همشهری آنلاین ـ لاله غزالی: چندی پیش خبری مبنی بر مرگ زن جوانی بر اثر لخته شدن خونش در پی تزریق واکسن آسترازنکا منتشر شد و موجی از نگرانی را برای تزریق این واکسن در مردم به وجود آورد. در این میان بازار شایعات هم گرم شده است و هر روز از دیگران درباره مواردی می‌شنویم که در خانواده و آشنایانشان افرادی بعد از تزریق واکسن آسترازنکا خونشان لخته شده است.
صحت این آمار رو به افزایش لخته شدن خون بر اثر تزریق واکسن آسترازنکا را از دکتر مسعود یونسیان عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید.
افزایش آمار لخته شدن خون و مرگ بر اثر تزریق واکسن آسترازنکا صحت دارد یا شایعه‌ای است که روی موج خبری کنونی شکل گرفته است؟
در این مورد نکته اول اینکه لخته شدن خون اصولا موضوعی نیست که کسی به‌سادگی بتواند متوجه آن شود. ممکن است کسی خون‌مردگی زیر پوست را هم لخته شدن خون بنامد در حالی که زمانی می‌گوییم فرد دچار عارضه لخته شدن خون شده که در بیمارستان بستری شود و حتی ممکن است مرگبار باشد. نکته دیگر این است که ما نمی‌توانیم سکته مغزی را که ان هم بر اثر لخته شدن خون رخ می‌دهد، به این موضوع مرتبط کنیم.
اینها به این معنی است که آسترازنکا عارضه لخته شدن خون ندارد؟
ببینید، هیچ واکسنی نیست که بی‌عارضه و صد درصد بی‌خطر باشد و آسترازنکا هم از این قاعده مستثنی نیست. نکته کلی‌تر اینکه دارو یا واکسنی که هیچ عارضه‌ای نداشته باشد هیچ تاثیری هم نخواهد داشت. اگر دارو یا واکسن قرار باشد تاثیر بگذارد حتما باید در یک‌سری گیرنده‌ها تغییراتی ایجاد کند و تغییرات هم ممکن است در بعضی افراد عارضه ایجاد کند، اگرچه این نسبت خیلی کم است.
بیشتر بخوانید:
- هشدار درباره بازگشایی خطرساز مدارس | پیشنهاد دورکاری به ستاد ملی کرونا داده شد | پیک جدید کرونا چقدر طول می‌کشد؟
- مبتلایان اُمیکرون چه زمانی به بیمارستان بروند؟ | زمان مناسب تزریق واکسن در صورت ابتلا به کرونا
تاکید می‌کنم که هیچ دارویی، چه صنعتی چه سنتی، حتی جوشانده‌ای وجود ندارد که عارضه نداشته باشد و اگر عارضه نداشته باشد، هیچ تاثیری هم نمی‌تواند داشته باشد. این را بزرگان علم سم‌شناسی و فارماکولوژی می‌گویند و حرفی نیست که من امروز از خودم درآورده باشم.
اما کسانی که واکسن زده‌اند، به‌خصوص بسیاری از سینوفارم‌زده‌ها، هیچ عارضه‌ای نداشته‌اند. پس یعنی این واکسن هیچ تاثیری روی آنها نداشته است؟
بله، بین کسانی که آسترازنکا زده‌اند هم افرادی بوده‌اند که هیچ عارضه‌ای نداشته‌اند. منظور در کل واکسن‌زده‌هاست کما اینکه بین آنها که سینوفارم زده‌اند هم افرادی بوده‌اند که دچار عارضه شده‌اند. منظور تب و سردرد و اینها نیست، منظور عارضه جدی است. اگر واکسن بخواهد سیستم ایمنی را تحریک کند، فرد باید تب کند یا کمی سردرد داشته باشد.
خب، منظور من هم همین است. بسیاری از سینوفارم‌زده‌ها حتی دچار یک تب ساده هم نشده‌اند.
بله، بسیاری از کسانی که سینوفارم زده‌اند عارضه کمتری داشته‌اند اما اتفاقا باید توجه داشته باشیم که سینوفارم اثربخشی کمتری هم نسبت به آسترازنکا دارد. البته نمی‌خواهم بگویم اگر واکسنی عارضه تب و سردرد و غیره نداشته باشد اصلا تاثیر ندارد، بلکه می‌خواهم بگویم واکسن‌هایی که بیشتر عوارض نشان می‌دهند احتمالا اثربخشی بیشتری هم دارند.
با این اوصاف، شما میگویید مردم نترسند و آسترازنکا بزنند؟
مبنای تصمیم‌گیری ما این نیست که واکسنی را انتخاب کنیم که هیچ عارضه‌ای نداشته باشد، بلکه واکسنی را انتخاب می‌کنیم که عوارضش نسبت به فوایدش آنقدر ناچیز باشد که قابل چشم‌پوشی باشد.
بگذارید یک مثال بزنم. عوارض آسترازنکا در زنان و مردان کمی متفاوت است اما به طور کلی گفته می‌شود که از هر ۱۰۰ هزار نفر یک نفر، کمی بیشتر یا کمتر، ممکن است دچار عارضه شوند، بسته به سن و جنسیتشان. درصدی از افراد هم ممکن است فوت شوند. مثلا در یک میلیون نفر ۱۰ نفر دچار عارضه لخته خون می‌شوند و ۲، ۳ نفر هم فوت می‌کنند.
