همشهری- سمیرا مصطفی نژاد: کشورهای آسیایی مدت‌هاست که در سکوت و آرامش سرگرم رقابت تسلیحاتی نفس‌گیری با یکدیگر هستند. حضور مستمر در این رقابت یک هدف را دنبال می‌کند؛ «عقب نیفتادن از دیگری.» اما کارشناسان هشدار می‌دهند که هرنوع خطای محاسباتی می‌تواند منجر به بروز درگیری در منطقه‌ای شود که از گذشته به لطف اختلافات مرزی و رقابت‌ها و دشمنی‌های کهنه، دچار تنش و تجزیه شده است.
سایه تهدید ناشی از احتمال وقوع درگیری در آسیا، در شرایطی که کشورهای منطقه در حال تقویت جنگ‌افزارها و تجهیز ارتش‌های خود هستند، هر لحظه گسترده‌تر می‌شود. چین هیچ تصمیمی برای کُند کردن روند توسعه نظامی خود ندارد و دائما آمریکا را مقصر نظامی‌سازی منطقه آسیا- اقیانوسیه می‌داند و در واکنش به حضور نظامی آمریکا در منطقه، نیروی‌های نظامی خود را قدرتمندتر می‌سازد؛ اقدامی که واکنشی زنجیره‌وار از سوی دیگر کشورهای منطقه را به‌دنبال داشته است. ژاپن و کره‌جنوبی در واکنش به تهدید بالقوه چین و کره‌شمالی به سرعت درحال مدرن‌سازی ارتش‌های خود هستند. از سوی دیگر، افزایش سرمایه‌گذاری‌های نظامی هندوستان می‌تواند خطر تشدید تنش میان این کشور با رقیب دیرینه یعنی پاکستان را به دنبال داشته باشد. اینطور به‌نظر می‌رسد که هیچ پایانی بر نظامی گری در منطقه قابل تصور نیست و سرعت گرفتن لحظه به لحظه این روند، احتمال خطای محاسباتی و درگیری نظامی در منطقه را افزایش می‌دهد. گویی آسیا در مارپیچی ژئوپلتیک به دام افتاده که در آن کشورها دائما در واکنش به توسعه نیروهای نظامی کشور همسایه، ارتش خود را تقویت می‌کنند.
خیزش نظامی در چین
ارتش چین در دوران ریاست‌جمهوری شی جین پینگ با سرعت بالایی رشد کرده است. براساس گزارش سی‌ان‌ان، ارتش آزادی‌بخش خلق چین، اکنون صاحب بزرگ‌ترین نیروی دریایی جهان، پیشرفته‌ترین جت‌های جنگنده رادارگریز و یک زرادخانه درحال توسعه از سلاح‌های هسته‌ای است. بودجه نظامی دولت چین سال به سال بیشتر می‌شود و در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار رسید. ارتش چین با سرعتی بالا درحال پُر کردن شکاف‌های فنی میان خود و ارتش آمریکاست. فارغ از این، مقامات چینی در موضع‌گیری‌ها هم رفتاری تهاجمی دارند. شی جین پینگ، اخیرا در سالگرد ۱۰۰ سالگی حزب کمونیست اعلام کرد که چین از این به بعد مغلوب «قلدری، سرکوب و تهدید» نخواهد شد و «سر هرکسی که چنین رفتاری داشته باشد را به دیواری از فولاد خواهد کوبید».
بازسازی ارتش در ژاپن و کره‌جنوبی
بعد از جنگ جهانی دوم، آمریکا نقش کلیدی در برقراری ثبات و موازنه در منطقه آسیا- اقیانوسیه داشته است؛ به‌ویژه به واسطه اتحاد با ژاپن، کره‌جنوبی و فیلیپین. اما تهدید خروج آمریکا از منطقه در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و شعار «اول آمریکا» که روابط این کشور را با متحدانش کمرنگ‌تر کرد، در کنار خطر بازگشت ترامپ به دولت پس از سال ۲۰۲۴ باعث شده تا شرکای امنیتی آمریکا در آسیا توانایی‌های نظامی خود را در برابر چین تقویت کنند.
ژاپن و کره‌جنوبی ۲ کشوری هستند که به واسطه نزدیکی مرزی با چین، بالاترین سرعت را در توسعه نظامی در منطقه دارند. وعده پیش از انتخابات فومیو کیشادا، نخست‌وزیر ژاپن برای ۲ برابر کردن بودجه نظامی ژاپن اقدامی است که درصورت محقق شدن، به دولت ژاپن فرصت خواهد داد تا با احساس کوچک ترین خطری از سوی چین و کره‌شمالی، نیروهای خود را به سرعت تقویت و تجهیز کند. ژاپن همچنین به تازگی از تصمیم خود برای استقرار تعداد بیشتری موشک در جزایر «اوکیناوا» که فاصله کمی تا چین دارد تا سال ۲۰۲۲ خبر داده است.
