همشهری آنلاین - فاطمه عباسی: شاید بسیاری از ما تا به حال به صفحات پاسپورت خود دقت نکرده باشیم. اینکه چه متن یا تصاویری دارد و اینکه صفحات پشت جلد چه نکاتی را یادآوری کرده‌اند. حتی شاید پاسپورت کشورهای دیگر را از نزدیک ندیده باشیم اما این گزارش سفری به دنیای رنگارنگ گذرنامه‌هاست:
پاسپورت یا جواز سفر در ظاهر یک دفترچه با سایز مشخص است که جلد سخت آن معمولا که به رنگ‌های قرمز، سبز، آبی و مشکی چاپ می‌شود. روی این جلد آرم و اسم کشوری که آن را صادر کرده درج شده و داخل آن مشخصات فرد صاحب گذرنامه از قبیل نام، مشخصات تولد، جنسیت و ملیت او نوشته می‌شود.
با این حال گاهی شایعاتی درباره جملات درج شده در پشت جلد پاسپورت‌های کشورهای مختلف منتشر می‌شود که به نظر نمی‌رسد واقعی باشند! مثلا اینکه زیر هر آسمان یا تا آخرین قطره خونمان از شما حمایت خواهیم کرد! به قول معروف: گشتیم نبود، نگرد نیست!
صفحه پشت جلد پاسپورت کشورهایی که به نوعی تحت پادشاهی ملکه انگلستان هستند، از جمله بریتانیا، کانادا، استرالیا و ...، جمله‌ای به عنوان خواست ملکه ثبت شده که از مسئولین ذی‌ربط تقاضای همکاری با فرد حامل پاسپورت کرده و گفته در صورت لزوم به او کمک شود. مشابه همین جملات نیز در پاسپورت برخی کشورهای دیگر مانند آمریکا نوشته شده و البته جملاتی از قانون نیز در آن آمده؛ در صفحه امضای پاسپورت‌ها معمولا اطلاعاتی راجع به شرایطی درج شده که یک پاسپورت پیدا می‌شود که این بخشی از قوانین مربوط به گذرنامه در هر کشور است.
با این حال گذرنامه‌ها به دلایل امنیتی به طور مرتب به روز رسانی می‌شوند و نسخه‌های جدید با توجه به پیشرفت تکنولوژی، مجهز به هولوگرام و تصاویری هستند که تنها با تابش اشعه فرا بنفش قابل رویت هستند. به عنوان مثال گذرنامه کانادا تصاویری مخفی دارد که به طور هوشمندانه‌ای در قسمت‌هایی از هر صفحه گنجانده شده و تنها با تابش اشعه ماوراء بنفش (UV) ظاهر می‌شوند. این تصاویر که مکمل تصویر اصلی هستند، همراه با یک تراشه بیومتریک در پشت پاسپورت، بخشی از تدابیر امنیتی طراحی شده‌اند تا اطمینان حاصل شود که کپی کردن یا جعل گذرنامه تا حد امکان دشوار و پیچیده باشد.
پاسپورت آبی کانادا که چهارمین پاسپورت قدرتمند جهان است، دارای نشان سلطنتی کانادا نیز هست و به دو زبان انگلیسی و فرانسوی چاپ می‌شود. تصاویر مخفی این پاسپورت شامل برگ‌های افرا، شخصیت‌های تاریخی، کشتی‌های دریایی، آتش‌بازی‌های دیدنی در شهر اتاوا و البته آبشار نیاگارا است.
طراحی صفحات جدید گذرنامه انگلستان هم حاوی ظرائفی هنری و البته امنیتی است. تصاویری از شخصیت‌های معروف این کشور به همراه آثار علمی و هنری آنها در پس زمینه این پاسپورت ۳۴ برگی نقش بسته و حتی یک صفحه به آثار معماری و گردشگری این کشور اختصاص پیدا کرده است. در واقع جزئیات بصری، این سند را به یک اثر دیدنی تبدیل کرده: ماشین بخار، متروی لندن و حتی شکسپییر هم در این پاسپورت نقش دارند.
پاسپورت آمریکا اما یک ویژگی جالب دارد و آن هم نقل قول‌هایی است که در صفحات آن نوشته شده؛ روزنامه‌نگار نیویورک تایمز در گزارشی مفصل به این ویژگی پاسپورت ایالات متحده، البته با دیدی انتقادی، اشاره کرده است - چراکه تنها یک نقل قول از زنان و رنگین پوستان در این پاسپورت آمده- نقل قولی از جورج واشنگتن بالای صفحه‌ای است که تصویری از تالار استقلال بر آن نقش بسته و نوشته: «اجازه دهید استانداردی را ارتقا دهیم که خردمندان و صادقان بتوانند به سمت آن حرکت کنند». از مارتین لوتر کینگ، کندی، روزولت، آیزنهاور و البته خانم آنا کوپر نیز جملاتی در رثای ارزش‌های این کشور نقل شده است.
گذرنامه ایران نیز در طول زمان تغییرات زیبایی پیدا کرده است. تا پیش از انقلاب صفحات گذرنامه از کاغذی خاص و به صورت ساده چاپ می‌شدند اما در طول دهه‌های بعدی به مرور جزئیات بصری و البته امنیتی متعددی به آن اضافه شد. صفحات جدیدترین نسخه گذرنامه ایران، همگام با دیگر کشورهای جهان، تصاویری از میراث فرهنگی و تاریخی کشورمان دارد. بنابراین اینبار که در سالن انتظار فرودگاه منتظر اعلام پرواز خود بودید حتما به دقت به جزئیات زیبای پاسپورت خود نگاه کنید.
جلد قرمز رنگ پاسپورت ما به سمت طرحی ساده و مینیمال رفته و اولین صفحه روادید با تصویری از حرم امام رضا (ع) زینت شده؛ دیگر صفحات تصاویری از آرامگاه شاعران بزرگ، حافظ، فردوسی، خیام، عطار و شخصیت‌هایی مانند ابن سینا و شیخ صفی‌الدین اردبیلی دارد. تصاویری از تخت جمشید، ارگ بم، برج آزادی، عالی قاپو و دیگر عمارت‌های تاریخی کشورمان نیز بر صفحات گذرنامه نقش بسته‌اند. در میان اشعاری که به خط نستعلیق نوشته شده‌اند اما بیت پرمناقشه منسوب به فردوسی هم نوشته شده: بسی رنج بردم در این سال سی، عجم زنده کردم بدین پارسی.
با این حال اعتبار گذرنامه، به عنوان یک سند هویتی مهم که می‌تواند بازتاب دهنده بخشی از فرهنگ و ویژگی‌های یک ملت باشد، بیش از هر چیز دیگری کارایی دارد. در میان کشورهای جهان، امارات متحده عربی قوی‌ترین گذرنامه جهان را دارد؛ پاسپورت این کشور برای ورود به ۱۶۰ کشور جهان نیاز به گرفتن ویزا ندارد. به گزارش پاسپورت ایندکس، ایران در کنار سودان جنوبی، کنگو و سریلانکا، در رده ۸۴ قرار دارد و تنها برای ورود به ۴۷ کشور نیاز به دریافت ویزا ندارد.