همشهری- زینب زینال‌زاده: بیش از ۸۰ درصد از درآمدهای شهرداری تهران از منابع ناپایدار مانند جرایم مربوط به تخلفات ساختمانی، عوارض پسماند و... تأمین می‌شود. اصلی‌ترین رسالت مدیران شهری در تمام کشورها تأمین درآمد پایدار است و ازاین‌رو شهرداری پایتخت در تامین این منابع همواره با چالش مواجه بوده و برای برون‌رفت از آن چاره‌ای جز شناسایی ظرفیت‌ها و استفاده از راهکارهای نوین درراستای تقویت منابع درآمدهای پایدار ندارد. به‌گفته معاون مالی و اقتصادی شهردار تهران، در دهه‌های گذشته تنها ۲۳ درصد درآمدهای شهرداری پایدار بوده است.
ابوالفضل فلاح به همشهری گفت: «یکی از مباحث مطرح شده در درآمدهای پایدار، ارزش‌افزوده است و طبق قانون باید ۵۰ درصد ارزش‌افزوده به شهرداری‌ها اختصاص داده شود که در دوره‌های گذشته بنا به دلایلی دولت، شهرداری و مجلس در تحقق این امر همراهی نمی‌کردند، اما امسال سهم شهرداری از ۳ درصد به ۴درصد افزایش یافت.»
به گزارش همشهری، تیر ماه امسال قانون مالیات بر ارزش‌افزوده پس از ۴ رفت و برگشت بین مجلس و شورای نگهبان برای رفع ایرادات به تصویب رسید و برای اجرا به دولت ابلاغ شد. در قانون جدید، سهم درآمد دهداری و شهرداری افزایش یافته که از تخصیص ۹ واحد درآمد بر مالیات بر ارزش‌افزوده، ۴ درصد برای شهرداری‌ها و دهداری‌ها، ۴ درصد برای خزانه و یک واحد درصد به موضوع سلامت اختصاص می‌یابد؛ به همین دلیل، درآمد پایدار شهرداری‌ها و دهداری‌ها نسبت به قانون قبلی ۳۳ درصد رشد می‌یابد تا شهرداری‌ها روی منابع جدید سرمایه‌گذاری کنند.
تمرکز روی نظام حمل‌ونقل
چالش درآمدهای پایدار نه‌تنها در پایتخت، بلکه در اکثر کلانشهرهای کشور و حتی شهرهای بزرگ دنیا هم وجود دارد. رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، هم این موضوع را تأیید و عنوان کرد که اکثر کلانشهرهای کشور با نارسایی مالی درگیر هستند و بخشی از این اختلال و معیوب بودن سیستم مالی شهرداری‌ها ناشی از نارسایی در اقتصاد شهرهاست.
محمدحسین بوچانی گفت: «به‌نظر می‌آید با وجود چنین نارسایی‌های مالی باز بتوان برنامه‌های راهبردی برای منابع پایدار ایجاد کرد و چرخه مالی شهرداری را بهبود بخشید؛ بنابراین نخستین موضوع که باید مدنظر قرار داد، نظام حمل‌ونقل است؛ چراکه سهم عمده‌ای از منابع شهرداری‌ها به احداث خیابان و بزرگراه اختصاص‌یافته و مالکیت آن به‌عنوان یک عرصه عمومی با شهرداری است. این فضاها سرمایه‌گذاری شهری محسوب می‌شوند و تابع یک نظام قیمت‌گذاری می‌توان از شهروندان خواست تا در ازای استفاده از این معابر هزینه پرداخت کنند.» او به کتاب «هزینه بالای پارکینگ رایگان» اثر دونالد شوپ اشاره و عنوان کرد: «در راهکارهای موجود در این کتاب، راهنمایی‌های ارزشمندی برای مدیریت اقتصادی شهر، کنترل ترافیک و کاهش آلودگی وجود دارد که قطعاً بهره گرفتن از آنها در تأمین منابع پایدار کمک‌کننده خواهد بود.»
