همشهری آنلاین-گروه استانی:
فصل صید ماهی از مهرماه آغاز شده‌است و صیادان، به‌ویژه در سواحل شمالی کشور، روزهای پرکاری را پشت‌سر می‌گذارند؛ فعالیتی که سهم قابل‌توجهی در اقتصاد استان‌های ساحلی دارد و در حوزه اشتغال‌زایی نیز نقش موثری ایفا می‌کند. این‌درحالی‌است که نگرانی‌های کارشناسان و همچنین فعالان حوزه صید و صیادی از کاهش مستمر ذخایر آبزیان در سواحل کشور روزبه‌روز بیشتر می‌شود. مازندران، گیلان، گلستان، سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان، ۷ استان ساحلی کشور به‌شمار می‌روند که علاوه بر رونق فعالیت در عرصه صید دریایی، در زمینه پرورش ماهیان گرم‌آبی و سردآبی نیز میزبان فعالیت‌های گسترده‌ای هستند و ماهی تولیدی این مناطق مشتریان داخلی و خارجی زیادی دارد.
با توجه به این موضوع، همشهری در پرونده ویژه‌ای، علاوه بر بررسی آماری حجم صید ماهی در فصل صید سال‌گذشته و معرفی مهم‌ترین گونه‌های صید ماهی دراستان‌های ساحلی کشور، وضعیت ذخایر آبزی در سواحل را مورد واکاوی قرار داده و دغدغه‌های موجود دراین عرصه را مورد بررسی قرار داده‌است که در ادامه می‌خوانید.
پیش‌بینی فصلی پروپیمان برای صیادان مازندرانی
فصل صید سال‌جاری در مازندران با رونق بهتری نسبت به چند سال اخیر آغاز شد و حدود ۴ هزارو ۲۰۰ صیاد عضو ۵۴ شرکت تعاونی استان پس از سال‌ها که در نخستین روزهای صید تورهای‌شان را سبک از آب بیرون می‌کشیدند، امسال تورهای سنگین‌تری را جمع می‌کنند. مشاهده‌های میدانی نشان می‌دهد میزان ماهی صید شده ازسوی صیادان رسمی مازندران بیشتر و بهتر از سال‌های گذشته است. کارشناسان شیلات نیز پیش‌بینی می‌کنند امسال وضعیت صید با توجه به شرایط آب و هوایی و تعداد ماهیان رهاسازی شده درچند سال اخیر، حدود ۲۰ درصد نسبت به سال‌های قبل بهتر شود.
در فصل صید گذشته که از مهرماه ۱۳۹۹ آغاز شد و تا ۱۵ فروردین امسال ادامه داشت، صیادان شرکت‌های تعاونی پره مازندران حدود ۲ هزارو ۷۰۰ تن ماهی شامل ماهی سفید، ماهی کپور و ماهی کفال صید کردند که ۶۵ درصد از این مقدار را ماهی سفید، ۱۵ درصد را ماهی کفال و باقی ماهی‌های صید شده را نیز عمدتا کپور و برخی گونه‌های دیگر تشکیل می‌دادند. این میزان صید حدود ۲۷ درصد کم‌تر از ماهیان صید شده توسط صیادان مازندرانی در فصل صید ۹۸-۹۹ بود. نکته قابل‌توجه اینکه حجم صید ماهی ازسوی صیادان رسمی مازندران در فصل صید ۹۸-۹۹ نیز ۳ هزارو ۶۰۰ تن بود که براساس آمارها، ۴۸ درصد کم‌تر از فصل صید ۹۷-۹۸ بوده‌است. به همین دلیل آغاز فصل صید با به تور افتادن ماهی‌های بیشتر نسبت به ۳ سال اخیر هم باعث خوشحالی صیادان شده و هم تاحدودی قیمت ماهی دریایی را در بازار متعادل کرده‌است.
