همشهری - سمیرا مصطفی‌نژاد: سیاست بلاروس برای افزایش فشار به اتحادیه اروپا با استفاده از بحران پناهجویان، نتیجه عکس داشته و اروپایی‌ها همانطور که پیش‌تر تهدید کرده بودند، تحریم‌های جدیدی را علیه این کشور تصویب کرده‌اند.
اتحادیه اروپا بلاروس را متهم به ایجاد بحرانی کرده که به واسطه آن هزاران نفر از پناهجویان در سرمای منجمدکننده جنگل‌های مرزی این کشور با لهستان آواره شده‌اند. اروپا در شرایطی تحریم‌ها علیه بلاروس را تشدید کرده که دولت این کشور تهدید کرده بود درصورت وضع تحریم‌های جدید، انتقال گاز به اروپا را متوقف خواهد کرد؛ چراکه یکی از مهم‌ترین خطوط لوله انتقال گاز روسیه به اروپا از خاک بلاروس می‌گذرد. اکنون مقامات اروپایی بی‌توجه به تهدیدهای بلاروس پنجمین بسته تحریمی علیه دولت الکساندر لوکاشنکو را تصویب کرده‌اند. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با تأیید تصویب تحریم‌های جدید گفت که از پناهجویان در «جنگی ترکیبی» که هرلحظه درحال شدیدتر شدن است سوءاستفاده شده است. هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان هم تحریم‌ها را مشمول تمامی افرادی می‌داند که در «پروژه قاچاق انسان لوکاشنکو» همکاری کرده‌اند.
مقصران پنهان بحران مرزی پناهجویان
تحریم جدید اتحادیه اروپا بیش از هرچیز شرکت‌های هواپیمایی و آژانس‌های مسافرتی کشورهای ثالث را که در حمل‌ونقل پناهجویان به مرز بلاروس و لهستان، که در واقع مرزهای شرقی اتحادیه اروپا به شمار می‌رود، نقش داشته‌اند را هدف گرفته است. جزئیات دقیق بسته پنجم تحریم‌ها علیه بلاروس در روزهای آینده به تأیید مقامات اروپایی خواهد رسید، اما آنچه مسلم است اینکه شرکت ملی هواپیمایی بلاروس یعنی «بلاویا» یکی از اصلی‌ترین شرکت‌های تحریمی اروپایی‌ها خواهد بود. آژانس‌های مسافرتی که پرواز مهاجران از خاورمیانه و دیگر کشورها را به مینسک تسهیل کرده‌اند هم در این لیست قرار خواهند داشت. لوکاشنکو یک روز پیش از تصویب تحریم‌های جدید تهدید به مقابله به مثل کرده بود. او ادعا دارد که کشورش در نقل و انتقال پناهجویانی که خود را به پشت دروازه‌های اتحادیه اروپا رسانده‌اند، نقشی ندارد. به‌گفته لوکاشنکو، مقامات بلاروسی در تلاشند پناهجویان را به کشورهای خود مسترد کنند اما بسیاری از پناهجویان از این کار خودداری می‌کنند.
چرا خطوط هواپیمایی؟
براساس گزارش دویچه وله، بسیاری از پناهجویانی که اکنون در مرز میان بلاروس و اتحادیه اروپا آواره شده‌اند، از مسیرهای هوایی برای رسیدن به بلاروس استفاده کرده‌اند. بیشتر پروازها به سمت مینسک از شهرهای اربیل، شیلادزه و سلیمانیه در کردستان عراق بوده است. بلاروس از ماه‌ها پیش با هدف سرازیرکردن پناهجویان پشت مرزهای اتحادیه اروپا، تغییراتی در قوانین خود ایجاد کرد و روادید با چند کشور را لغو کرد تا متقاضیان راحت‌تر بتوانند خود را به بلاروس برسانند. بلاروس حتی برای سرعت بخشیدن به شکل‌گیری این مسیر مصنوعی مهاجرت، از سفارت‌های خود در کشورهای مختلف درخواست کرد روند صدور ویزا را به آژانس‌های مسافرتی واگذار کنند. یک شبکه تلویزیونی بلاروسی گزارش کرده که ۱۲ آژانس مسافرتی اجازه صدور ویزا برای پناهجویان را دریافت کرده‌اند. ویزاها به بهانه‌های مختلف مانند گردشگری، بازدید یا شکار صادر شده‌اند. نکته قابل توجه این است که هر سفر از کشور مبدا، مثلا عراق به مینسک برای هر نفر حدود هزار و ۲۵۰ دلار تا ۴ هزار دلار هزینه داشته است.
