همشهری - سمیرا مصطفی‌نژاد: انگلیس و فرانسه در پی مرگ ۲۷ پناهجو در کانال مانش، بار دیگر مجبور شدند با واقعیت تلخ ناکارآمدی سیاست‌های خود در زمینه مدیریت بحران پناهجویان و مواجهه با قاچاق انسان روبه‌رو شوند. اگرچه متعدد بودن مسیرهای ورود غیرقانونی به اروپا که عموما از دل مدیترانه می‌گذرند، افزایش جمعیت متقاضیان پناهندگی به اروپا و گستردگی شبکه قاچاقچیان انسان می‌تواند به راحتی هر نوع سیاست مقابله با بحران پناهجویان را بی‌اثر سازد.
فاصله میان بندر «کاله» در فرانسه تا بندر «دوور» در انگلیس که به کانال مانش معروف است، فقط ۳۲ کیلومتر است. این مسافت، زمانی که در نهایت امنیت و رفاه پیموده شود، ناچیز به‌نظر می‌آید. بیشتر مسافران غیرقانونی این مسیر، اما برای عبور از آن بر قایق‌های لاستیکی و بدون محافظ سوار می‌شوند و این یعنی برخورد هر موج خروشان به بدن نحیف قایق، سرنشینان را یک قدم به مرگ نزدیک‌تر می‌سازد. با این همه، پیمودن این مسافت پرخطر برای فردی که خانواده خود را از جنگ یا از دل شرایط وخیم اقتصادی و اجتماعی - احتمالا جایی در خاورمیانه یا آفریقا - بیرون کشیده، ترسناک نیست. بیشتر پناهجویان به امید رسیدن به زندگی بهتر در اروپا، از مسیرهای خطرناک دریایی عبور می‌کنند. کانال مانش هم یکی از این مسیرهاست و عبور از این باریکه در منتهی‌الیه غرب اروپا، آخرین گامی است که آنها باید به‌سوی محقق شدن رویاهای‌شان بردارند؛ حتی اگر مانند فاجعه چهارشنبه گذشته، این گام به‌سوی مرگ باشد.
در حادثه روز چهارشنبه ۲۷ پناهجو شامل ۱۷ مرد، ۷ زن و ۳ کودک جان خود را از دست داده‌اند، اما غرق شدن همزمان ۲۷ نفر در این سانحه مانع از تلاش دیگر پناهجویان برای رسیدن به انگلیس نشده است. در ساعات اولیه روز پنجشنبه ۲ قایق دیگر حامل ۴۰ سرنشین از کانال مانش عبور کرده و در بندر دوور پهلو گرفته‌اند.
تراژدی اخیر مرگ پناهجویان در تلاش برای خروج از فرانسه و رسیدن به انگلیس به بدترین تراژدی سال‌های اخیر کانال مانش تبدیل شده است، اما دولت‌های ۲ کشور همچون گذشته برای یافتن مقصر این فاجعه تکرارشونده و برای مدیریت بحران پناهجویان با یکدیگر درگیر شده‌اند.
مشاجره بر سر مسئولیت
سازمان جهانی مهاجرت اعلام کرده که از سال ۲۰۱۴ تا به امروز ۱۶۶ نفر حین عبور از کانال مانش غرق شده‌اند؛ یعنی به‌طور متوسط سالانه بیش از ۲۳ نفر حین عبور از این کانال جان خود را از دست داده‌اند. از این‌روست که مرگ همزمان ۲۷ نفر در یک حادثه، به بزرگ‌ترین تراژدی انسانی کانال مانش تبدیل شده است.
انگلیس خواستار گشتزنی مشترک ۲ کشور در امتداد سواحل فرانسه شده تا به این شکل از آغاز سفر پرخطر پناهجویان جلوگیری شود. بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس در نامه‌ای از همتای فرانسوی خود درخواست کرده گشتزنی‌های مشترکی توسط ۲ کشور در مسیرهای پرتردد پناهجویان ایجاد شود. جانسون همچنین خواستار امضای معاهده‌ای شد تا براساس آن انگلیس بتواند پناهجویان را به فرانسه مسترد سازد. آنچه مسلم است، فارغ از جان‌هایی که هرسال در آب‌های میان ۲ کشور از دست می‌روند، دولت‌های انگلیس و فرانسه رویکرد مشابهی نسبت به موضوع قاچاق انسان در این منطقه ندارند. مقامات فرانسه در سال‌های گذشته بارها انگلیس را مسئول هجوم پناهجویان به این منطقه و تلاش برای عبور از کانال مانش اعلام کرده‌اند. فرانسوی‌ها معتقدند انگلیس با قاچاقچیان انسان به اندازه کافی قاطعانه برخورد نمی‌کند و به واسطه استخدام کارگران غیرقانونی با حقوق پایین، مسیر ورود پناهجویان را هموار می‌سازد.