درحال‌حاضر آلودگی رودخانه‌ها و آب دریا و همچنین از بین رفتن بستر برای تخم‌ریزی ماهی‌ها بر اثر اقداماتی مانند برداشت شن و ماسه از سواحل و بستر و دهانه رودخانه‌ها و تجاوز به حریم رودها یکی از موانع پیش روی تکثیر طبیعی ماهیان دریای خزر و جایگزینی ماهی‌های صید شده از دریاست. البته با توجه به افزایش رهاسازی بچه ماهی در دریای خزر طی سال‌های اخیر، تاحد قابل‌توجهی این کاستی جبران شده‌است، تا جایی که اکنون میزان صید دراین سال‌ها و حتی سال‌های آینده به رهاسازی بچه‌ماهی‌ها وابسته شده‌است. هرسال بین ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون بچه ماهی سفید در رودخانه‌های شیلاتی مازندران رهاسازی می‌شود که به‌گفته کارشناسان و مسئولان شیلات، در فرایندی طبیعی حدود ۱۵ درصد از این ماهی‌ها بین ۲ تا ۳ سال بعد از رهاسازی به تور صیادان می‌افتند. امسال تعداد بچه‌ماهی سفید رها شده در دهانه رودهای مازندران به ۱۰۵ میلیون قطعه رسید. علاوه بر تکثیر مصنوعی ماهی سفید، تکثیر نیمه‌مصنوعی برای تقویت ذخایر دریایی ماهی کپور نیز چند سال است که در مازندران آغاز شده‌است.
با این‌حال هنوز میزان صید از دریا در مازندران نسبت به حدود ۲ دهه قبل، بسیار کم است و با اوایل دهه ۸۰ شمسی که به مرز ۱۰ هزارتن می‌رسید، فاصله زیادی دارد. البته افزایش قیمت ماهی به‌دلیل تورم و کم شدن توان خرید جامعه سبب شده فقط بخشی از ماهی‌های صید شده از دریا در سواحل مازندران ازسوی مصرف‌کنندگان استان خریداری شود و این کاهش صید، تنها عامل دور شدن ماهی از سفره خانواده‌ها نباشد. به‌همین دلیل نیز بخشی از ماهی‌های صید شده به سایر استان‌ها و حتی کشور عراق صادر می‌شود. یکی دیگر از دلایل عرضه ماهی مازندران به بازار سایر استان‌ها نیز نبود صنایع تبدیلی مرتبط با ماهی دراین استان است. با اینکه همواره اظهارنظرهایی درباره ضرورت تأسیس واحدهای فراوری ماهی‌های دریای خزر مطرح می‌شود، اما در عمل این استان هنوز زیرساختی برای تولید محصولات غذایی بر پایه ماهی‌های دریای خزر ندارد.
چالش‌های صید و صیادی در خوزستان
سال‌گذشته حدود ۵۷ هزارتن انواع ماهی و میگوی دریایی در صیدگاه‌های شمال‌غرب خلیج‌فارس و آب‌های ساحلی خوزستان صید شد که یک‌سوم صید دریایی خوزستان، معادل هزارتن، متعلق به صیادان هندیجانی است. ۶۲۰شناور لنج صیادی و هزارو ۷۰ فروند قایق صیادی در ۱۰بندر و ۷صیدگاه خوزستان به فعالیت صیادی مشغول هستند و معیشت ۴۰هزارنفر در استان از این طریق تأمین می‌شود. باتوجه به ممنوعیت صید «ماهی شیر» از ۲۵مردادماه و صید «حلواسفید» از اول مردادماه به مدت ۵۰روز با هدف حفظ ذخایر این آبزیان در صیدگاه‌های شمال‌غرب خلیج‌فارس، هنوز برای ارزیابی میزان صید ماهی در آب‌های خوزستان زود است.
با همه اینها براساس آمار موجود در سال‌های گذشته، میزان صید سالانه در صیدگاه‌های خوزستان و محدوده شمال‌غرب خلیج‌فارس به‌دلیل وجود موانع رو به کاهش است. حلواسفید و ماهی شیر مهم‌ترین صید در آب‌های خوزستان محسوب می‌شوند و به‌ویژه حلواسفید در کشورهای مختلف حوزه خلیج‌فارس مشتریان فراوانی دارد. صید بی‌رویه و خارج از فصل ممنوعیت، فشار بیش‌ازحد به ذخایر آبزیان، استفاده از روش‌های غیرقانونی و مخرب در صید دریایی مانند صید ترال، نگاه سودجویانه برخی فعالان حوزه صید، قاچاق صید به کشورهای همسایه ازجمله کویت، سنگینی ناوگان صید و صیادی و صید غیرمجاز ازسوی قایق‌ها و شناورهای فاقد پروانه از چالش‌های صید و صیادی در خوزستان به‌حساب می‌آید.
