همشهری- مرضیه موسوی: سامانه صدور نسخه الکترونیک که با هدف حذف دفترچه‌های کاغذی و سهولت در دسترسی بیماران به خدمات درمانی و دارو اجرایی شده این روزها مشکلاتی را برای بیماران به‌وجود آورده است. سوءاستفاده از کد ملی بیماران چه از سوی برخی مطب‌ها و چه از سوی برخی داروخانه‌ها، امکان دریافت نسخه با کد ملی دیگران، ارسال آدرس اینترنتی نسخه به موبایل افراد دیگر، اطلاع نیافتن بیمار از دستور مصرف توصیه شده توسط پزشک به‌دلیل نداشتن دسترسی به نسخه و... ازجمله این مشکلات است.
باجه تحویل نسخه در اشغال سرهایی است که با اعلام نوبتشان، کد ملی خود را اعلام می‌کنند. صدای«بلندتر بگید لطفا» متصدی داروخانه از پشت شیشه به گوش می‌رسد و صدای مراجعان کلافه بالاتر می‌رود. کافی است نیم‌ساعتی کنار این باجه‌ها بایستید تا نام و کد ملی مراجعان داروخانه دستتان بیاید؛ درست مثل رمز کارت عابر بانکی که این روزها در کنار صندوق هر فروشگاه و مرکزی می‌توان فهمید. مراجعه به مراکز بیمه و شکایت از پیامک‌های اشتباه و نسخه‌های ناگهانی که به نام فرد صادر شده، نگرانی این روزهای بیمارانی است که نسخه‌های الکترونیک را دریافت می‌کنند.
داروی من کجاست؟
نیم ساعتی از خروج زن از داروخانه نگذشته که دوباره سر و کله‌اش پیدا می‌شود. از میان مراجعان که گوشه و کنار داروخانه منتظر شنیدن نامشان از پشت بلندگوی تحویل دارو هستند عبور می‌کند. خودش را به باجه می‌رساند و می‌گوید:«دکتر ۵۰ عدد قرص برای من تجویز کرده بود. اما در نسخه‌ای که تحویلم داده شده ۳۰ قرص بیشتر نیست.» متصدی داروخانه کیسه را تحویل می‌گیرد و کد ملی مراجع را می‌پرسد. بعد هم زل می‌زند به کامپیوتر جلوی رویش. نیم ساعتی که می‌گذرد، ۲۰ قرص دیگر به کیسه داروهای زن اضافه شده. از اینکه نزدیک بود داروی کمیاب بیماری اعصاب را به همین سادگی از کف بدهد برافروخته شده. نمی‌داند کجای کار اشتباهی رخ داده اما می‌داند هرچه هست زیر سر نسخه‌ای است که بدون اینکه نگاهی به آن بیندازد، از کامپیوتر پزشک سر از داروخانه درآورده. سؤالی در ذهنش نقش بسته که:«داروی کمیابی که نیاز به نسخه دارد، چطور در برخی داروخانه‌ها به‌صورت آزاد فروخته می‌شود؟» تنها با مراجعه به دفتر شکایت‌های بیمه است که گره ساخته شده در ذهنش باز می‌شود؛ وقتی ماجرای سوءاستفاده برخی داروخانه‌ها از نسخه‌های الکترونیک و فروش داروی کمتر به بیمار و ثبت داروی بیشتر در سیستم را می‌شنود.
