همشهری - زهرا رفیعی: سازمان بهداشت جهانی ۲ ماه گذشته، گزارشی منتشر کرد که در آن خبر از تأثیر فاجعه بار ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون بر سلامتی انسان، به‌مراتب بیشتر از آنچه تحقیقات پیشین نشان داده بود می‌داد. جمع بندی سازمان WHO این مهم را می‌رساند که استانداردهای مربوط به ذرات معلق را با سختگیری بیشتری مورد بازنگری قرار دهد. این کار از آن جهت اهمیت بیشتری دارد که اصولا این سازمان به سختی در اعداد شاخص‌ها بازنگری می‌کند. پس از این تحقیق، سازمان بهداشت جهانی ۲ شاخص ذرات معلق و NOX را کاهش داد. اکثر شهرهای بزرگ کشور درگیر آلودگی هوایی هستند که می‌توانست با اجرای قانون هوای پاک، این شرایط را نداشته باشند.
سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان ناظر بالادستی قوانین کاهش آلودگی هوا در این زمینه مسئولیت ورود و پایش مقابله با آلاینده‌ها را دارد. مسعود تجریشی به‌عنوان معاون محیط انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، در گفت‌وگو با همشهری به جلسه‌ای اشاره می‌کند که با وزیر نفت، راه و نیرو در دفتر معاون اول رئیس‌جمهور برگزار شده و مشکلات اجرای این قانون در آن مطرح شده است. او از جدیت رئیس دولت جدید برای تحقق قانون هوای پاک خبر می‌دهد و می‌گوید: سازمان حفاظت محیط‌زیست، دستگاه اجرایی نیست و فقط کار نظارت را انجام می‌دهد. یکی از چالش‌های ملی ما مسئله «الگوی مصرف غلط انرژی» است و کسی هم نمی‌تواند آن را انکار کند. درجلسه ۲ هفته گذشته نیز گزارشی از عملکرد وزارت نفت و نیرو و کشور برای اجرایی شدن قانون هوای پاک ارائه کردیم و ۳۲ تکلیف در قالب این قانون برای دستگاه‌ها تعیین شد و قرار است آنها ظرف یک‌ماه آینده، گزارشی از فعالیت‌های خود ارائه کنند.
چاره کار کاهش مصرف انرژی است
کم‌کم به شرایط هوای وارونه در شهرهای بزرگ نزدیک می‌شویم. با توجه به مصرف بالای انرژی در بخش خانگی و کمبود گاز برای نیروگاه‌ها و صنایع، فصل مصرف مازوت و گازوئیل شروع می‌شود. سازمان حفاظت محیط‌زیست اجازه مصرف مازوت را به جز برای تهران و اصفهان، برای سایر شهرها آن هم با شرایط ویژه داده است. تنها چاره مقابله با مصرف مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع سنگین، استفاده از گاز است. البته ایران در حال حاضر قابلیت افزایش تولید گاز را ندارد. برآوردها نشان می‌دهد که فاز ۱۴ عسلویه که تا آخر سال هم به بهره‌برداری نخواهد رسید، در بهترین حالت سالانه ۱۲ میلیون مترمکعب گاز تولید می‌کند که در کسری‌ها ۲۵۰میلیون مترمکعبی کشور چندان مؤثر نیست.
معاون انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقد است که تنها راه جبران کسری، اصلاح الگوی مصرف عمدتا در بخش شهری است و می‌گوید: ایرانی‌ها ۵ برابر اروپایی‌ها، گاز مصرف می‌کنند. میزان مصرف گاز را هم نمی‌توان با قطع و وصل کردن آن در شبکه مدیریت کرد؛ چون به لحاظ ایمنی فرایند بسیار خطرناکی است. برق را هم قطع کنید، زندگی مردم به‌خصوص در شرایط کرونایی مختل می‌شود. اگر مردم دمای خانه‌ها را ۱.۵ تا ۲ درجه کم کنند، کل مشکل کسری گاز در کشور برطرف خواهد شد.۵۰درصد گاز مصرفی در شمال تهران، توسط یک درصد از ساکنان این منطقه مصرف می‌شود که عمدتا برای گرم کردن استخرها استفاده می‌شود. افزایش قیمت گاز، آنچنان که افزایش قیمت برق منجر به کاهش مصرف شد، نیاز به قانون دارد. این در حالی است که هفته گذشته دولت مصوبه‌ای داشت که طی آن دولت نمی‌تواند هیچ‌کدام از محصولاتش را گران کند.
