سازمانها، نهادها، مراکز، ناشران، مؤسسه‌ها و... کارهایی مناسب و در شأن و جایگاه این مقوله دنبال نمی‌کنند. اعتبارها در مراکز مربوط متناسب با فعالیتهای پژوهشی و بازخوانی عمیق اندوخته‌ها نیست. بحث «پژوهش و تحقیق» اعتبار و وجهه مناسب را به‌دست نیاورده است. آنچه به عنوان «پژوهش و تحقیق» از آن نام برده می‌شود اغلب سطح آشکار و نمایان پدیده‌ها و موفقیتهاست و ابعاد و زوایای موضوعات را در خود جای نداده است.
در حال حاضر به ندرت می‌توان آثاری کاملاً منطبق با معیارها و مؤلفه‌های پژوهشی و قابل اعتماد را نام برد، زیرا اغلب این آثار دارای نقاط ضعف یا نادیده است،. به هر حال ضرورت پرداختن به امر پژوهش و تحقیق در تمامی حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، نظامی، اقتصادی، سیاسی و... از امهات بلاانکار است و بدون آن هر امر تولیدی و خلاقه ابتر، ناقص و ناکارآمد خواهد بود.
به اشاره می‌گذریم که در حوزه ادبیات امروز ما، اندیشمندان و صاحب‌نظران چند اثر مناسب و مطلوب که دارای رتبه و ویژگی کامل و به‌سامان باشد سراغ دارند که با تکیه به آن، غنا و بی‌نیازی را در آن موضوعات معرفی نمایند؟ گرچه انبوه و کیفیت آثار فرهنگی، ادبی و هنری در کشور ما از قدمت و صلابت لازم برخوردار هستند اما ورود نسل امروز به این حوزه‌ها با تغییر رویکرد نه‌چندان به‌سامان همراه شده و متأسفانه نوع کارهای امروزی نشانگر عدم پرداختن و سرمایه‌گذاری لازم در این مقوله‌های تأثیرگذار است. همگان در جوامع مختلف معتقدند تا در گذشته‌ها و دستاوردهای خود بررسی و ارزیابی لازم صورت ندهند کارهای جدید نمی‌تواند از پشتوانه لازم در جنبه‌های مختلف بهره‌مند شود.
کار خلاقه آن نیست که بر داشته‌ها چشم ببندیم یا انکار کنیم و آن‌گاه چون قلم در دستهای ماست آن را به سلیقه و خواست خود به تلاطم و حرکت خودمدارانه واداریم. گویا امروز برخی خود را بی‌نیاز از دانستن اندوخته‌های گران‌سنگ و پیشینه‌های بی‌بدیل می‌دانند و باور کرده‌اند که سبک و سیاق نو بدون توجه به گذشته‌هاست.
برای آنان مهم آن است که کار، شکل نو و غیرتکراری پیدا کند غافل از آن‌که شکل بدیع نیز دارای ویژگیهای کاملاً علمی، منطقی و پشتوانه‌های محکم است زیرا که بدون آن، هر کار تولیدی در این وادی، خلاقه، زیبا و تأثیرگذار نخواهد شد. کارهای انتزاعی و مقطّع، پیکره واحدی را نمایش نخواهند داد و ترکیب و جامعیت محتوا و شکل را در خود نخواهند داشت. ظرف و مظروف متناسب و هم‌شأن زیباست. تصویرها و عکسهای بریده و قطعه‌قطعه شده، اصالت خود را در گذر زمان از دست می‌دهند و ناگزیر استمرار هدف و راه را بریده و بدشکل خواهند کرد.
امروز در حوزه ادبیات دفاع مقدس نیز اوضاع پژوهش‌های نظامی، سیاسی و یا ادبی، فرهنگی دچار نوسانها و فراز و فرودهای بسیاری است. سالهای اخیر شاهد نزول کارهای پژوهشی در موضوع سیاسی- نظامی- در کم و کیف- بوده‌ایم در حالی که سالهای قبل از آن تراکم کارهای کمی و کیفی این موضوع، اشتیاق و باورها را در وسعت کارهای آینده نوید می‌داد.
ادبیات و هنر نیز دارای نوسانهای بسیار متغیری بوده است. گرچه در سالهای قبل حوزه پژوهشی ادبیات دفاع مقدس مورد بی‌مهری وافر بود اما در این یکی دو سه ساله اخیر با همت و انگیزه‌های ستودنی برخی عزیزان کارهای امیدوارکننده‌ای عرضه شده و امیدهای فراوانی را برای آینده نوید می‌دهد. این وضعیت در حوزه هنر کاملاً جای تأسف دارد، تا جایی که شاید به‌ندرت بتوان کاری را در حوزه پژوهش و برای هنر دفاع مقدس برشمرد و آن را قابل اعتنا دانست.