با این‌همه خوزستان رتبه خوبی در آبزی‌پروری دارد. سال‌گذشته این استان بیش‌از ۸۹هزارتن آبزی تولید کرد که نسبت به سال قبل از آن، رشد بیش‌از ۱۰درصدی داشت. ازسوی دیگر سطح زیرکشت مزارع فعال آبزی‌پروری در خوزستان ۱۵هزارو ۸۳۶هکتار است و انواع مختلف ماهیان گرم‌آبی، سردآبی، میگو، ماهیان دریایی و خاویاری در استان پرورش داده می‌شوند. همچنین ۵۰هزارو ۱۳۷نفر در زیرمجموعه‌های شیلاتی استان مشغول به‌کارند.
ظرفیت‌های صیادی در پایتخت انرژی کشور
در سیمای اقتصادی استان بوشهر، صنایع متعدد و متنوع نفت، گاز و پتروشیمی نقش پررنگ و موثری دارند و این استان را به «پایتخت انرژی کشور» تبدیل کرده‌اند، اما وجود بیش‌از ۷۰۰ کیلومتر مرز آبی مشترک با سواحل خلیج‌فارس و ظرفیت بی‌نظیر این استان در برخورداری ۸ شهرستان از نوارساحلی، موقعیت ممتازی پیش روی ساکنان بنادر بوشهر برای فعالیت‌های صید و صیادی قرار داده‌است، به‌گونه‌ای که بندر دیر، به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر صیادی کشور، در شمال استان واقع شده‌است. ماهی «هامور»، «حلواسفید و سیاه»، «قباد»، «شیر»، «شوریده» و «سنگسر» از مرغوب‌ترین و باکیفیت‌ترین نوع آبزیان دریایی محسوب می‌شوند که مایه برکت سفره خانواده‌های بوشهری می‌شوند. این‌درحالی‌است که زیرساخت‌های شیلاتی در استان بوشهر عمدتاً در ۱۵بندر صیادی و ۱۱مجتمع آبزی پروری متمرکز است و ۱۵هزارصیاد و آبزی‌پرور سالانه حدود ۹۰هزارتن انواع آبزی تولید و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌کنند. به‌گفته «بهزاد حیدری»، معاون صید و بنادر ماهی‌گیری اداره شیلات استان، در سال‌گذشته بیش‌از ۶۲ هزارتن انواع ماهی توسط صیادان در صیدگاه‌های بوشهر برداشت و روانه بازارهای داخلی و خارجی شده‌است.
این درحالی‌است که در ۶ ماهه نخست سال‌جاری حدود ۳۱ هزارتن انواع ماهی از صیدگاه‌ها برداشت شده‌است. براساس آمارهای موجود، ۲هزارو۲۷فروند انواع شناور صیادی شامل ۵۳۲فروند کلاس لنج، هزارو۴۷۴قایق و ۲۱فروند کشتی صیادی دراین استان درحال فعالیت هستند. با توجه به این موضوع، برای ۹هزارصیاد به‌صورت مستقیم و برای ۱۳هزارنفر به‌صورت غیرمستقیم دراین حوزه اشتغال ایجاد شده‌است. همه اینها درحالی‌است که کارشناسان معتقدند وجود مراکز صنعتی مانند صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در جوار صیدگاه‌ها، از مهم‌ترین تهدیدکننده‌ها و آلاینده‌های دریایی به‌شمار می‌روند که بیشترین تخریب و آسیب را به اکولوژی این مناطق وارد می‌کنند. افزون براین، فعالیت غیرمجاز تعداد زیادی شناور بی‌هویت با برداشت غیراصولی از صیدگاه‌ها، روند این تخریب‌ها را شتاب بخشیده‌است.
