همشهری آنلاین - محمد بلبلی: زعفران که سال‌هاست به عنوان طلای سرخ شهرت دارد، هنوز نتوانسته در بازار جهانی به عنوان یک برند ایرانی جایی برای خود باز کند، حالا چه رسد به زرشک که در میان کوهی از مشکلات دست و پا می‌زند. اگر از ظرفیت‌های کشاورزی خراسان جنوبی به درستی استفاده نشود و وضعیت به همین منوال پیش برود هیچگاه اوضاع اقصادی و کشاورزی در این استان سامان نخواهد یافت.
خراسان جنوبی بعد از سال‌ها تجربه در کشت زرشک و اثبات مرغوبیت این محصول هنوز درگیر مشکلات پیش پا افتاده‌ای همچون نبود امکانات فرآوری و عدم موفقیت در برندسازی است. منبع این مشکلات تنها عدم توجه و مدیریت ناکارآمد است و بس.
پای صحبت کشاورزان
یکی از زرشکاران خراسان جنوبی می‌گوید: برای نگهداری زرشک امکانات و بارگاه نداریم به همین دلیل مجبور هستیم محصول را تازه و به قمت پایین‌تر بفروشیم. اگر نتوانیم زرشک را بفروشیم روی دستمان می‌ماند و خراب می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: برداشت محصول برایمان سودی ندارد، زیرا زرشک را یا نمی‌خرند یا این‌که ارزان می‌خرند. از چند سال قبل تا الان همچنان قمت زرشک همان کیلویی ۷ هزار تومان است.
این کشاورز اظهار می‌کند: اگرچه تعاون روستایی برای خرید زرشک تازه و خشک ورود پیدا کرده، اما با قیمت بسیار ناچیز محصول را از ما خریداری می‌کنند، این قیمت‌ها نه تنها به صرفه برای کشاورز نیست بلکه به ضرر ما نیز است.
یکی دیگر از زرشکاران می‌گوید: امسال نیز زرشک را با قیمت بسیار پایینی از ما خریداری می‌کنند. تا ۳ سال پیش زرشک روی شاخه را کیلویی ۱۰ هزار تومان می‌خریدند، اما الان ۷ هزار تومان می‌خرند که کفاف مخارج کاشت را هم نمی‌دهد.
وی ادامه می‌دهد: بعضی از کارخانه‌های فراوری، محصول زرشک را می‌خرند، اما باید چند روز در این هوای سرد در صف بایستیم تا نوبت خرید محصول ما فرا رسد.
زرشک؛ محصول راهبردی
مدیرکل تعاون روستایی خراسان جنوبی به همشهر آنلاین گفت: زرشک یکی از محصولات استراتژیک خراسان جنوبی است که بیشتر تولیدکنندگان آن خرده‌مالک بوده و معیشت آنها نیز به طور کامل به محصول زرشک وابستگی دارد این در حالی‌ست که درختان زرشک هر ۲ سال یک بار محصول می‌دهند، به همین دلیل وقتی بازار آغاز می‌شود، کشاورزان مجبور هستند محصول خود را به هر قیمتی به فروش برسانند، در این میان دلالان فرصت‌طلب نیز با اشراف به وضعیت کشاورزان، در بازار حضور پیدا کرده و از این موقعیت برای به دست آوردن سود بیشتر سواستفاده می‌کنند.
وحید ضیائیان‌احمدی افزود: حضور تجار و شاید دلالان در هر بازاری الزامی‌ست، زیرا دولت به تنهایی قادر به مدیریت بازار نیست، اما بعضی از افراد از الزام کشاورزان برای فروش محصول سواستفاده می‌کنند، بسیاری از کشاورزان به دلیل این‌که خرده‌مالک هستند امکانات فرآوری محصول را در اختیار ندارند تا بتوانند زرشک را خشک کرده و در زمان مناسب به بازار عرضه و با قیمت روز بازار به فروش برسانند.
بازار عرضه زرشک
وی با اشاره به این‌که معضل کرونا نیز در ۲ سال گذشته بر مصائب و مشکلات زرشک‌کاران افزوده شده است، ادامه داد: مهم‌ترین بازار عرضه زرشک خراسان جنوبی شهر مشهد است که این محصول را به دست گردشگران و زوار می‌رساند، اما با شیوع کرونا و منع عبور و مرور و سفرها بازار مشهد نیز دچار رکود شدید شد.
ضیائیان‌احمدی اظهار کرد: ۹۵ درصد زرشک کشور در خراسان جنوبی تولید و بیشتر آن به مشهد صادر می‌شود، زیرا صادرات خارجی این محصول بسیار کم بوده و در بهترین حالت، بیشتر از ۵۰۰ تن نبوده است، این در حالی‌ست که هر سال حدود ۲۰ هزار تن زرشک خشک و ۱۲۰ هزار تن زرشک‌تر در استان تولید می‌شود.
