همشهری- سمیرا مصطفی نژاد: اروپا به شکلی خطرناک با بحران کمبود گاز دست به گریبان است. شدت گرفتن سرمای زمستان می‌تواند به معنی تشدید بحران و افزایش رقم قبض‌های انرژی باشد که بیش از هرچیز بر دوش مردم عادی سنگینی خواهند کرد. این وضعیت، روند بهبود اقتصادی کشورهای اروپایی را از رکود ناشی از همه‌گیری کرونا نیز مختل خواهد کرد.
هزینه انرژی در شرایطی روند افزایشی به‌خود گرفته که چشم‌انداز تأمین انرژی در اروپا در آستانه زمستان بسیار مبهم است. آلمان صدور گواهینامه خط انتقال گاز «نورد استریم ۲» را که قرار بود بار اصلی انتقال گاز از روسیه به اروپا را به دوش بکشد، به دلایل فنی به تعویق انداخته است. همزمان، وعده‌های روسیه برای تأمین نیاز گاز اروپا تا به امروز محقق نشده و حتی به اتهامی علیه مسکو تبدیل شده است. عده‌ای از مقامات اروپایی معتقدند که مسکو تلاش دارد با سوءاستفاده از وضعیت بحرانی کنونی و محدودسازی روند تأمین گاز مورد نیاز اروپایی‌ها، سرعت روند راه‌اندازی خط انتقال جدید خود «نورد استریم ۲» را افزایش دهد. در نهایت، ناآرامی در بازار انرژی اروپا وضعیتی نامطمئن را در این منطقه ایجاد کرده که نتیجه یک بحران جدی در آستانه زمستان است.
اروپا چطور درگیر بحران انرژی شد؟
دلایل مختلفی باعث شد تا اروپا با کمبود انرژی مواجه شود. براساس گزارش آسوشیتدپرس، نخستین دلیل، فرا رسیدن سرماست که مخازن گاز اروپا را صرف تولید برق کرده و ذخیره گاز را به پایان رسانده است. این مخازن معمولاً تابستان‌ها پر می‌شوند، اما امسال این اتفاق نیفتاد. گرم شدن هوا و استفاده بیش از اندازه از سیستم‌های خنک‌کننده باعث شد مصرف گاز در اروپا افزایش پیدا کند. همزمان، کاهش وزش باد به معنی کاهش تولید برق از منابع تجدیدپذیر بود و به این ترتیب ژنراتورها برای تولید برق دست به دامان گاز شدند. از سویی دیگر فرصت استفاده از منابع محدود گاز مایع طبیعی که می‌توان آن را به جای خطوط لوله گاز با پرداخت هزینه‌ای بسیار بالا با کشتی منتقل کرد هم توسط مشتریان آسیایی از اروپا گرفته شد. مهم‌تر از همه اینکه اروپا سال‌ها ست که به جای قراردادهای بلندمدت، بر قیمت‌گذاری نقطه‌ای روزانه اصرار دارد؛ روندی که روسیه به‌دنبال تغییر آن است. مسکو تلاش می‌کند از طریق محدود ساختن میزان گاز صادراتی به اروپا، خودداری از افزایش میزان صادرات گاز در بحبوحه بحران انرژی در این منطقه و پایین نگه داشتن ذخیره گاز مخازن اروپایی، علاوه بر سرعت بخشیدن به روند تأیید «نورد استریم۲»، مقامات اروپایی را به عقد قراردادهای طولانی مدت وا دارد.
خودداری روسیه از تأمین گاز اضافه
«توماس اودانل»، تحلیلگر ژئوپلیتیک و انرژی دانشگاه برلین به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته است که درحال حاضر تنها راهی که روسیه می‌تواند به واسطه آن کمبود گاز اروپا در زمستان پیش رو را برطرف سازد، انتقال گاز بیشتر از مسیر اوکراین است. آژانس بین‌المللی انرژی هم می‌گوید؛ روسیه ظرفیت آن را دارد که با افزودن ۱۵ درصدی به صادرات گاز اروپا، بحران ایجاد شده در این منطقه را مدیریت کند.
پوتین هفته گذشته به شرکت دولتی «گازپروم» دستور داد پس از تکمیل ظرفیت مخازن داخلی گاز در روسیه، گاز مازاد را به مخازن اروپا ارسال کند، اما مقادیر گاز ارسالی هنوز بسیار محدود است، زیرا روسیه مدعی است هنوز ظرفیت مخازنش را تکمیل نکرده است. به بیانی دیگر، پوتین برخلاف وعده‌ای که برای حل مشکل انرژی اروپا داده بود، میزان صادرات گاز روسیه را عملاً افزایش نداده است. او تا به امروز با اتکا بر اهرم وابستگی اروپا به گاز روسیه، امیدوار بود مقررات بازار انرژی اروپا با ملایمت با «نورد استریم ۲» برخورد کند، اما آلمان این امید را به‌دلیل ناهمخوانی وضعیت اپراتور خط لوله با قوانین خود و تعلیق گواهینامه خط انتقال، بر باد داد. «هنینگ گلوشتاین» تحلیلگر «گروه اوراسیا» معتقد است که سنگ‌اندازی آلمان در تأیید گواهینامه «نورد استریم ۲» نشان از تلاش آلمان‌ها برای کوتاه نیامدن در برابر فشارهای روسیه دارد.