با این وجود مسئولان اداره شیلات بوشهر از سهم ۲۰درصدی این استان در صادرات آبزیان خبر می‌دهند و درعین‌حال معتقدند که نبود پایانه صادراتی ازجمله مشکلات حوزه تجارت آبزیان دراستان محسوب می‌شود که ساخت آن نیازمند تسهیلات ارزی است و باید برای رفع این کمبود چاره‌اندیشی شود. همچنین تکمیل، بهسازی و بهره‌برداری از ۷بندر نیمه‌تمام در حوزه صیادی از مهم‌ترین برنامه‌های در دست اقدام استان برای تثبیت ظرفیت‌های موجود در حوزه صیادی به‌شمار می‌رود.
گلایه‌های صیادان گلستانی
براساس اعلام اداره شیلات استان گلستان، با توجه به تصمیم کمیته صید سازمان شیلات ایران، فصل صید ماهیان استخوانی در این استان، همراه با شرق مازندران، از ۱۵مهرماه آغاز شده‌است و به‌مدت ۶ماه نیز ادامه می‌یابد. به‌گفته معاون صید و بنادر ماهی‌گیری اداره شیلات گلستان، امسال ۸۱۳صیاد در قالب ۱۸شرکت تعاونی و به‌روش «صید پره» در ۳ منطقه بندرترکمن، میانکاله و گمیشان ماهی‌گیری می‌کنند و صید آنان، ماهی‌های استخوانی کفال، کپور و با نزدیک شدن به پایان فصل صید، ماهی سفید است. با توجه به این موضوع «محسن یحیایی» اعلام می‌کند که رعایت اندازه تور پره براساس استانداردهای اعلامی ازسوی معاونت صید و بنادر ماهی‌گیری سازمان شیلات ایران، همکاری نکردن با صیادان غیرمجاز، رعایت استانداردهای صید و صیادی و رهاسازی ماهیان ممنوع‌الصید، ازجمله مسائلی است که صیادان استان باید در زمان صید مدنظر قرار دهند.
براین اساس ساعت «پره‌کشی روزانه» در همه شرکت‌ها از طلوع آفتاب تا ساعت۲۳ و تعداد شناورهای فعال در مناطق ساحلی استان‌گلستان نیز ۱۳۰ فروند است. این‌درحالی‌است که بررسی‌ها نشان می‌دهد گونه‌های هدف صید ماهیان استخوانی در استان عمدتا شامل ماهی سفید، کفال و کپور است. همچنین براساس اعلام مسئولان، گلستان در سال‌گذشته شاهد رشد ۱۸درصدی صید ماهیان استخوانی نسبت به سال ۱۳۹۸ بوده‌است. در فصل صید ۱۴۰۰-۹۹، حدود ۴۲۶تن ماهی استخوانی از آب‌های استان صید شده که از این میزان، ۳۳تن ماهی سفید، ۲۸۷تن ماهی کفال، ۹۴تن ماهی کپور و ۵/۱۲ تن نیز شامل سایر گونه‌ها بوده‌است. همچنین سرانه صید هر شرکت تعاونی در فصل صید سال‌گذشته ۲۷تن، به ارزش ریالی ۱۵۵میلیارد ریال برآورد شده‌است.
پیش‌بینی می‌شود امسال نیز شاهد این رشد در صیادی استان باشیم. با توجه به اینکه اداره شیلات گلستان از قدیمی‌ترین اداره‌های شیلات کشور به‌حساب می‌آید، ازنظر کیفی دارای امکانات مطلوبی در زمینه انجماد و بسته‌بندی، به‌ویژه در جزیره «آشوراده» است، اما صنایع‌تبدیلی استان در حوزه آبزی‌پروری، ازنظر کمیت، هنوز با مشکل مواجه‌اند و علاوه بر ۲ کارخانه فراوری ماهی و یک کارخانه فراوری و بسته‌بندی میگو، زیرساخت‌های دیگری دراین زمینه تعریف نشده‌است. همه اینها درحالی‌است که صیادان غرب استان، به‌ویژه در صیدگاه‌های مستقر در مناطق حفاظت شده آشوراده و میانکاله، در گفت‌وگو با خبرنگارهمشهری بیان می‌کنند که محدودیت صیادی و نبود امکانات اولیه مانند دسترسی نداشتن به آب، گاز و برق در کنار مشکلات عمومی، مانند نبود بنزین سهمیه‌بندی و گرانی تجهیز و نوسازی وسایل صید مانند تورهای لاکش، تراکتور و قایق‌های موتوری، صیادی را به شغلی بسیار کم‌درآمد و بدون سودآوری برای آنان تبدیل کرده‌است.