این مسول اعلام کرد: اواخر ماه صفر که محدودیت‌ها کم‌تر شدند و زوار به مشهد سفر کردند، زرشک یک افزایش قیمت ۲۰ درصدی پیدا کرد، به طور مثال زرشک پفکی که هر کیلوگرم با قیمتی حدود ۶۰ هزار تومان به فروش می‌رسید، به هر کیلو ۷۵ هزار تومان رسید. با این‌که زرشک در استان خراسان جنوبی تولید می‌شود، اما در شهر مشهد قیمت‌گذاری می‌شود. اگر محدودیت‌های کرونایی پایان یابد بازار زرشک نیز به دوران رونق خود باز خواهد گشت.
ضیائیان‌احمدی با اعلام این‌که امسال محصول زرشک افزایش تولید داشته و بیشتر باغ‌ها سال‌آوری داشته‌اند، گفت: سال گذشته طبق پیشبینی‌ها ۱۰ درصد محصول برای صادرات به کلانشهرها در نظر گرفته شده بود، اما به طور مثال در شهر تهران، شهرداری در میادین میوه و تره‌بار قمیت عرضه زرشک را بسیار پایین تعیین کرد، با این حال مقدار زیادی زرشک به تهران صادر شد، اما دلالان در این بازار نیز وارد شده و محصول را با قیمت بسیار ناچیزی عرضه کردند و به نوعی بازار تهران را نیز از بین بردند.
حمایت‌های دولتی
وی افزود: زعفران همواره از حمایت‌های دولتی برخوردار بوده و همه ساله خرید تضمینی که ۲۰ درصد بالاتر از قیمت بازار بوده برای این محصول انجام می‌شود، امسال نیز مانند سنوات گذشته این حمایت‌ها از محصول زعفران ادامه خواهد داشت، اما زرشک تاکنون از هیچ یک از این حمایت‌های دولتی برخوردار نبوده است.
مدیرکل تعاون روستایی خرسان جنوبی اظهار کرد: خرید تضمینی با اعتباری که توسط دولت تامین می‌شود صورت می‌گیرد، اما زرشک از این حمایت محروم بوده و به صورت توافقی خریداری می‌شود، بدون دریافت هیچگونه تسهیلات بانکی، با وجود این مسائل تعاون روستایی توانایی خرید زرشک با قمتی بالاتر از قیمت بازار را ندارد و تنها تا حدودی از حضور دلالان جلوگیری می‌کند.
وی ادامه داد: دلالان زرشک‌تر را با شاخه به قیمت هر کیلوگرم ۷ هزار تومان خریداری می‌کنند، اما سازمان تعاون روستایی همین محصول را به قیمت هر کیلوگرم ۸ هزار و ۵۰۰ تومان می‌خرد، زرشک خشک مرغوب در حال حاضر به قیمت هر کیلوگرم ۷۵ هزار تومان فروخته می‌شود، اما خیلی از کشاورزان امکانات خشک کردن بهداشتی و مرغوب زرشک را نداشته و مجبور به فروش محصول به صورت‌تر هستند که سود چندانی برای آنها ندارد.
تعامل بین دستگاه‌ها
ضیائیان‌احمدی گفت: اگر بین کشاورزان، تجار و نهادهای مرتبط مثل سازمان تعاون روستایی، جهاد کشاورزی، استانداری، اتاق تعاون و ارگان‌های حمایتی مانند بنیادهای برکت و علوی یک تعامل درست و منسجم برقرار شود، به راحتی می‌توانیم بدون دریافت اعتبار، بازار را به بهترین شکل کنترل کنیم و این محصول را برای کشاورزان به سودهی بسیار خوب برسانیم، اما خیلی از کشاورزان محصول خود را به شهرهای مختلف مثل تهران برده و با قیمت پایین‌تر از بازار می‌فروشند که باعث خراب شدن بازار زرشک می‌شوند.
وی گفت: خیلی از کشاورزان امکان ایجاد «بارگاه» برای خشک کردن زرشک را ندارند و محصول را در «خرمن» خشک می‌کنند که خیلی با استانداردهای بهداشتی همخوانی ندارد، کشاورزان برای ایجاد بارگاه دچار مشکلاتی مانند اخذ مجوز تغییر کاربری عراضی هستند که از سوی جهاد کشاورزی باید دریافت شود، اما طی کردن این مسیر و دریافت مجوز همواره با مشکلات بسیاری همراه است.
ضیائیان‌احمدی درباره فرآوری زرشک گفت: عرضه زرشک همخوانی چندانی با زاعقه بازار ندارد و محصول ارائه شده تنها برای پخت غذا استفاده می‌شود، این در حالی‌ست که شرکت‌های دانش‌بنیان با تحقیق بر روی زرشک، با توجه به دارا بودن ویتامین c و کارتنوئید بالای این محصول برای ساخت دارو و فرآورده‌هایی از این دست اقدام کنند که جایگاه ویژه‌ای برای عرضه در بازارهای جهانی دارد.
وی در پایان افزود: مدیرت بازار زرشک با تعامل بین درست‌اندرکاران این محصول و توسعه فرآوری امکان‌پذیر است، زرشک نیز می‌تواند مانند زعفران که طلای سرخ لقب گرفته است در بازارهای جهانی همچون طلا بدرخشد، این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که تعامل و توسعه فرآوری در تولید محصول زرشک صورت بگیرد.