آمار نجات و مرگ در مدیترانه
طبق اعلام دولت انگلیس، در یکی از روزهای ماه جاری میلادی، بیش از هزار نفر خود را با قایق‌های کوچک به خاک این کشور رساندند تا رکوردی جدید در بحران کانال مانش ثبت شود. طی سال جاری، بیش از ۲۵ هزار نفر از کانال مانش عبور کرده‌اند. اما این رقم تنها بخشی از واقعیت است، زیرا امسال حدود ۴۵ هزار نفر در انگلیس درخواست پناهندگی داده‌اند. با این همه، آمار درخواست پناهندگی در این کشور کمتر از نصف آمار فرانسه است. در ۳ ماهه سوم سال‌جاری ۱۷ هزار و ۴۰۰ نفر در انگلیس و ۳۱ هزار نفر در فرانسه درخواست پناهندگی داده‌اند. براساس آمار به دست آمده از پرونده‌های پناهجویان در سال ۲۰۲۰، پناهجویانی که به انگلیس درخواست پناهندگی می‌دهند به‌ترتیب فراوانی از ایران، عراق، آلبانی، اریتره، سودان، سوریه، افغانستان، پاکستان، هند و السالوادور هستند. با وجود تقاضای بالای پناهجویان برای ورود به انگلیس، این کشور مقصد اصلی پناهجویان به شمار نمی‌رود. براساس تعداد درخواست‌های پناهندگی ثبت شده در اتحادیه اروپا در سال گذشته، آلمان نخستین مقصد پناهجویان است و پس از آن فرانسه، اسپانیا، یونان، انگلیس، ایتالیا و بلژیک در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
مسیرهای پرخطر به سمت اروپا
اگرچه ماجرای کانال مانش طی روزهای اخیر مورد توجه جهان قرار گرفته، اما فاجعه اصلی در سمت دیگر اروپا در حال وقوع است. طبق گزارش سازمان جهانی مهاجرت، از سال ۲۰۱۴ تاکنون، حدود ۲۳ هزار نفر جان خود را درحین عبور از آب‌های مدیترانه با استفاده از قایق‌های بادی یا چوبی از دست داده‌اند. از ابتدای سال ۲۰۲۱ تا به امروز یعنی طی ۱۱ماه، بیش از ۱۶۰۰ پناهجو در تلاش برای عبور از مدیترانه و رسیدن به سواحل جنوب اروپا، تسلیم امواج شده‌اند.
مدیترانه در سال‌های اخیر برای پناهجویان و قاچاقچیان انسان به دروازه اصلی ورود به قاره اروپا و همچنین یکی از مرگبارترین مسیرهای ورود غیرقانونی تبدیل شده است. اگرچه دلایل مختلفی مانند شیوع همه‌گیری کرونا در جهان از آمار کلی تلاش برای ورود غیرقانونی به کشورهای اروپایی و در نتیجه از آمار کلی مرگ‌ومیر در دریای مدیترانه کاسته، اما روند مفقود شدن یا مرگ پناهجویان در ۴ مسیر اصلی این منطقه متوقف نشده است. مسیر شرقی مدیترانه سال‌هاست که برای ورود پناهجویان از ترکیه به اروپا مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از این مسیر به‌ویژه بعد از سال ۲۰۱۱ و اوج گرفتن جنگ سوریه افزایش پیدا کرد. این مسیر بعدها به‌تدریج با مسیر دیگری در جنوب دریای مدیترانه (مسیر آفریقای شرقی) تلفیق شد. از این مسیر از پناهجویانی چون سومالی، کنگو و سودان جنوبی برای ورود به اروپا استفاده می‌کردند. یونان مقصد اولیه پناهجویان در این دو مسیر است. مسیر مدیترانه مرکزی اما به گفته کمیساری عالی پناهجویان سازمان ملل متحد یکی از پرترددترین و مرگبارترین مسیرهای قاچاق انسان در سال جاری بوده است. علاوه بر کشورهای خاورمیانه، پناهجویانی از کشورهای آفریقایی هم سعی می‌کنند از این مسیر، خود را به ایتالیا و از آنجا به فرانسه، انگلیس و دیگر کشورهای اروپایی برسانند.
مسیر مدیترانه غربی مسیر پرخطر دیگری است که بخشی از آن از دریای مدیترانه و بخش دیگری از حاشیه اقیانوس اطلس می‌گذرد. پناهجویان در این مسیر سعی می‌کنند با استفاده از قایق‌های چوبی ساده، خود را از سنگال، موریتانی یا مغرب به جزایر قناری در اسپانیا و یا فرانسه برسانند. بسیاری از این قایق‌ها در نزدیکی سواحل آفریقا غرق می‌شوند.
مقصد، انگلیس
بسیاری از پناهجویان به دنبال رسیدن به انگلیس هستند تا از مزایای پناهندگی در این کشور بهره ببرند. مقامات فرانسوی معتقدند؛ بازار کار انگلیس به دنبال جذب پناهجویان است؛ چرا که انگلیسی‌ها در ازای پرداخت حقوقی ناچیز از آنها در بخش تولید استفاده می‌کنند. سیاست سختگیرانه فرانسه در قبال پناهجویان باعث شده تا آنها رفتن به سمت انگلیس را به ماندن در فرانسه ترجیح دهند. فرانسه به تازه واردها در یافتن شغل، بازآموزی یا ادغام با جامعه هیچ کمکی نمی‌کند. پناهجویان در انگلیس به‌مدت یک سال اجازه کار ندارند اما در همین دوران کمک هزینه‌ای به مبلغ حدود ۴۰ پوند در هفته دریافت می‌کنند. زنان باردار و کودکان، کمک هزینه‌هایی مازاد بر این دریافت خواهند کرد. همچنین هزینه درمان و تحصیل برای این افراد در انگلیس رایگان است.