چابهار، قطب تولید تن‌ماهیان در کشور
جنوب استان سیستان‌وبلوچستان به‌دلیل داشتن منطقه وسیع ساحلی، از مهم‌ترین نقاط صید و پرورش انواع آبزیان درکشور به‌حساب می‌آید که نقش قابل‌توجهی در اقتصاد آبزی‌پروری و محصولات دریایی دارد. فعالیت بیش‌از ۲۵ هزار صیاد و هزار لنج و هزارو ۵۰۰ قایق در ۴ شهرستان چابهار، دشتیاری، زرآباد و کنارک موجب شده تا ۴۲ درصد از صید انواع آبزیان و ۷۰ درصد از صید تن‌ماهیان کشور دراین استان رقم بخورد. این درحالی‌است که سالانه ۸۰۰ میلیون قوطی کنسرو ماهی تن دراین منطقه تولید می‌شود. ظرفیت اقتصادی آبزی‌پروری و صید استان، به‌ویژه درمنطقه چابهار بسیار بالاست و درصورت تأمین زیرساخت‌های به‌روز، می‌توان به رتبه‌های خوب جهانی دراین رابطه دست یافت. همچنین زمینه و قابلیت تولید و پرورش «شاه‌میگو» نیز در چابهار وجود دارد. این موجود دریایی را می‌توان تا ۱۸ ساعت در شرایط مطلوب زنده نگه‌داشت و به بسیاری از نقاط دنیا صادر کرد. اکنون قیمت هر کیلوگرم شاه‌میگو در بازار مصرف کویت به پول ایران کیلویی ۵ میلیون‌تومان است. حال تصور کنیم اگر شرایط برای تولید مطلوب آن فراهم شود، چه منفعت اقتصادی مناسبی برای کشور ما به‌همراه دارد. ازسوی‌دیگر اکنون دراین منطقه صید و پرورش میگو و صدف درحال انجام است که قیمت جهانی میگو ۵ دلار و صدف ۶ دلار است و شرایط آب‌وهوایی و جغرافیایی برای تولید خرچنگ مصرفی در استان نیز وجود دارد.
تأثیر منفی کرونا بر تولید و پرورش ماهی در گیلان
۵۱ تعاونی صید با ۴ هزارنفر صیاد در استان گیلان به صید ماهی مشغول هستند و سال‌گذشته ۲ هزارتن انواع ماهی استخوانی درطول ۲۸۰ کیلومتر از سواحل دریای خزر صید کردند. این‌درحالی‌است که پیش‌بینی می‌شود در فصل صید امسال با توجه به تغییرات اقلیمی، شاهد افزایش صید نباشیم و مانند سال‌گذشته درحدود ۲ هزارتن انواع ماهی صید شود. «ماهی سفید» با ۶۶ درصد فراوانی، بیشترین میزان محصول صید را در سبد برداشت ماهیان استخوانی به‌خود اختصاص داده‌است. بعد از ماهی سفید، «کفال ماهیان» با ۳۱ درصد و «کپور»، «سوف» و سایر ماهیان استخوانی نیز ۳ درصد از سبد صیادان استان را به خود اختصاص داده‌اند. علاوه‌براینها، صید ماهیان خاویاری از دریای خزر نیز «صید ضمنی» است که باید برای حفظ ذخایر، به مراکز ژنتیکی شیلات استان تحویل داده شوند. البته هنوز فصل صید این گونه از ماهی‌ها آغاز نشده‌است، اما در ماه‌های گذشته برای حفظ ذخایرماهیان دریای خزر، بیش‌از ۱۸۰ میلیون قطعه بچه‌ماهی در رودخانه‌های منتهی به خزر رهاسازی شد.
