همشهری‌آنلاین - لیلی خرسند
چرا VAR به ایران نمی‌آید؟ این سؤال بسیار مهمی است که انتظار می‌رود فدراسیون فوتبال هر چه زودتر به آن پاسخ بدهد. اما نه در روزهایی که به‌نظر می‌رسید فدراسیون برای وارد کردن این تکنولوژی تحت فشار فیفا و کنفدراسیون فوتبال آسیاست و نه در روزهای اخیر که در بازی‌های لیگ جای خالی VAR بیش از گذشته احساس می‌شود، مدیران فدراسیون توضیح شفافی نداده‌اند که چرا فوتبال ایران نمی‌تواند از این تکنولوژی استفاده کند. همین چندی پیش قرار بود فدراسیون در بازی ایران و کره‌جنوبی در مقدماتی جام‌جهانی به‌شکل آزمایشی از VAR استفاده کند اما موفق نشد و باز هم توضیحاتش درباره این ناکامی کامل نبود.
اجباری در کار نیست
قبل از اینکه مسابقات مقدماتی جام‌جهانی آغاز شود به‌نظر می‌رسید استفاده از VAR اجباری است. در یکی از بندهای آیین‌نامه مسابقات، فیفا تأکید کرده بود کشورها باید VAR داشته باشند. در این شرایط گفته می‌شد دادن میزبانی به کشورها منوط به داشتن این تکنولوژی است. مدیران فدراسیون فوتبال ایران قبل از شروع مسابقات در گفت‌وگوهای متعدد مدعی شدند نداشتن VAR میزبانی ایران را تهدید می‌کند و احتمال از دست دادن جام‌جهانی وجود دارد. در آن مقطع زمانی فدراسیون تلاش می‌کرد تا راهی برای ورود این تکنولوژی پیدا کند اما یکباره قبل از شروع مسابقات، کنفدراسیون فوتبال آسیا نامه‌ای به همه کشورها نوشت و خبر داد مسابقات در تهران بدون VAR برگزار می‌شود. این نامه در حالی نوشته شد که ایران هیچ درخواستی به فیفا یا AFC نداده بود. این اتفاق این اطمینان را داد که ایران برای استفاده از VAR تحت فشار نیست. مهم‌ترین مسابقه‌ای که ایران هم‌اکنون می‌تواند میزبان آن باشد، همین مقدماتی جام‌جهانی است. ایران در ۲ بازی اول مقابل سوریه و کره‌جنوبی VAR نداشت. در ۳ بازی بعدی هم باید از عراق، امارات و لبنان میزبانی کند و الزامی برای استفاده از این تکنولوژی ندارد. البته کره‌ای‌ها قبل از اینکه به تهران بیایند به این تصمیم AFC معترض بودند اما این اعتراض به جایی نرسید. AFC توضیح داد که قبل از شروع مسابقات شرایط بازی در تهران را به همه تیم‌ها اعلام کرده است.
مطالبه عمومی
درست است که مراجع اصلی فوتبال در جهان و آسیا برای استفاده از VAR اجباری ندارند اما هم‌اکنون داشتن این تکنولوژی به مطالبه افکار عمومی، باشگاه‌ها، بازیکنان و داوران فوتبال ایران تبدیل شده است. بعد از هر بازی در لیگ، طرفداران تیم‌ها در فضای مجازی از تأثیرات نبود VAR می‌گویند و مربیان و مدیران باشگاه‌ها از حقشان که ضایع می‌شود. اما فریاد داوران از همه بلندتر است؛ آنها که همیشه متهم به ناداوری هستند، چند روز پیش نامه سرگشاده‌ای خطاب به رئیس‌جمهور، وزیر ورزش و رئیس کمیته ملی المپیک نوشتند و درخواست ورود VAR به ایران را دادند. شاید پیگیری فدراسیون برای داشتن این تکنولوژی پاسخ به همین مطالبات باشد اما سؤال مخالفان VAR این است که آیا با داشتن این تکنولوژی مشکل فوتبال ایران حل و عدالت در حق همه رعایت می‌شود؟ آنها می‌گویند نظرها درباره صحنه‌های حساس فوتبال همیشه متفاوت است و حتی دیده شده ۳ روز بعد از بازی، آنالیز از زاویه‌های مختلف نیز همه را به اجماع نرسانده است. آنها معتقدند داشتن VAR هم نه هواداران را قانع می‌کند و نه فوتبال را به عدالت می‌رساند. مخالفان حتی این شائبه را ایجاد کرده‌اند که افرادی دنبال منفعت مالی هستند و به همین‌خاطر بحث داشتن VAR را داغ می‌کنند وگرنه فوتبال نیاز چندانی به این تکنولوژی ندارد.