با توجه به اینکه کرونا آنقدر مسری است که انتظار داریم همه افراد جامعه به آن مبتلا شوند، بیایید ببینیم اگر همه آن یک میلیون نفر واکسن نمی‌زدند چه می‌شد. در خوشبینانه‌ترین حالت، از هر هزار نفری که ویروس به بدنشان وارد می‌شود، ۵ نفر فوت می‌کنند، یعنی ۵ هزار نفر از هر یک میلیون نفر. این میانگین جهانی است و همه کشورها، چه توسعه‌یافته و چه کمتر توسعه‌یافته، کمابیش این نرخ را دارند. البته این نرخ مربوط به قبل از امیکرون و موج پنجم است.
بیشتر بخوانید:
- اینفوگرافیک | آخرین آمار واکسیناسیون کرونا | مقایسه ایران با سایر کشورهای دنیا
- اعلام لیست مراکز منتخب برای انجام تست کرونا
بنابراین عقل و منطق حکم می‌کند که این واکسن را با ریسک مرگ ۲، ۳ نفر بزنید و جلوی مرگ ۵ هزار نفر را بگیرید.
یک منطق قوی‌تر هم وجود دارد و آن این است که اگر افراد کرونا بگیرند، احتمال بروز عارضه لخته شدن خون بر اثر این بیماری حدود ۱۰ برابر تزریق آسترازنکاست، یعنی اگر یک میلیون نفر واکسن نزنند و کرونا بگیرند، ۱۰۰ نفرشان ممکن است این عارضه را تجربه کنند و به همین نسبت هم آمار فوتی‌ها بر اثر آن بالا می‌رود.
پس دلیل این همه خبر درباره بروز عارضه لخته شدن خون در دریافت‌کنندگان آسترازنکا که می‌شنویم، چیست؟
وقتی به دنبال انتشار یک خبر مستدل درباره لخته شدن خون بر اثر آسترازنکا که نتیجه تحقیقات و طبقه‌بندی عوارض واکسن‌هاست، هیجانات در جامعه بالا می‌رود، هر کسی مرگ افراد را به آن منتسب می‌کند.
ببینید، روزانه حدود ۱۳۰۰ نفر و سالانه حدود ۴۰۰ هزار نفر به علل مختلف در کشور ما فوت می‌کنند. فرض کنید همه آنها واکسن زده باشند. مردم چه برداشتی می‌کنند؟ می‌گویند اینها واکسن زدند و فوت کردند در حالی که اگر واکسن نزده بودند هم همین تعداد فوتی داشتیم.
موقعی می‌توانیم بگوییم فوتی‌ها عارضه منتسب به واکسن است که تعداد فوت‌شدگان متعاقب واکسن زدن بیشتر از این تعداد شود ولی ما تاکنون چنین چیزی نداشته‌ایم.
یعنی کرونا بر تعداد مرگ‌ها تاثیری نداشته است؟
البته که داشته. طبق آمار مرگ‌ومیر مربوط به سال‌های ۹۵ تا ۹۷ و ۱۰ ماه اول ۹۸ که از ثبت‌احوال گرفته بودیم، انتظار داشتیم در سال ۹۹ و ۱۴۰۰ هم همین تعداد مرگ با یکی ۲ درصد افزایش رخ دهد. اما چیزی که مشاهده می‌کنیم این است که طی ۲ سال اخیر حدود ۲۰۰ هزار مورد مرگ اضافه داشته‌ایم و اینها را به کرونا منتسب می‌کنیم.
در مورد مرگ‌ومیر در واکسن‌زده‌ها چه؟
در این مدتی که واکسن که آمده و واکسیناسیون انجام شده، ما حدود ۶۰ هزار پیشگیری از مرگ داشته‌ایم، پس آمار مرگ بعد از تزریق واکسن کمتر شده است. بنابراین، آدم عاقل باید ببیند که ده‌ها هزار مورد از آمار مرگ کم شده و در ازای آن چند مورد هم دچار عارضه شده‌اند. آدم بین خوب و خیلی بد مسلما خوب را انتخاب می‌کند.
الان تزریق دوز سوم همزمان شده است با پیک ششم. خیلی‌ها می‌ترسند که ناقل یا بیمار بی‌علامت باشند و واکسن بزنند. این مساله چقدر می‌تواند خطرناک باشد؟
هیچ خطری ندارد. فقط ممکن است فردی که به کرونا مبتلاست و بدنش دارد با ویروس جدال می‌کند، واکسن اثربخشی مناسبی در او نداشته باشد چون خودِ ابتلا مثل واکسن عمل می‌کند.
این همزمانی می‌تواند در کاهش شاخص‌های کرونا (ابتلا، بستری و مرگ) تاثیر داشته باشد؟
واکسنی که الان می‌زنیم نه، احتمالا بر موج ششم تاثیری نخواهد داشت برای اینکه آمار به‌سرعت دارد بالا می‌رود و واکسن تا بخواهد تاثیر بگذارد حداقل ۵، ۶ هفته به زمان نیاز دارد. برای موج ششم احتمالا خیلی دیر شده و کمک زیادی نمی‌کند اما برای بعد از این می‌تواند ایمنی ایجاد کند.