بوچانی نبود سند جامع تبلیغات محیطی و بلاتکلیفی در سازوکار و حدود اختیارات شرکت‌هایی که وظیفه تبلیغات محیطی شهر تهران و بهره‌برداری از آن را برعهده دارند را از ضعف‌های مدیریت شهری دانست و گفت: «عرصه‌های تبلیغاتی منابع درآمدی پایدار هستند که به‌دلیل نبود مدیریت یکپارچه مغفول مانده‌اند.» رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، پسماند را هم منبع درآمد پایدار معرفی کرد و گفت: «شهرداری تهران برای بهای خدمات پسماند حدود ۱۶۰۰میلیارد تومان فیش صادر کرده که وصول نشده و در نتیجه ایجاد سازوکاری مناسب برای وصول این مبلغ قطعاً درآمدهای پایدار شهری را بهبود می‌دهد.»
تقویت اقتصاد شهر
تأمین و افزایش منابع پایدار منجر به مدیریت مطلوب‌تر شهر و خدمت‌رسانی بهتر به شهروندان می‌شود. به‌گفته نایب‌رئیس کمیسیون برنامه‌وبودجه شورای شهر تهران، اکنون بیش از ۵۰ درصد از منابع درآمدی شهرداری تهران متکی به حوزه‌های شهرسازی و ۲۳ درصد هم سهم درآمدهای پایدار است. میثم مظفر با بیان این که باید به سمت افزایش درآمدهای پایدار حرکت کنیم، گفت: «در این راستا باید بنیه‌های اقتصاد شهری را به‌گونه‌ای تقویت کنیم که هم شهر قدرت ارزش‌آفرینی و خودگردانی مالی را داشته باشد و از حیث تاب‌آوری در اقتصاد شهری، بتواند به نیازهای خودش پاسخ بدهد و هم این نظام درآمدی، صرف رشد و تعالی انسان‌ها و پیشرفت اجتماعی شود؛ بنابراین معتقدم حکمرانی مشارکتی کلید حل مسئله است؛ چراکه در چنین شیوه‌ای از یک‌سو به ظرفیت‌های مردم در برنامه‌ریزی و سازندگی شهر توجه می‌شود و از سوی دیگر به ظرفیت بخش خصوصی، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران.»
او به تجارب موفق شهرهای دنیا اشاره و عنوان کرد: «شهری که زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی آن توسعه‌یافته و دسترسی شهروندانش به مدهای حمل‌ونقلی باکیفیت و قیمت مناسب فراهم شده است، می‌تواند برای تردد خودروهای شخصی عوارض وضع کند؛ کاری که در کشور آلمان انجام می‌شود و اتوبان‌ها و معابر اصلی، مجهز به سیستم RFID (شناسایی مکان با استفاده از فرکانس رادیویی) است و برای رفت‌وآمد در ساعت‌های پیک و پرترافیک عوارض تعیین شده است.»
استفاده از سوپر پلتفرم‌هایی که امکان مشارکت بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان در نگهداشت شهر را فراهم می‌کند هم راهکار دیگری است که این عضو شورای شهر به آن اشاره کرد و گفت: «این یکی از شیوه‌های نوین درآمد پایدار است که به‌جای جمع‌آوری زباله توسط شهرداری با استفاده از این سوپرپلتفرم ده‌ها شرکت در زمینه بازیافت و جمع‌آوری زباله‌های خشک و قابل بازیافت، ورود می‌کنند که هم کسب درآمد است و هم اشتغال‌زایی ایجاد شده و از سوی دیگر باری هم از دوش شهرداری برداشته می‌شود.» به‌گفته میثم مظفر، تأمین مالی جمعی، اوراق صکوک (اوراق قرضه اسلامی)، وقف برای احداث بوستان، پروژه‌های مشارکتی و... راهکارهای تأمین منابع درآمدهای پایدار محسوب می‌شوند.