خلاصه کلام حرف‌های معاون محیط انسانی این است که «خودمان را در نقطه‌ای قرار داده‌ایم که هیچ چاره‌ای جز مصرف گازوئیل و مازوت وجود ندارد.» تجهیزات فیلتر کردن آلاینده‌های ناشی از سوزاندن این ۲ سوخت آن هم برای یک ماه، برای هر نیروگاه ۴۰ میلیون دلار است. مسعود تجریشی می‌گوید: همه این سخن ها به‌معنای موافقت سازمان برای مصرف مازوت و گازوئیل نیست. ما از روز اول مخالف بوده و هستیم، اما نمی‌توانیم از واقعیت‌ها فرار کنیم؛ در نتیجه برای استفاده از این سوخت‌ها پیش‌شرط‌هایی گذاشته‌ایم.
اهمیت جهت باد
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که توده پرفشار، از ترکیه تا هند را سردتر از حد نرمال خواهد کرد و وزش باد نخواهیم داشت. او معتقد است که هنر سازمان حفاظت محیط‌زیست در ۲ چیز است. مقاومت در مقابل مصرف مازوت و گازوئیل و طراحی برنامه‌ای که مصرف این ۲ سوخت در جاهایی صورت بگیرد که کمترین آسیب زیست-محیطی برای مردم داشته باشد. او توضیح می‌دهد: اگر مسیر باد در جهتی است که آلاینده‌های ناشی از مصرف مازوت در نیروگاه‌ها را به داخل شهرها می‌آورد، سازمان به‌شدت مخالفت می‌کند، ولی اگر مسیر باد آلاینده‌ها را به بیرون می‌برد، از نظر سازمان اشکالی ندارد. در بین شهرها، تهران و اصفهان استثنا هستند و به هیچ عنوان اجازه سوزاندن مازوت به صنایع در آن داده نخواهد شد. بخش مازوت سوزی آنها پلمب است و اگر بخواهند پلمب را باز کنند باید با نظر مستقیم قوه قضاییه این کار را انجام دهند. گازوئیل و مازوت فقط در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی استفاده می‌شود. اگر ۱۶ نیروگاه سیکل ترکیبی (به جز تهران و اصفهان) هم، مازوت و گازوئیل بسوزانند، تقاضای بالای انرژی را نمی‌توان پاسخ داد. هم‌اکنون فکر می‌کنیم اگر به هر علتی آنها مجبور شدند مازوت و گازوئیل بسوزانند، اگر افزایش آلودگی هوا به غلظت ۱۵۰ یعنی شرایط ناسالم برسد، برای پلمب کردن بخش مازوت‌سوز نیروگاه اقدام خواهیم کرد. البته سال گذشته وزارت نفت با موافقت دادستان، پلمب شهر بناب را شکست و طبیعتا سازمان نمی‌تواند فراتر از قانون عمل کند.
گازوئیل هم متهم است
افزایش چشمگیر شاخص گوگرد در شهر تهران در هفته‌های اخیر نگرانی‌هایی را به همراه داشته، اما معاون سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: موضوع مربوطه به کیفیت سوخت گازوئیلی است که صنایع در اطراف تهران مصرف می‌کنند. مقدار ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرونی که ۳۷۰۰ اتوبوس فعال در تهران تولید می‌کند، معادل ۳.۵ میلیون خودرویی است که در این شهر تردد می‌کند. گازوئیل ما گوگرد دارد و جابه‌جایی لایه مرزی هوا و آلاینده‌ها در زمستان عمودی است و در عرض یک تا ۲ روز به نقطه بحرانی می‌رسد.
او بخشی از افزایش شاخص گوگرد را مربوط به گازوئیلی می‌داند که کامیون‌ها در جایگاه‌های کم تردد در باکشان ریخته‌اند و می‌گوید: فقط ۴۰ درصد گازوئیل کشور استاندارد است که آن هم در۱۵۰ جایگاه پرتردد عمدتا حوالی تهران باید استفاده شود. در نتیجه کامیونی که مثلا در ساوه باکش را پر کرده تا به سمنان برسد، گازوئیل با گوگرد ۱.۵ تا ۲ درصدش را در هوای استان تهران می‌سوزاند و باعث افزایش شاخص گوگرد در تهران می‌شود.