ژاپنی‌ها همچنین در سال‌های اخیر ارتش خود را به جت‌های جنگنده F-۳۵ آمریکایی و ناوهای هواپیمابر تغییر کاربری داده شده مجهز ساخته‌اند و به‌دنبال افزودن زیردریایی‌های پیشرفته، جنگنده‌های رادارگریز و ناوشکن‌های جدید به فهرست ادوات نظامی خود هستند.
کره‌جنوبی هم روندی مشابه ژاپن را در پیش گرفته است. هدف اصلی کره‌جنوبی اما کاهش اتکای نظامی به شریک امنیتی قدیمی خود یعنی آمریکاست. سئول ماه گذشته از پرتاب آزمایشی موفقیت‌آمیز موشک بالستیک از یک زیردریایی خبر داد. این آزمایش یکی از نخستین تست‌های موشکی مهم کره‌جنوبی پس از پایان یافتن معاهده ۴۰ ساله این کشور با آمریکا بود؛ معاهده‌ای که برنامه‌های توسعه تسلیحاتی کره‌جنوبی را محدود می‌ساخت. پایان این معاهده قدمی بزرگ به‌سوی استقلال تسلیحاتی کره‌جنوبی به شمار می‌رود و می‌تواند رقابت تسلیحاتی میان ۲ کره را شدت بخشد. کره‌جنوبی درحال حاضر مشغول تکمیل نخستین ناو هواپیمابر خود است و تلاش دارد تا در سال ۲۰۳۳ آن را به بهره‌برداری برساند.
اتحاد آرام استرالیا و آمریکا
برخلاف تصور، تمامی کشورهای منطقه به‌دنبال استقلال امنیتی از آمریکا نیستند. استرالیا ماه گذشته در برابر چشمان بهت‌زده جهان، با تشکیل یک اتحاد امنیتی جدید با آمریکا و انگلیس، خود را بیش از همیشه به آمریکا نزدیک کرد. براساس این توافقنامه که «آکوس» (AUKUS) خوانده می‌شود، این کشورها اطلاعات دفاعی خود مانند فناوری ساخت ناوگان زیردریایی‌های هسته‌ای متعلق به آمریکا را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند. این اتحاد به استرالیا کمک خواهد کرد که دسترسی خود را در دریای جنوبی چین گسترش دهد و همزمان جایگاه انگلیس و آمریکا را در منطقه تثبیت کند.
دیگر مدعیان قلمرو در دریای جنوبی چین
فیلیپین، ویتنام، اندونزی و مالزی هم در تلاشند در حین حفظ روابط دوستانه با پکن از منافع خود محافظت کنند. رویکرد این کشورها معمولا خودداری از درگیری برای حفظ موقعیت و غیرمتعهد باقی ماندن است. اما درصورت بروز هر حرکت خصمانه‌ای از سوی پکن در دریای جنوبی چین با هدف تصرف قلمروهای مورد ادعای این کشورها، ممکن است آنها هم در مسیر نظامی‌گری حرکت کنند. با این حال، اندونزی در حال اجرای برنامه‌ای بزرگ برای مدرن‌سازی ارتش خود است. دولت اندونزی قصد دارد برای مدرن‌سازی ارتش خود ۱۲۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند. فیلیپین و ویتنام هم برای افزایش توان نظامی خود در تقلایی نافرجام هستند. برنامه مدرن‌سازی نظامی ویتنام در اوایل تابستان امسال به واسطه کمبود بودجه متوقف شد. از سوی دیگر، ماه گذشته وزیر دفاع فیلیپین هم آمریکا را متهم کرد که از تحویل سلاح‌های پیشرفته به ارتش این کشور خودداری کرده است و فیلیپین را با ته‌مانده های تسلیحاتی دوران جنگ ویتنام به حال خود رها کرده است.
خطرناک‌ترین بن‌بست نظامی آسیا
بیشتر کارشناسان بن‌بست اصلی نظامی در آسیا را در مرز میان چین و هند می‌دانند. هنوز مدت زیادی از کشته شدن چندین سرباز هندی و چینی در «دره گلوان» نمی‌گذرد؛ منطقه‌ای که ۲ کشور بر سر مالکیت آن ادعا دارند. پس از آن درگیری، گزارش‌های غیررسمی زیادی مبنی بر اعزام نیرو از سمت ۲ کشور به این منطقه ثبت شده است. براساس گزارش مؤسسه صلح بین‌الملل، هند، مالک سومین بودجه نظامی بزرگ در جهان به ارزش ۷۲ میلیارد دلار است و ارتش آن بیش از ۳ میلیون نیرو دارد. درعین حال هند به تازگی در راستای مدرن‌سازی ارتش، ۸۳ جنگنده و ۵۶ فروند ایرباس C۲۹۵ خریداری کرده است. هندوستان همچنین به‌منظور بهبود زرادخانه بالستیک خود، آزمایش‌های موشکی انجام می‌دهد. اما نیروی هوایی و دریایی هند هنوز نیازمند ارتقاء است. با این همه هر حرکت اضافی از سوی هند در تقویت نیروهای نظامی می‌تواند از سوی پاکستان، همسایه پرتنش هندوستان اقدامی ناخوشایند تلقی شود و تنش‌ها میان ۲ کشور را افزایش دهد.