امیرمحمد حسینی- همشهری آنلاین: لابه‌لای فضای سبز اطراف اتوبان‌های تهران، در پستوهای ساختمان‌های مخروبه، زیرپل‌ها و در هر چند متر جای نسبتا محفوظی می‌توان آن‌ها را تکی یا اغلب گروهی دید. معتادانی که خانه‌به دوش‌اند و قانون به آن‌ها می‌گوید، متجاهر؛ یعنی کسی که کاری خلاف شرع و عرف انجام می‌دهد و از آشکار بودن یا آشکار شدن آن نیز ابایی ندارد. به این معنا معتاد متجاهر به مصرف‌کنندگان مواد مخدری گفته می‌شود که با وجود بسترهای لازم برای درمان و حتی حمایت‌های خانواده و دولت حاضر به ترک کردن اعتیاد خود نیستند.
این دسته از معتادان بر اساس قانون مبارزه با مواد مخدر به شکل اجباری به مراکز درمان، بازتوانی و کاهش آسیب اعتیاد برای ترک کردن برده می‌شوند. طبق گفته‌های مسئولان سازمان بهزیستی کشور تا ۹ ماه پایانی سال ۹۹، ۲۹ هزار و ۲۳۵ معتاد متجاهر در این مراکز فعال هستند که بخش اعظم آنان نیز بی‌خانه و کاشانه‌اند.
اما این فقط آمار معتادانی فعال در مراکز است و تجمیع آن با معتادان سطح شهر آمار بزرگ‌تری از جمعیت معتادان متجاهر می‌سازد. به طوری که معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران آبان ماه سال جاری از افزایش معتادان متجاهر شهر تهران تا حدود ۲۱ هزار نفر خبر داده است.
در حالی که ۳ سال قبل یعنی سال ۹۷ جمعیت آن‌ها حدود ۱۰ هزار نفر تخمین زده می‌شد. آماری که نشان می‌دهد طرح‌ها و قوانین مرتبط با جلوگیری و رسیدگی به معتادان و معتادان متجاهر سطح شهر کارآمد نبوده و یا به طور کامل و درست اجرا نشده است. اما ببینیم که قانون مبارزه با مواد مخدر درباره معتادان و معتادان متجاهر چه می‌گوید و تفاوت معتادان متجاهر با معتادان دیگر چیست.
ناصر اصلانی معاون دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید که اگر فردی از قانون برای درمان تبعیت نمی‌کند، استمرار برای مصرف مواد مخدر دارد و قصد اصلاح ندارد از مصادیق تجاهر به اعتیاد است.
اما اگر فردی برای پس از دوبار دستگیری و اسکان در مراکز ماده ۱۶ برای مرحله سوم دستگیر شود باز هم از مصادیق معتاد متجاهر است. بنابراین تعریف ستاد مبارزه با مواد مخدر همچنین اگر کسی برای جبران هزینه‌های مصرفی خود خرده‌فروشی می‌کند از مصادیق معتاد متجاهر است و البتهکسی که در بازرسی بدنی با مواد مخدر یا آلات و ادوات استعمال مواد مخدر با خود به همراه داشته باشد نیز معتاد متجاهر محسوب می‌شود. بنابراین تفاوت معتاد و معتاد متجاهر تجاهر این افراد به اعتیاد و استعمال مواد مخدر است. وضعیتی که شامل همه معتادان نمی‌شود. بر اساس قانون مصرف‌کنندگانی که خود را معتاد معرفی کنند و قصد ترک کردن اعتیاد داشته باشند بیمار محسوب می‌شوند و پلیس نیز موظف است تا با آن‌ها به عنوان بیمار برخورد کند.
اما معتادانی که در اماکن عمومی اقدام به مصرف می‌کنند و قصدی برای ترک‌کردن ندارند طبق قانون مبارزه با مواد مخدر مجرم هستند و باید به مراکز ترک اجباری برده شوند. ماده ۱۵ قانون مبارزه با مواد مخدر می‌گوید که معتادان مکلفند با مراجعه به مراکز مجاز دولتی، غیردولتی یا خصوصی و یا سازمان‌های مردم نهاد درمان و کاهش آسیب، اقدام به ترک اعتیاد کنند. بر این اساس معتادی که با مراجعه به مراکز مذکور نسبت به درمان خود اقدام و گواهی تحت درمان و کاهش آسیب دریافت کند، چنانچه تجاهر به اعتیاد نکند از تعقیب کیفری معاف می‌شود اما معتادانی که مبادرت به درمان یا ترک اعتیاد نکنندمجرم محسوب می‌شوند.
از طرف دیگر بر اساس تبصره همین ماده قانون وزارت رفاه و تأمین اجتماعی موظف است ضمن تحت پوشش درمان و کاهش آسیب قراردادن معتادان بی بضاعت، تمام هزینه‌های ترک اعتیاد را مشمول بیمه‌های پایه و بستری قرار دهد. دولت نیز مکلف است همه ساله در لوایح بودجه، اعتبارات لازم را پیش‌بینی و تأمین کند. معمولا معتادانی که قصد ترک کردن اعتیاد دارند با حمایت خانواده یا دولت به کلینیک‌های ترک اعتیاد دولتی یا غیردولتی برده می‌شوند و مراحل درمان خود را سپری می‌کنند.
نگاه قانون به معتادان متجاهر
اما همانطور که اشاره شد ماجرای معتادانی که اغلب در سطح شهر و نقاط مختلف دیده می‌شوند و به شکل آشکار به استفاده از مواد مخدر می‌پردازند با معتادان عادی متفاوت است.طبق ماده ۱۶ قانون مبارزه با مواد مخدر معتادان به مواد مخدر و روان گردان مذکور در دو ماده (۴) و (۸) فاقد گواهی موضوع ماده (۱۵) و متجاهر به اعتیاد، با دستور مقام قضایی برای مدت یک تا سه ماه در مراکز دولتی و مجاز درمان و کاهش آسیب نگهداری می‌شوند.
تمدید مهلت برای یک دوره سه ماهه دیگر با درخواست مراکز مذکور نیز بلامانع است و با گزارش مراکز مذکور و بنابر نظر مقام قضایی، چنانچه معتاد آماده تداوم درمان طبق ماده (۱۵) این قانون باشد، تداوم درمان وفق ماده مزبور بلامانع خواهد بود. بنابراین بر اساس قانون، جمع‌آوری و رسیدگی به مسئله معتادان متجاهر با سازمان بهزیستی و پلیس مبارزه با مواد مخدر است.
قوه قضاییه و پلیس مبارزه با مواد مخدر در برخورد با معتادان متجاهر و مجرم بودن آنان تاکید دارند. هر چند که بحث نگهداری این معتادان به عنوان بیمار و نه زندانی موضوع دیگری است که مورد تاکید همه نهادها و ارگان‌های مرتبط با این حوزه قرار گرفته است و البته کارشناسان و فعالان اجتماعی نیز نقدهای زیادی به روش‌های اجباری درمان دارند. روش‌هایی که معتادان متجاهر را در سیکل معیوب ترک اجباری و بازگشت دوباره به پستوهای شهر برای مصرف مواد مخدر قرار داده است.