چرا AFC مخالفت کرد؟
در بازی ایران و کره‌جنوبی VAR آزمایشی وارد ایران شد و قرار بود آفلاین تست شود اما کنفدارسیون فوتبال آسیا اجازه استفاده را به ایران نداد. VAR یک تکنولوژی است که کشورها برای داشتن آن موظفند پروتکل‌های فیفا را رعایت کنند. طبق پروتکل‌ها، کشورها فقط از شرکت‌هایی می‌توانند VAR بخرند که مجوز فیفا را داشته باشند. فیفا به ۱۵ شرکت مجوز داده است اما کنفدراسیون فوتبال آسیا هم قوانین خاص خودش را دارد و شرکت‌هایی که با کشورهای آسیایی همکاری می‌کنند باید مورد تأیید کنفدراسیون باشند. ایران قبل از بازی با کره با شرکت سیمپلی‌لایو هنگ‌کنگی که در بلژیک دفتر دارد مذاکره کرد و این تکنولوژی را به ایران آورد اما چون مکاتبات لازم را با AFC انجام نداده بود، این کنفدراسیون به‌عنوان مسئول برگزاری بازی اجازه استفاده نداد. درحالی‌که انتظار می‌رفت این مسئله بین فدراسیون ایران و AFC حل شود اما شائبه‌هایی که درباره ماهیت شرکت هنگ‌کنگی و نحوه ورود این تکنولوژی وجود داشت، مذاکرات را نیمه‌تمام گذاشت. مخالفان و منتقدان فدراسیون فوتبال مدعی شدند افراد نزدیک به مدیران ارشد فدراسیون، برای منفعت مالی VAR را به ایران آورده‌اند اما مسئله مهم‌تر این بود که گفته شد مدیران ارشد شرکت سیمپلی‌لایو، صهیونیست هستند. شائبه دوم، پای نمایندگان مجلس را هم به VAR باز کرد و آنها از حمید سجادی، وزیر ورزش و شهاب‌الدین عزیزی‌خادم، رئیس فدراسیون خواستار توضیحاتی در این‌باره شدند.
تولید داخلی نداریم؟
شاید سؤال بعضی‌ها این باشد که نمی‌شود تکنولوژی VAR را در خود ایران تولید کرد؟ پاسخ این است که صرف داشتن تکنولوژی کافی نیست؛ مسئله مهم، داشتن مجوز فیفاست. گفته می‌شود چند شرکت داخلی از نظر تکنولوژی این امکان را دارند که ورزشگاه‌های ایران را به VAR مجهز کنند اما این شرکت‌ها باید از فیفا مجوز بگیرند. اما چرا این شرکت‌ها مجوز نمی‌گیرند؟ داشتن گواهی فیفا حدود ۲۰ هزار دلار هزینه دارد و این هزینه برای شرکت‌ها به صرفه نیست چراکه آنها فقط بازار کوچک ایران را دارند و هیچ تضمینی نیست که بعد از گرفتن مجوز، قراردادی با آنها بسته شود. هزینه ۲۰ هزار دلاری هم برای این شرکت‌ها سنگین است و هم پرریسک. مسئله بعدی این است که فیفا به‌راحتی به همه شرکت‌ها گواهی نمی‌دهد.