نسخه‌های بی‌پیامک
مراجعه به دفتر شکایت بیمه رخ دیگری از این ماجرا را نشان می‌دهد؛ افرادی بی‌آنکه به پزشک مراجعه کرده باشند به نامشان در شهری دیگر نسخه‌ای صادر شده. و البته همه این افراد شانس با خبر شدن از این موضوع را پیدا نمی‌کنند. «لیلا» یکی از این افراد است که با مراجعه به سایت صدور نسخه الکترونیک، به‌صورت اتفاقی با این موضوع روبه‌رو شده است. او می‌گوید:«به تلفن من پیامی بابت صدور نسخه صادر نشده بود اما اتفاقی متوجه شدم با شماره ملی من نسخه صادر شده. حالا برای پیگیری این موضوع آمده‌ام.» از سوءاستفاده احتمالی فردی در داروخانه از کد ملی‌اش می‌گوید که دارویی را از لیست موجودی داروخانه حذف می‌کند تا دارو در بازار آزاد به فروش برسد:«در مدت حضورم در دفتر شکایت مورد مشابهی هم بود که به‌نظر می‌رسید دستیار پزشک از کد ملی بیماران سوءاستفاده می‌کرد. وقتی شماره ملی مراجعه‌کننده به این سادگی در هر مرکز و داروخانه‌ای دست به‌دست می‌شود چنین اتفاق‌هایی هم رخ خواهد داد.»
این سردرگمی‌ها و مشکلات باعث شده بیماران تمایل کمتری به دریافت نسخه الکترونیک داشته باشند و به آن بی‌اعتماد باشند. مراجعه‌کننده یکی از داروخانه‌های شلوغ غرب تهران می‌گوید:«بیمار اصلا نمی‌داند که در نسخه الکترونیک چه دارویی نوشته شده. هفته پیش برای پسرم دارو گرفتم و طبق عادت دوباره به مطب برگشتم تا پزشک نحوه مصرف داروها را توضیح دهد. متوجه شدم دستور پزشک با دستوری که روی قوطی دارو نوشته شده فرق دارد. مسئول داروخانه روی دارویی که باید هر ۸ ساعت مصرف شود، دستور روزی یک‌بار را نوشته بود. اگر داروها را پیش دکتر نمی‌بردم قطعا دارو را اشتباه مصرف می‌کردیم.»
اطلاعات محرمانه را جار می‌زنیم
اغلب بیماران با دیدن نسخه‌های کاغذی حداقل می‌توانستند تعداد داروها و زمان مصرفشان را بخوانند. اما با الکترونیکی‌شدن نسخه این امکان از بسیاری از بیماران گرفته شده است. برای همین هنوز هم نسخه‌های کاغذی طرفداران بیشتری دارد. متصدی داروخانه می‌گوید: «در پیامی که برای بیمار ارسال شده لینکی هست که از طریق آن می‌توان نسخه را دید.» درحالی‌که تعدادی از مراجعان اعلام می‌کنند هیچ پیامکی برای آنها ارسال نشده است.
مراجعان کلافه از انتظار، از دردسرهای دیگری می‌گویند که نسخه‌های الکترونیک برای آنها و اطرافیانشان درست کرده. شایع‌ترین آن، پیامک‌های ارسال نسخه‌ای است که به نام دیگران به شماره آنها ارسال شده و باعث نگرانی‌شان از سوءاستفاده از کد ملی و اطلاعات شخصی‌شان می‌شود. یکی از مراجعان می‌گوید:«پزشکی که برای من دارو نوشت اصلا از من کارت ملی نخواست و فقط شماره ملی من را پرسید. اگر همه پزشکان این رویه را انجام دهند هر فردی می‌تواند با کد ملی دیگران و با سوءاستفاده از بیمه آنها از دکتر نسخه بگیرد.»
