همشهری- مریم سرخوش: «واکسن آنفلوآنزا نداریم.» این پاسخی است که این روزها از سوی داروخانه‌داران بسیار شنیده می‌شود. ماجرای کمبود واکسن آنفلوآنزا، اما تنها مربوط به امسال نمی‌شود، سال گذشته هم با بالا گرفتن میزان مرگ‌ها و ابتلای کرونا، کشورها در تلاش برای مهار دامنه شیوع و جلوگیری از اضافه شدن ویروس دیگری به دایره همه‌گیری، محموله‌های بسیاری از واکسن آنفلوآنزا را سفارش دادند؛ وضعیتی که در ایران هم مشاهده شد و مسئولان سازمان غذا و دارو در تقلا برای واردات واکسن آنفلوآنزا، در نهایت به‌دلیل تحریم‌ها و سفارش زیاد کشورها، کمتر از یک میلیون دوز واکسن آنفلوآنزا وارد شد. با این حال اما سال گذشته، آنفلوآنزا، به‌دلیل رعایت پروتکل‌های بهداشتی و استفاده از ماسک، شایع نشد و سهم بالایی در مرگ‌ها و ابتلاها را به‌خود اختصاص نداد. با این همه بار دیگر با شروع فصل سرما، خیلی‌ها با تصور این که تزریق واکسن آنفلوآنزا منجر به افزایش ایمنی بیشتری در برابر کرونا می‌شود، مراجعه‌های مکرری به داروخانه‌ها دارند و هر بار با پاسخ منفی روبه‌رو می‌شوند؛ این همان موضوعی است که از سوی داروخانه‌داران و کارشناسان دارو مطرح می‌شود. به‌گفته آنها، تزریق همزمان ۲ واکسن کرونا و آنفلوآنزا منجر به افزایش ایمنی بدن نمی‌شود و این در حالی است که بیش از ۷۰ درصد کسانی که اقدام به تزریق واکسن آنفلوآنزا می‌کنند، اصلا نیازی به آن ندارند.
افزایش تقاضا برای واکسن آنفلوآنزا در شرایطی رخ داده که امسال تنها یک میلیون دوز واکسن وارد کشور شده است؛ هر چند که به‌نظر می‌رسد با توزیع نخستین واکسن ایرانی آنفلوآنزا در روزهای آینده، کمبودها تا حدودی برطرف شود. قرار است ۵۰۰ هزار دوز از واکسن در داروخانه‌های دولتی توزیع شود اما با وجود اینکه گفته می‌شد قیمت هر دوز حدود ۷۰ هزار تومان تعیین شده اما حالا شنیده‌ها حکایت از این دارد که این واکسن‌ها حدود ۲۱۳ هزار تومان نزدیک به قیمت واکسن خارجی فروخته می‌شود که نشان‌دهنده جهش ۴ برابری قیمت نسبت به سال گذشته است؛ سال گذشته قیمت هر دوز واکسن خارجی، حدود ۴۰ هزار تومان بود. مطالعات جهانی نشان می‌دهد موارد ابتلا به آنفلوآنزا در همه‌گیری کرونا کاهش پیدا کرده اما افزایش واکسیناسیون کرونا هم‌اکنون بازگشت به زندگی عادی را تسریع کرده و متخصصان بهداشت و درمان معتقدند که این وضعیت می‌تواند منجر به بازگشت شیوع آنفلوآنزا شود. با این حال براساس اعلام متخصصان، با استناد به پروتکل‌های درمانی وزارت بهداشت، تنها زنان باردار، بیماران صعب‌العلاج و قلبی و ریوی، کودکان و کادر درمان در اولویت دریافت واکسن آنفلوآنزا قرار دارند.
نیازی به تزریق عمومی نیست
سعید بوربور، فعال حوزه داروست و به کمبود این واکسن در داروخانه‌ها اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید: «امسال واردات واکسن آنفلوآنزا کمتر از سال‌های قبل بود و به حدود یک میلیون دوز می‌رسد. ۵۰۰ هزار دوز آن در شبکه‌های بهداشت توزیع و باقیمانده‌ها هم سهم داروخانه‌ها شد. البته سهم داروخانه‌های دولتی بیشتر بود اما هم‌اکنون با وجود تقاضای زیاد این واکسن در اغلب داروخانه‌ها در دسترس نیست.» بوربور درباره تفاوت قیمت واکسن در داروخانه‌های دولتی و خصوصی می‌گوید: «هیچ تفاوتی وجود ندارد، برند سوئیسی و هلندی واکسن آنفلوآنزای تک‌دوز چهار ظرفیتی از ۲۰۶ تا ۲۳۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. همچنین قرار است واکسن ایرانی آنفلوآنزا هم در روزهای آینده توزیع شود که البته توزیع آن احتمالا در ابتدا به‌صورت سراسری در تمام داروخانه‌ها نخواهد بود و باید در ابتدا نیازسنجی بازار صورت بگیرد.»