مشکلات تحریم
ایران مجبور است مثل همه کشورها با یکی از ۱۵ شرکت مورد تأیید فیفا وارد مذاکره شود اما احتمال اینکه مذاکره به نتیجه برسد، به صفر نزدیک است، چون شرکت‌ها از تحریم می‌ترسند. بیشتر شرکت‌هایی که تکنولوژی VAR را تولید می‌کنند، درگیر بازار ورزش هستند و بیش از نیمی از چرخه مالی آنها در بازار بزرگ آمریکای شمالی به‌دست می‌آید. هیچ‌یک از این شرکت‌ها حاضر نیستند ریسک کنند و به‌خاطر بازار کوچک ایران، بزرگ‌ترین بازار ورزش جهان یعنی آمریکا را از دست بدهند. آنها به‌خاطر تحریم حاضر نیستند موقعیت خودشان را به خطر بیندازند. گفته می‌شود در یک تورنمنت آسیایی در رده پایه، شرکتی که VAR مسابقات را تامین کرده بود، سر بازی تیم ایران، سیستم‌ها را خاموش کرد چون می‌ترسید استفاده از VAR در بازی برایش دردسر ایجاد کند و از طرف آمریکا تحریم شود! آیا شرکتی که در این حد ریسک نمی‌کند، حاضر است با ایران معامله کند؟ بعید است. با توجه به این اتفاقات بود که مدیران فدراسیون، راضی کردن مدیران شرکت سیمپلی‌لایو را دستاورد بزرگی می‌دانستند.
زیرساخت‌ها
در این مدت فقط حرف از ورود VAR به ایران است ولی کسی نمی‌پرسد آیا ایران زیرساخت‌های مورد نیاز برای داشتن این تکنولوژی را دارد یا نه. VAR یک اتاق با چند مانیتور می‌خواهد تا صحنه‌هایی که داوران نیاز دارند، در کمترین فاصله نمایش داده شود. چند دوربین که بازی را رصد کند، تکنولوژی خط دروازه و تکنولوژی خط آفساید از دیگر موارد مورد نیاز است. در ظاهر به‌نظر نمی‌رسد تامین این زیرساخت‌ها مشکلی داشته باشد. چند شرکت داخلی در تکنولوژی خط دروازه و آفساید مشغول به‌کار هستند و حتی در لیگ برتر و لیگ‌یک برای باشگاه‌هایی مثل فولاد و ملوان آنالیز انجام می‌دهند. اما مسئله، هزینه‌های بالای این تجهیزات است. وصل یک دوربین به یک مانیتور شاید هزینه چندانی نخواهد اما وقتی ۱۰ دوربین به ۱۰ مانیتور وصل می‌شوند هزینه‌ها به همان نسبت ۱۰ برابر نمی‌شود، بلکه این شبکه شدن هزینه ۲۰ برابر و حتی بیشتر نیاز دارد. مسئله بزرگ‌تر در ایران دوربین است. در ورزشگاه آزادی بازی‌ها با بیشترین دوربین تصویربرداری می‌شود اما در دیگر ورزشگاه‌ها بازی‌ها با کمترین تعداد دوربین به تصویر کشیده می‌شود. بیشتر بازی‌ها هم HD نیست. کیفیت تصویر بازی‌هایی که در بعضی از شهرستان‌ها برگزار و از تلویزیون پخش می‌شود حتی از کیفیت تصویرهایی که با دوربین موبایل فیلمبرداری می‌شود، پایین‌تر است. این موضوع هر هفته سوژه طنز فضای مجازی است. این شرایط، صدای مخالفان VAR را بلندتر می‌کند. آنها می‌گویند استفاده از تکنولوژی خوب است اما فوتبال ایران در استفاده از تکنولوژی عقب است و واجب‌تر از VAR تصویربرداری درست و تامین دیگر زیرساخت‌هاست. درحالی‌که ایران برای دستیابی به همین VAR هم با مشکل روبه‌روست، فیفا طی روزهای آینده در جام ملت‌های عرب از فناوری جدید VAR رونمایی می‌کند. در این فناوری جدید بدون نیاز به سوت داور، VAR آفسایدگیری می‌کند و ضریب خطا را به صفر می‌رساند. اگر این تکنولوژی در جام ملت‌های عرب جواب بدهد، فیفا در جام‌جهانی ۲۰۲۲ قطر هم از آن استفاده خواهد کرد.