تلاش می‌کنیم تخلفات را کاهش دهیم
حذف دفترچه‌های کاغذی و صرفه‌جویی در مصرف کاغذ مهم‌ترین دستاورد نسخه‌های الکترونیک است؛ طرحی که با ثبت داروهای مورد نیاز بیماران قرار است چرخه فروش و توزیع دارو در کشور را هم ساماندهی کند. با این حال در ۸ ماهی که از اجرای آن می‌گذرد مشکلات زیادی رخ نشان داده‌اند. شهرام غفاری، مدیرکل درمان غیرمستقیم سازمان تامین اجتماعی می‌گوید: «طبیعی است که در روند اجرای این طرح با مشکلاتی روبه‌رو باشیم. در مورد این طرح در دوره گذار قرار داریم و قطعا با گذر زمان شرایط بهتر خواهد شد.» سوءاستفاده از اطلاعات شخصی بیماران گرچه مشکل چندان فراگیری نیست، اما شکایت‌های مختلفی از آن به بیمه رسیده است. «برخی از تخلف‌های رصد شده توسط ما، نسخه‌هایی است که بدون اطلاع بیمار و توسط پزشک و یا دستیارانش یا داروخانه‌ها صادر می‌شود و برای سوءاستفاده‌کنندگان درآمدزاست. ما تمام نسخه‌های صادرشده را پایش می‌کنیم و با رصد این تخلف‌ها، سعی در کاهش آن داریم. یکی از موارد مورد پایش ما، نسخه‌هایی است که به‌صورت مستمر و متوالی از محدوده منطقه‌ای خاص صادر می‌شود. همچنین نسخه‌هایی از یک فرد که پراکندگی جغرافیایی زیادی دارد. گرچه تعداد این تخلف‌ها اندک است و زحمات کادر درمان و پزشکانی که این روزها در کنار مردم هستند را زیر سؤال نمی‌برد.»
نسخه خود را اینترنتی ببینید
حالا که نسخه الکترونیک مستقیم از پزشک به سیستم داروخانه‌ها ارسال می‌شود، مراجعان می‌توانند با استفاده از لینکی که برایشان ارسال می‌شود نسخه خود را ببینند؛ موضوعی که مشکلات و چالش‌های خود را دارد و دردسرهای تازه‌ای برای مراجعان و متصدیان داروخانه رقم زده است؛ یک بی‌دقتی در ارائه شماره تلفن همراه لینک این نسخه‌ها را به فرد دیگری ارسال می‌کند و دست مراجع را از نسخه اصلی کوتاه می‌کند.
غفاری می‌گوید: «در تلاش هستیم که با ثبت تلفن افراد در سامانه، از بروز این مشکل جلوگیری کنیم. افرادی که با چنین موضوعی مواجه می‌شوند می‌توانند از طریق شماره ۱۴۲۰ موضوع را با ما در میان بگذارند تا پیگیری‌های لازم انجام شود.»
او «قطع بودن سیستم» در برخی موارد را سوءاستفاده داروخانه‌ها از قانون ثبت نسخه می‌داند و می‌گوید: «در مورد خدمات الکترونیک می‌دانیم که دسترسی نداشتن به سیستم مشکل رایجی است. اما در این میان تخلف‌هایی هم از طرف برخی از داروخانه‌ها انجام می‌شود. طبق قانون اگر بیماری با نسخه کاغذی به داروخانه مراجعه کند، داروخانه ابتدا این نسخه را در سیستم ثبت می‌کند و بعد از استعلام دارو را تحویل می‌دهد. در چنین حالتی داروخانه‌ها بابت ثبت هر یک نسخه ۴ هزار تومان از تامین اجتماعی هزینه دریافت می‌کنند. برای همین برخی از داروخانه‌ها با بهانه اینکه سیستم قطع است، بیماران را به دریافت نسخه کاغذی سوق می‌دهند تا درآمدی به جیب بزنند. اصلاح این قانون حرکتی است به نفع الکترونیکی شدن نسخه‌ها و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی.»
مدیرکل درمان غیرمستقیم سازمان تامین اجتماعی حذف کامل نسخه‌های کاغذی و استفاده از نسخه الکترونیک در کل کشور را نیازمند زیرساخت‌هایی می‌داند که باید در تمام نقاط کشور مهیا شود: «تا زمان فراهم شدن این شرایط در مناطقی مثل روستاهای محروم و... همچنان از نسخه‌های کاغذی، بدون ثبت در سامانه، استفاده می‌شود.»