایان نرسیده است.
فرماندار پلدختر درباره اجرای بخش باقیمانده دیواره ساحلی رودخانه کشکان به همشهری می‌گوید: ۳۹۰۰ متر دیوار ساحلی در اطراف رودخانه باید ساخته شود که تاکنون حدود ۲۳۰۰ متر از دیوار اعتبار گرفته و اجرا شده است. امسال هم بیش از ۳۰۰ متر دیگر از این دیواره اجرا شده، اما باقیمانده آن به‌دلیل کمبود اعتبار معطل است.
حسن رضاییان با بیان این که برای تامین بودجه مورد نیاز پیمانکار، برای ادامه ساخت این دیواره مکاتبه شده است، اظهار می‌کند: تلاش ما این است که دیوار ساحلی تکمیل شود و این منطقه برای همیشه از خطرات سیل در امان بماند. وی با بیان اینکه تمهیدات لازم برای پیشگیری از خسارات سیل در حال انجام است تا وقایع سال ۹۸ در این شهرستان تکرار نشود، درباره برنامه‌ها برای لایروبی رودخانه کشکان اظهار می‌کند: نقاط ضروری مانند حوضه چگنی به بدر لایروبی شده است، اما نقاط دیگری هم درصورت کارشناسی لایروبی خواهند شد. رودخانه‌های خرمآباد مانند کرگانه و خرم‌رود هم به لایروبی نیاز دارند که به‌گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان، لایروبی رودخانه «کرگانه» در حال انجام است و امسال یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان برای لایروبی رودخانه «کرگانه» در اختیار شرکت آب منطقه‌ای لرستان قرار گرفته.
داریوش حسن‌نژاد درباره رودخانه خرم‌رود هم می‌گوید: سال گذشته عملیات لایروبی رودخانه با تهاتر شن و ماسه با کارگاه‌های شن و ماسه و پرداخت وجه نقد انجام شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان با بیان این که بعضی نقاط رودخانه به‌دلیل ریختن نخاله و بیرون آمدن درختچه‌ها نیاز به تنظیف دارند، اظهار می‌کند: نظافت رودخانه باید از سوی شهرداری انجام شود.
آماده‌باش در فومن و تالش
بخشدار مرکزی فومن به‌عنوان یکی از مناطق در معرض خطر گیلان در هشدارهای پیش رو به همشهری می‌گوید: در بخش مرکزی فومن ۳ پل آبنما داریم که آنها را بسته و از قبل هشدارهای لازم را به مردم محلی داده‌ایم. زینب کمالی، رودبار چیره، کلفت و خطیب گوراب را ۳ پل آبنمای حساس در شهرستان معرفی می‌کند و می‌افزاید: معمولا در مواقع سیل این پل‌های آبنما زیر آب می‌روند. فرماندار تالش هم با اشاره به خسارت‌های سیل در تالش در سال‌های اخیر از اختصاص حدود ۵ هکتار زمین به افراد خسارت دیده از سیل سال گذشته در تالش که خانه‌هایشان تخریب شده بود، خبر می‌دهد. محمدحسین شاهکویی با اعلام آماده‌باش در نقاط مختلف تالش می‌گوید: در ۲ روز گذشته دیواره‌های رودخانه خالکایی ماسال با حمل سنگ‌های وزنی در دوطرف دیواره مقاوم‌سازی شد. در سال‌جاری نیز پایه‌های پل اصلی تالش با بتن ترمیم شد و طبق برنامه معاونت عمرانی فرمانداری تالش با اختصاص ۲ میلیارد تومان اعتبار ۴متر به عرض آن افزوده می‌شود. همچنین دیواره پل اسالم که سال گذشته به‌علت سیل تخریب شده بود، ترمیم شد.
فرایند زمان‌بر لایروبی رودخانه‌ها
هر سال با آغاز فصل بارش ساکنان حاشیه رودخانه‌ها نگران از بروز سیل روزگار میگذرانند؛ سیلی که با اقداماتی مانند ساخت دیواره‌ها و همین‌طور با لایروبی رودخانه‌ها می‌توان از خساراتش جلوگیری کرد. پس از سیل فراگیر سال ۱۳۹۸ دولت برای سال گذشته ۲۵۰ میلیارد تومان اعتبار جهت لایروبی رودخانه‌ها اختصاص داد که با این اعتبار تا دی سال گذشته بیش از ۲۱۵۰ کیلومتر از رودخانه‌های کشور لایروبی شد؛ رقمی که هر چه بر آن اضافه شود نقاط بیشتری از رودخانه‌های کشور امن و از خطر سیلاب دور می‌شود.