اما محمود هادی‌پور، پژوهشگر و کارشناس حوزه دارو، تزریق واکسن برای عموم مردم را ضروری نمی‌داند و معتقد است که اگر مانند سال گذشته پروتکل‌های درمانی کرونا رعایت شود، بیماری در کشور شایع نمی‌شود. هادی‌پور با بیان اینکه بیش از ۷۰درصد افرادی که واکسن آنفلوآنزا می‌زنند اصلا ضرورتی برای تزریق ندارند، می‌گوید: «مردم باید بدانند که کرونا پاندمی است و برای تمام جمعیت هدف باید تزریق شود، اما آنفلوآنزا این شرایط را ندارد. امسال تقاضا برای تزریق واکسن آنفلوآنزا بالا رفته و این ارتباطی به میزان محدود واکسن‌های وارداتی ندارد.» به‌گفته او، وضعیت موجود تقاضای القایی در بازار است، به همین دلیل هر قدر هم واکسن توزیع شود، جوابگوی نیاز بازار نخواهد بود.
تزریق واکسن برای گروه‌های خاص
علی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران هم تزریق واکسن آنفلوآنزا را برای سالمندان، بیماران خاص و کودکان ضروری می‌داند و به همشهری می‌گوید: «تزریق واکسن برای عموم مردم الزامی نیست. البته منابعی علمی در دنیا و CDC به‌عنوان مرکز پیشگیری و درمان بیماری‌ها تاکنون توصیه‌ای به استفاده نکردن از واکسن آنفلوآنزا نداشته‌اند. اما با توجه به کمبود واکسن در کشور، افراد در معرض خطر همچنین کادر درمان در اولویت دریافت واکسن هستند. ۷۰ تا ۸۵ درصد مرگ‌ومیرهای آنفلوآنزا در سنین بالای ۶۵ سال رخ می‌دهد و سالمندان و کودکان گروه‌های سنی پرخطری‌اند که باید برای آنها تزریق انجام شود. با وجود این نمی‌توانیم بگوییم که سایر افراد از این واکسن‌ها استفاده نکنند.»
به‌گفته او کارکرد واکسن‌های کرونا و آنفلوآنزا متفاوت است اما با توجه به اینکه فرد ممکن است به یکی از این دو ویروس مبتلا و سیستم ایمنی بدن او دچار ضعف شود، بهتر است برای پیشگیری به‌صورت جداگانه هرکدام از این واکسن‌ها را دریافت کنند. فاطمی درباره افزایش تقاضا درباره واکسن‌های آنفلوآنزا همزمان با ترزیق واکسن کرونا هم توضیح می‌دهد: «امسال میزان تقاضا برای تزریق واکسن آنفلوآنزا در مقایسه با سال گذشته کمتر است، چرا که آن زمان هیچ واکسنی وجود نداشت و مردم برای فرار از بیماری تنها همین واکسن را در اختیار داشتند. البته ۲ دلیل دیگر هم وجود دارد که کاهش تقاضا در سال‌جاری را رقم زده، اول این که واکسیناسیون کرونا در حال انجام است و منجر به کاهش نگرانی مردم شده و دلیل دیگر گران شدن واکسن آنفلوآنزاست که نسبت به قیمت گذشته تقریبا ۵ برابر افزایش دارد.»
نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران همچنین در پاسخ به این سؤال که چرا ایران همیشه از قافله خرید واکسن عقب است و این مسئله درباره کرونا هم وجود داشته است، عنوان می‌کند: «ما درباره تامین کل داروها مشکلاتی داریم. چند وقت پیش که بیماری قارچ سیاه مانند بسیاری از کشورهای جهان در ایران هم شایع شد، منجر به افزایش مصرف کورتون‌های تزریقی شد، درحالی‌که ما باید زودتر چنین وضعیتی را پیش‌بینی می‌کردیم و داروهای مورد نیاز آن تامین می‌شد. حتی درباره سرم‌ها هم این مشکل به‌وجود آمد. در پیک پنجم کرونا با افزایش مصرف رمدسیویر نیاز به سرم چندین برابر شد که کمبود جدی برای بیماران ایجاد کرد. بر این اساس نیاز است تا در بحث مدیریت و برنامه‌ریزی امور دارو که براساس قانون از سوی دولت انجام می‌شود، وزارت بهداشت نظارت و برنامه‌ریزی جدی داشته باشد تا چنین مشکلاتی مرتفع شود.»