ارائه راهکار متناسب با شرایط اقتصادی
زمانی می‌توان از تجربه سایر کشورها استفاده کرد و موفق بود که متناسب با شرایط اقتصادی شهر و شهروندان باشد. این جمله مهرداد تقی‌زاده، صاحب‌نظر در حوزه درآمدهای شهرداری است. او معتقد است که بهره گرفتن از برخی الگوهای موفق جهانی به‌دلیل نامتناسب بودن با شرایط اقتصادی کشور ممکن است فشار مالی و اقتصادی به مردم وارد کند؛ ازاین‌رو انتخاب چنین راهکارهایی نه‌تنها موفق نخواهد بود، بلکه چالش‌های جدید ازجمله شکاف میان مدیران شهری و شهروندان را افزایش می‌دهد. تقی‌زاده ادامه داد: «حدود ۷۰ درصد درآمدهای شهر نیویورک از محل عوارضی که مردم می‌پردازند، تأمین می‌شود و به‌دلیل شرایط اقتصادی خوبی که شهروندان دارند با پرداخت عوارض هم مشکل ندارند، اما قطعاً شیوه آنها در پایتخت به نتایج مثبتی ختم نمی‌شود.»
به‌گفته تقی‌زاده با یک برنامه‌ریزی درست می‌توان از طریق کاهش برخی هزینه‌ها با کمک سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و وصول درآمدها، قدرت مالی و البته درآمد پایدار شهرداری تهران را افزایش داد. او با استناد به سند بودجه ۱۴۰۰ تأکید کرد: «براساس بررسی‌ها و آنالیز سند بودجه در بخش هزینه‌ها با حذف مواردی چون احداث و توسعه پارکینگ و تعمیر و نصب دوربین‌های ترافیکی و واگذاری آنها به سرمایه‌گذاران می‌توان صرفه‌جویی کرد. همچنین در بخش وصول درآمدها هم می‌توان با تمرکز روی مواردی مانند احداث بوستان و پارکینگ و... منابع پایدار شهرداری را افزایش داد. انجام این موارد نیازی به دریافت عوارض اضافی از مردم یا وابستگی شهرداری به دولت، ندارد و تنها از ظرفیت‌های شهر حاصل می‌شود.»
سیاست مدیریت شهری برای حل مشکلات مالی
شهرداری پایتخت با مشکلات عدیده مالی مواجه است و از این‌رو مدیریت شهری برای حل این مشکلات سیاست‌هایی را اتخاذ کرده که در ۳ محور اصلی خلاصه می‌شود:
محور اول: مطالعه و شناخت وضع موجود سیستم مالی شهرداری و ترسیم استراتژی مناسب، پیاده‌سازی کامل حساب واحد خزانه، هوشمندسازی فرایندها و هدفگذاری هوشمند نظام مالی شهرداری تهران و ایجاد سامانه مدیریت بدهی‌ها.
محور دوم: توسعه و تعمیق نظام جامع تامین مالی، تدوین نقشه راه تامین مالی و جهش سرمایه‌گذاری شهرداری تهران و توسعه نظام مالی کارآمد، مردمی‌سازی و جذب مشارکت مردمی در توسعه شهری.
محور سوم: عرضه بخشی از سهام شرکت‌های تابعه شهرداری در بورس، استفاده حداکثری از سازوکارهای رقابتی در قالب واگذاری مدیریت، اجاره و قرارداد مشارکتی، ادغام و تجمیع سهام شرکت‌های تابعه همگن به‌منظور تشکیل هلدینگ‌ها یا شرکت‌های جدید، بازطراحی ساختار اجرایی، عملیاتی و مدیریت ریسک شرکت‌های تابعه، تجدید ارزیابی دارایی‌ها و مولدسازی املاک شهرداری به‌منظوراستفاده بهینه از ظرفیت موجود.