سخنگوی سازمان مدیریت بحران کل کشور درباره لایروبی رودخانه‌ها به همشهری می‌گوید: در کشور ما بیش از ۱۴۶ هزار کیلومتر رودخانه وجود دارد که ۳۰ هزار کیلومتر آن از شهرها و ۵۰ هزار کیلومتر از روستاها عبور می‌کند. لایروبی این رودخانه‌ها فرایندی بلندمدت است که انجام آن چند سال زمان نیاز دارد.
علی بختیاری با بیان این که بیشترین بارش‌های کشور در فصل پاییز آغاز می‌شود و در زمستان و بهار به حداکثر میزان خود میرسد، می‌افزاید: بیشتر استان‌های کشور مثل استان‌های شمال، شمال‌غرب و استان‌های جنوبی واقع در حوضه آبریز رودخانه‌های کشور مستعد وقوع سیلاب هستند.
وی درباره اقدامات مؤثر این سازمان برای فصل سرمای امسال اظهار می‌کند: به همه استانداران دستورالعمل آمادگی در برابر مخاطرات فصل سرما اعلام و از آنان خواسته شده است که ستادهای مدیریت بحران را در همه شهرستان‌ها برگزار کنند تا سیاستگذاری و هماهنگی‌های لازم برای خطرات احتمالی هر شهرستان انجام شود.
بختیاری با بیان این که به استان‌ها توصیه شده است حوادث را پایش کنند تا آمادگی برخورد با آنها را داشته باشند، می‌افزاید: مناطق پرخطر در استان‌ها باید شناسایی شود تا تجهیزات لازم برای مقابله با خطرات یا انجام لایروبی رودخانه‌ها به‌موقع تامین شود.
سخنگوی سازمان مدیریت بحران با اشاره به این نکته که لایروبی رودخانه‌ها یکی از اقدامات پیشگیرانه مؤثر در سیلهاست، می‌گوید: اقدامات ما در سال ۹۹ که با توجه به تجربه سال ۹۸ انجام شد، نشان می‌دهد لایروبی رودخانه‌ها در کاهش خسارات سیلها بسیار مؤثر است و اقداماتی مانند آبخیزداری، آبخوانداری، مدیریت منابع آب و هشدار سیل می‌تواند خسارات و تلفات سیلابها را کم کنند.
وی ادامه می‌دهد: لایروبی رودخانه در حیطه وظایف وزارت نیرو می‌گنجد و کنترل، جمع‌آوری و هدایت آب‌های سطحی در محدوده شهرها برعهده شهرداری‌هاست. درباره اقدامات غیرسازه‌ای هم قوانین و مقرراتی وجود دارد که مشکل خاصی نداریم و بحث تقسیم کار میان دستگاه‌ها و هماهنگی وجود دارد. به‌طور کلی در این زمینه سازمان‌های دیگری مانند جمعیت هلالاحمر و نیروهای مسلح هم باید به سازمان مدیریت بحران برای اجرای اقدامات پیشگیرانه مثل لایروبی کمک کنند.
در فصل منابع آب در بودجه ۱۴۰۰ رقمی معادل ۸۳۷ میلیارد و ۱۱۸ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان (۱۴ درصد از کل سهم ۱۲۱ میلیارد و ۱۹۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تومانی) به مهندسی رودخانه‌ها و لایروبی اختصاص یافته بود که با توجه به افزایش مناطق نیازمند لایروبی، بسیار اندک به‌نظر می‌رسید. به همین دلیل نمایندگان اواخر سال گذشته بودجه‌ای را در اختیار شرکت مدیریت منابع آب ایران قرار دادند تا صرف ساماندهی رودخانه‌ها شود. براساس قانون بودجه ۱۴۰۰ به‌منظور پیشگیری و بازسازی خسارت ناشی از سیل و ساماندهی و لایروبی رودخانه‌ها و آب‌بندان‌ها به شرکت‌های آب منطقه‌ای استان‌ها و سازمان آب و برق خوزستان اجازه داده شد تا بهره‌برداری از مصالح مازاد رودخانه‌ای و خاک مازاد آب‌بندان‌ها را با مزایده به پیمانکاران و بهره‌برداران شن و ماسه به شرط واریز حقوق دولتی واگذار کنند.