همچنان به واردات وابسته‌ایم
فاطمی همچنین درباره تولید نخستین واکسن ایرانی آنفلوآنزا در ایران هم توضیح می‌دهد: «این یکی از خبرهای خوب در حوزه دارویی کشور است که شاید رقمی بیش از ۱۰۰ میلیون دلار صرفه‌جویی قابل توجه ارزی در کشور را رقم بزند. از سوی دیگر ما با جهش‌های ویروسی متعدد مواجه هستیم و قطعا تفاوت‌هایی در واکسن آنفلوآنزایی که امسال تولید می‌شود با سال قبل و سال آینده وجود خواهد داشت. این وضعیت احتمالا درباره کرونا هم وجود دارد و با توجه به گستردگی بیماری‌های همه‌گیر و ویروسی، کشورها به بهره‌مندی از ظرفیت خط تولید واکسن‌ها نیاز خواهند داشت.» این فعال حوزه دارو درباره بی‌نیازی کشور از واردات واکسن‌های آنفلوآنزا و رفع مشکلی که مردم در کمبود این واکسن‌ها هر سال با آن مواجه می‌شوند، هم توضیح می‌دهد: «هم‌اکنون نمی‌توان در این‌باره اظهارنظر کرد و نیاز به برنامه‌ریزی دارد، چرا که هنوز میزان تولید این واکسن در کشور مشخص نیست. با توجه به تجربه‌ای که درباره واکسن‌های کرونا وجود دارد، نمی‌توان چنین ریسکی کرد و درهای واردات واکسن آنفلوآنزا را بست. از سال گذشته، وعده‌هایی درباره خودکفا شدن تولید داخلی واکسن کرونا داده می‌شد اما هنوز هم این مسئله محقق نشده و همچنان وابستگی به واکسن‌های خارجی وجود دارد. درباره واکسن‌های آنفلوآنزا هم همین مسئله مطرح است.»
واکسن ایرانی آنفلوآنزا در راه است
مسئولان نظام سلامت، روی واکسن آنفلوآنزای ایرانی سرمایه‌گذاری کرده‌اند و از سال گذشته وعده ورود آن به بازار را می‌دهند. واکسن نوترکیب فلوگارد آنفلوآنزا از سوی یک شرکت دانش‌بنیان داخلی تولید شده و نمونه واکسن بلوبلاک آمریکایی است که تاکنون واردات آن به کشور وجود نداشته است. به‌گفته سعیده فخرزاده، رئیس اداره بیولوژیک سازمان غذا و دارو تاکنون عمده واردات واکسن‌های آنفلوآنزا از کشورهای اروپایی ازجمله هلند و سوئیس صورت می‌گرفت اما نخستین واکسن ایرانی بالاخره مجوز مصرف گرفت و به‌زودی در داروخانه‌های کشور توزیع خواهد شد. او در توضیح بیشتر به همشهری می‌گوید:«مطالعات بالینی فلوگارد و ارزیابی اثربخشی و ایمنی آن به پایان رسیده است. مطالعات کیفی این واکسن هم در حدی که بتواند مجوز کمیسیون قانونی سازمان غذا و دارو واکسن را دریافت کند، انجام شده است. البته نمونه این واکسن در دنیا وجود دارد اما تکنولوژی تولید فلوگارد صفر تا ۱۰۰در کشور خودمان رقم خورده است.»
فخرزاده درباره تفاوت این واکسن با پلتفرم نوترکیب نسبت به واکسن‌هایی که تاکنون تزریق می‌شد، هم می‌گوید: «در مطالعات انجام شده برابری اثر این واکسن‌ها با پلتفرم قبلی به اثبات رسیده و ما انتظار نداریم تفاوتی در این‌باره وجود داشته باشد. هر دوی این واکسن‌ها اثرات مشابهی در پیشگیری از آنفلوآنزا دارند. درباره سویه‌های جدیدی هم که هر سال از سوی سازمان بهداشت جهانی منتشر می‌شود این واکسن‌ها با پلتفرم‌های مختلف در یک رده قرار دارند.» این مسئول در پاسخ به این سؤال که آیا تولید واکسن ایرانی می‌تواند نیاز کامل کشور را برطرف کند و دیگر ضرورتی بر واردات واکسن با پلتفرم‌های مختلف را نخواهیم داشت، می‌گوید:«امیدواریم این واکسن به میزانی از تولید برسد که نیاز کشور را پاسخگو باشد، اما امسال تمام نیازمان را پوشش نخواهد داد و واردات خواهیم داشت. اما با افزایش تولید، همین واکسن در کنترل بیماری مؤثر خواهد بود. البته در دنیا تولید آنفلوآنزا به‌گونه‌ای نیست که پاسخگوی نیاز همه کشورها باشد. تاریخ انقضای یکساله آن باعث می‌شود که روند تولید هر سال تکرار شود. به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی کشورها را به راه‌اندازی خط تولید واکسن‌های آنفلوآنزا تشویق می‌کنند.»