اینها درحالی‌است که در ۶ ماهه اول امسال در حوزه ذخیره‌سازی ذخایر ژنتیکی ماهیان دریای خزر و پرورش ماهی در اراضی ساحلی با بهره‌گیری از آب دریا و نیز آب رودخانه و چاه، درحدود ۶۰ هزارتن انواع ماهی پرورشی در گیلان تولید شد. ازسوی دیگر پرورش ماهیان گرم‌آبی در همه شهرستان‌های گیلان انجام می‌شود و رشت، فومن، شفت و صومعه‌سرا بیشترین میزان پرورش ماهیان گرم‌آبی و سردآبی را به خود اختصاص داده‌اند. برهمین اساس هم هست که در حوزه مزارع ماهیان گرم‌آبی، رتبه نخست کشوری از آن استان گیلان است. علاوه‌براینها امسال ۶تن خاویار در استان تولید شد که گیلان دراین زمینه نیز رتبه نخست کشوری را کسب کرده‌است. همه اینها درحالی‌است که همه‌گیری ویروس کرونا بر تولید و پرورش ماهی در گیلان، اثر منفی گذاشت و بخش زیادی از تولید ماهیان گرم‌آبی که به کشورهای همسایه صادر می‌شد، کاهش یافت. ازسوی دیگر دشواری پاک کردن ماهی، فسادپذیری سریع، بوی مخصوص، وجود استخوان‌های ریز در برخی گونه‌ها و عدم شناخت کافی از ارزش‌های غذایی گوشت ماهی، درسال‌های اخیر سبب کاهش میزان مصرف و به‌دنبال آن، سرمایه‌گذاری و توسعه در بخش صنایع شیلاتی گیلان شده‌است. با این حال گیلانی‌ها همچنان مانند مردم دیگر ساکنان نواحی شمالی و جنوبی از مصرف کنندگان عمده ماهی هستند و سالانه حدود ۳ هزارتن ماهی گرم‌آبی پرورشی گیلان به ارزش حدود ۵/۷ میلیون دلار نیز به کشورهای عراق و جمهوری‌آذربایجان صادر می‌شود.
چاره‌اندیشی برای حفظ ذخایر آبزیان در هرمزگان
صید ماهی در سواحل جنوبی کشور و در استان هرمزگان برخلاف استان‌های شمالی و صید در دریای خزر، از اول فرورین‌ماه آغاز می‌شود. این‌درحالی‌است که به‌گفته مسئولان مربوط دراستان، درسال‌جاری محدودیت‌هایی برای صید برخی گونه‌های ماهی ازجمله «حلواسیاه» و «شوریده» وضع شد. اداره شیلات استان هرمزگان همه ساله با توجه به فصل تخم‌ریزی آبزیان، به‌ویژه گونه‌های ارزشمند در فصل بهار، نسبت به اعلام زمان ممنوعیت صید اقدام و اطلاع‌رسانی می‌کند و صید، به‌جز در زمان‌های اعلام شده، آزاد است. اینها درحالی‌است که فصل صید میگو دراین استان نیز از ۱۰مهرماه امسال آغاز شده‌است و استفاده از تورهای صید نامرئی یا همان «منوفیلامنت» ممنوع است. این نوع تور صدمه‌های جبران‌ناپذیری به منابع آبزی و حتی اکوسیستم آبزیان استان وارد می‌کند. براساس آمارهای اعلام شده ازسوی مسئولان استان، امسال بیش‌از ۱۵۰فروند لنج صیادی میگو با بیش‌از ۲ هزارصیاد، در فصل صید مشارکت دارند.
کارشناسان معتقدند صید بیش‌ازحد، سبب آسیب دیدن ذخایر آبزیان دراستان شده؛ ذخایری که بازسازی آنها با دشواری محقق می‌شود. استان‌هرمزگان با توجه برخورداری از نوارساحلی قابل‌توجه، تنوع گونه‌ای و تنوع روش‌های صید، ۴۰درصد از صید آب‌های جنوب را به‌خود اختصاص داده‌است و با حدود ۴هزارو۵۰۰ فروند شناور مجاز و۳۲هزارصیاد، به‌عنوان قطب صید و صیادی در کشور محسوب می‌شود.