خطوط اصلی صادرات گاز به اروپا
طبق آمار منتشر شده از سوی اتحادیه اروپا، بیش از ۴۱ درصد از گاز طبیعی این قاره توسط روسیه تأمین می‌شود. نروژ، الجزایر و قطر (صادرات گاز مایع به انگلیس) هم به‌ترتیب ۱۶، ۸ و ۵ درصد از گاز طبیعی مورد نیاز اروپا را تامین می‌کنند که به نسبت نقش روسیه، چندان قابل توجه به‌نظر نمی‌آید.
یکی از اصلی‌ترین و قدیمی‌ترین مسیرهای انتقال گاز روسیه به اروپا خط انتقالی است که از اوکراین عبور می‌کند. این خط از زمان فروپاشی شوروی تا به امروز برای صادرات گاز به اروپا مورد استفاده قرار گرفته است، اما شرکت گازپروم در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ انحصار صادرات گاز به اروپا را به دست آورد و خط انتقال جدیدی برای کاهش وابستگی به اوکراین تأسیس کرد که از بلاروس و لهستان عبور می‌کند.
آغاز درگیری‌های روسیه با اوکراین در سال ۲۰۱۴ باعث شد شرکت گازپروم، میلیاردها دلار برای سرعت بخشیدن به تأسیس خط انتقال دریایی «نورد استریم ۲» هزینه کند. این خط انتقال، به روسیه امکان می‌دهد گاز را به‌صورت مستقیم به اروپا بفروشد و اوکراین را دور بزند تا به این شکل فشار بیشتری به این کشور وارد کند. به این ترتیب اوکراین از درآمد سالانه ۲ میلیارد دلاری حق انتقال گاز محروم خواهد شد. علاوه بر اوکراین و لهستان، آمریکا هم نسبت به پروژه نورد استریم ۲، نقدهای زیادی دارد و معتقد است این خط انتقال جدید می‌تواند وابستگی اروپا را به گاز روسیه شدیدتر سازد.
اعتراض لهستان مربوط به خط انتقال گاز «یامال-اروپا» است که از بلاروس و لهستان عبور کرده و گاز روسیه را به اروپا می‌رساند. اگرچه سهم انتقال گاز از این مسیر به اروپا بسیار کم است، اما دولت بلاروس به تازگی و در اعتراض به تحریم‌های اروپا تهدید به قطع گاز از این مسیر کرده است. اروپا اما کوتاه نیامد و به تازگی بسته پنجم تحریمی خود علیه بلاروس را به اتهام ایجاد بحران انسانی در پشت مرزهای لهستان تصویب کرده است.
«نورد استریم ۱» یکی دیگر از خطوط انتقال اصلی گاز از روسیه به اروپاست که در سال ۲۰۱۱ از زیر دریای بالتیک به اروپا کشیده شد. این مسیر طولانی‌ترین خط انتقال گاز زیردریایی در جهان است و ۴۰ درصد از گاز صادراتی را از روسیه به اروپا انتقال می‌دهد. خطوط «بلواستریم» و «ترک استریم» از مسیر ترکیه و خطوط آفریقای شمالی نیز از مسیر الجزایر به کشورهای اروپایی گازرسانی می‌کنند. درگیری‌های اخیر میان الجزایر و مراکش تأمین گاز از خطوط آفریقایی را هم به خطر انداخته است.
عواقب کمبود گاز در اروپا
کمبود گاز طبیعی در اروپا دیر یا زود اثر خود را بر قبض‌های برق و گاز خانگی و تجاری نشان خواهد داد. کمیسیون اروپا افزایش بهای انرژی را عامل مختل‌کننده روند بهبود اقتصاد اروپا از رکود ناشی از کرونا نامیده است که می‌تواند بر معیشت شهروندان و سرمایه‌گذاری در حوزه تجارت و کسب‌وکار تأثیر منفی بگذارد.
براساس گزارش سی‌ان‌ان، تحلیلگران بازار انرژی احتمال جیره‌بندی برق در اروپا را درصورت بروز سرمای شدید و غیرمنتظره در زمستان امسال دور از ذهن نمی‌دانند. ته کشیدن مخازن انرژی درصورت شدت گرفتن سرمای زمستان می‌تواند خسارات جانی هم به‌دنبال داشته باشد. برخی هشدار داده‌اند که درصورت ادامه روند افزایش قیمت انرژی در اروپا، میلیون‌ها شهروند توانایی مالی برای تأمین برق و گرمای خانه‌های خود را از دست خواهند داد. بررسی‌های محققان دانشگاه منچستر نشان می‌دهد تا پیش از آغاز همه‌گیری و بروز بحران انرژی، ۸۰ میلیون خانوار در سرتاسر اروپا برای تأمین انرژی مورد نیاز خانه‌هایشان با مشکلات جدی مواجه بوده‌اند و جهش اخیر قیمت‌ها می‌تواند این مشکل را تشدید کند.