در این میان فرانس ۲۴ گزارش می‌دهد که آژانس‌های مسافربری در بغداد شیوه‌ای جدید برای ارسال مسافران به بلاروس در پیش گرفته‌اند و مسافران را از طریق ویزای روسیه به بلاروس می‌رسانند؛ سفری که می‌تواند بیش از ۲هزار دلار برای هر نفر هزینه داشته باشد. براساس اسناد منتشرشده از سوی لهستان و لیتوانی و براساس گزارش وب‌سایت مانیتورینگ پروازها، «فلایت رادار ۲۴»، تمامی این اقدامات منجر به افزایش دو برابری تعداد پروازهای شرکت بلاویا و ترکیش ایرلاینز در مسیر استانبول به مینسک شده است. به بیانی دیگر، ۲ شرکت در مجموع طی ماه‌های اخیر ۱۲۴ بار به مقصد مینسک پرواز داشته‌اند. طی روزهای گذشته مقاماتی از اروپا به کشورهایی نظیر عراق، لبنان و امارات سفر کرده‌اند تا تلاش‌های دیپلماتیک برای متوقف ساختن جریان ورود پناهجویان به بلاروس را شدت بخشند؛ تلاش‌هایی که به توقف پرواز یا اعمال محدودیت انتقال مسافر از سوی ترکیش ایرلاینز، شرکت هواپیمایی عراق و شرکت هواپیمایی شام وینگز متعلق به سوریه منجر شده است. علاوه بر این، عراق قصد دارد برای بازگرداندن داوطلبانه پناهجویان آواره در مرز هواپیماهایی را به مینسک ارسال کند. به‌گفته سخنگوی وزارت امور خارجه عراق، ۵۷۱ شهروند عراقی برای بازگشت به کشورشان اعلام آمادگی کرده‌اند.
پنجمین بسته تحریم
سابقه وضع تحریم اروپا علیه بلاروس به سال ۱۹۹۷ باز می‌گردد. شورای اروپا در این سال بلاروس را در واکنش به تقلب در انتخابات ریاست‌جمهوری در این کشور، از میان اعضای خود حذف کرد. در سال ۲۰۰۶ اتحادیه اروپا بار دیگر بلاروس را به اتهاماتی مشابه تحریم و اموال لوکاشنکو را بلوکه کرد. از سال ۲۰۲۰ و پس از اعلام پیروزی دوباره لوکاشنکو در انتخابات ریاست‌جمهوری بلاروس، موجی از ناآرامی و آشوب در اعتراض به تقلب در انتخابات در این کشور آغاز شد که با سرکوب خشونت‌بار دولت لوکاشنکو مواجه شد. همین اقدام بسته جدیدی از تحریم‌ها از جانب اروپا، آمریکا، کانادا و انگلیس را برای بلاروس به‌دنبال داشت. تحریم بعدی در اردیبهشت سال‌جاری و پس از آن وضع شد که مقامات بلاروسی با هدف دستگیری یک فعال سیاسی مخالف لوکاشنکو، یک هواپیمای شرکت «رایان‌ایر» متعلق به ایرلند را مجبور به تغییر مسیر و فرود کردند. اروپا تا به امروز ۱۶۶ شخص حقیقی و ۱۵ شخص حقوقی در بلاروس را هدف تحریم‌های خود قرار داده است.
وضعیت آوارگان در مرز
هم‌اکنون حدود ۳۵۰۰ پناهجو در فاصله میان مرزهای بلاروس و لهستان در وضعیتی دشوار و غیرانسانی محبوس شده‌اند. مقامات بلاروس می‌گویند در بزرگ‌ترین کمپ پناهجویان واقع در روستای «بروژگی» درحدود ۲ هزار نفر در وضعیتی نامناسب و در دمای نزدیک به صفر زندگی می‌کنند. تا به امروز بیش از ۱۰نفر از پناهجویان به‌دلیل وضعیت نامناسب زندگی در شرایط زمستانی جان خود را از دست داده‌اند. الجزیره به نقل از مقامات لهستانی گزارش داده که این کشور در ماه جاری شاهد ۵۱۰۰ مورد تلاش برای ورود غیرقانونی به مرزهایش بوده است. با این‌همه حضور ۱۵ تا ۲۰ هزار نیروی امنیتی در این منطقه مانع از هر نوع نفوذی به خاک لهستان شده است. بلاروس و روسیه در واکنش به افزایش نیروهای مرزی در این منطقه، روز ۲۲ آبان‌ماه مانور نظامی مشترکی برگزار کرده‌اند. گزارش‌های مختلف حاکی از آن است که بیشتر پناهجویان از کشورهای عراق و افغانستان هستند. در میان آنها اتباع کشورهای سوریه و یمن هم دیده می‌شوند.
سهم مسکو از بحران پناهجویان
بسیاری از تحلیلگران سیاسی باور دارند مینسک بدون حمایت‌های بی‌دریغ مسکو پا در چنین مسیر پرتنشی نمی‌گذارد. تحلیلگران، بلاروس را از نظر اقتصادی، سیاسی و حتی زبان‌شناسی تکه ضعیف‌تر و کوچک‌تر روسیه توصیف می‌کنند. روسیه در چند دهه اخیر به سپر بلای بلاروس در برابر طردشدگی از سوی اروپا تبدیل شده است و اقتصاد ضعیف آن را به کمک وام‌های میلیارد دلاری پشتیبانی کرده است. بخشی از این حمایت از آن رو است که بلاروس تمامیت ارضی ندارد و با روسیه یک اتحادیه تشکیل داده است که به‌تدریج به یکسان شدن دولت و واحد پولی ۲ کشور منجر خواهد شد. «نیکلای میتروخین» پژوهشگر دانشگاه برمن آلمان معتقد است که به همین دلایل، نمی‌توان تصور کرد بلاروس بدون پشتیبانی کرملین دست به چنین اقدامی زده باشد. دیگر کارشناسان معتقدند لوکاشنکو قصد دارد بحران انسانی ایجاد شده در مرزها را به بهانه‌ای کلاسیک برای ایجاد درگیری نظامی با لهستان تبدیل کند. سپس از این درگیری به‌عنوان دستاویزی برای اعلام حکومت نظامی در کشورش بهره ببرد و به نیروهای روسیه با عنوان «حافظان صلح» اجازه استقرار در بلاروس را بدهد.