این آسیب‌شناسی‌ها و عوامل فراز و فرود این حوزه از کارهای دفاع مقدس را چه سازمان یا نهادی متولی است؟ آیا صاحب‌نظران و دلسوزان این عرصه می‌توانند به آماری دقیق و قابل تکیه دست یابند؟ آیا مراکزی وظیفه اجرای این امور یا حمایت از این‌گونه فعالیتهارا برای خود قایل هستند؟ اعتبار و سرمایه‌گذاری لازم و کافی در چه برنامه‌های سالیانه یا چشم‌انداز بیست ساله دیده شده است و تولیت آن چگونه و با چه اسباب و لوازمی همراه است؟ مکانیسم این ساز و کار کجا دیده شده است تا این انگیزه‌های مقطع و تعهدهای فردی به حرکتی سازنده و هدفمند تبدیل شود؟ بگذریم که باید ابتدا به این نکته توجه کنیم که در حوزه‌های متنوع دفاع مقدس پیش و بیش از هر کار تولیدی و خلاقه، بحث پژوهش، بررسی و ارزیابی، آسیب‌ها، تهدیدها، فرصت‌ها و... شاخص‌ترین نشانه عملکردها و تجربیات پیشین برای تدوین و اجرای برنامه‌های امروزی و هدفمند برای آینده است.
امروزه مطمئن هستیم که آنچه نظام ما را در جهان سرافراز کرده است، عزت و اعتبار دوران دفاع مقدس است. جنبه‌های مختلف سیاسی، نظامی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و... دوران دفاع مقدس نگین درخشان جغرافی، تاریخ، سیاست و فرهنگ ماست که پرچم عزتمندی را برافراشته است. به بیراهه نرویم و با تحلیل‌های نه‌چندان منطقی به ردیف کردن عوامل و انگیزه‌های دیگر نپردازیم. نشانه‌های ارزشی و حماسی آن دوران چیزی نیست که بتوان بر آن پرده‌های فراموشی و نسیان زد تا عمق مسایل فرهنگی و اجتماعی آن نادیده گرفته شود.
آن‌که باور ندارد می‌تواند سری به حوادث اخیر لبنان بزند و دفاع مقدس 33 روزه اسلامی و حزب‌الله را بررسی کند تا مشاهده کند نام لبنان و آوازه سرافرازی او که در تمامی صفحات رسانه‌های جهان نورافشانی می‌کند از چه منشأ و سرچشمه‌ای آغاز شده و راه را در آینده جهان باز خواهد کرد. امروز تحلیلگران جهان در پس پرده مقاومت لبنان، جنبه‌های ارزشی و حماسی را در مؤلفه‌های باور و اعتقادات اسلامی نیروهای بی‌نظیر حزب‌الله بررسی و کنکاش می‌کنند.
آنان به عظمت این رویکرد و عملکرد واقفند، اما ما با ذکر و مرور خاطرات و پیروزی‌ها دل خوش داشته‌ایم بدون آن‌که آن را به صورت تئوریزه و مباحث نظری و منطبق بر تجربه‌های علمی و عملی استوار کنیم و آن را به عنوان مباحث علمی دانشگاهی و حوزوی تدوین و ارائه کنیم. آن‌قدر جامعیت و تنوع در زوایای دفاع مقدس وجود دارد که هیچ شناگری خود را به ساحل آن نخواهد رساند.
توانستن منشأ خواستن است و خواستن منشأ انگیزه وتأمل و اندیشه را در خود دارد. باورها و اعتقادات صحیح در کنار تدبیر و عمل شایسته چنان خواهد شد که گروهی با نام حزب‌الله در مقابل شیطانهای بزرگ و کوچک امروزی و مسلط بر دنیای پرفریب. باید در جنبه‌های پیدا و پنهان دفاع مقدس با طرح سؤالات و ابهامات متنوع اندیشه کرد و تأمل نمود.
دانش امروز ما شاید کافی نباشد اما همین دانش و تحلیل موجود خواهد توانست حوزه‌های ناگشوده را بر روی ما بگشاید و توسعه علم و عمل را باعث شود. قابلیتها و استعدادها در حوزه‌های پژوهش و تحقیق کم نیستند، آنان را باور کنیم و فرصت اندیشه‌سازی را برای آنان فراهم آوریم.
ما نباید بار گرانی را بر دوش نسلهای آینده قرار دهیم تا در کویر منابع دست و پا زنند و از داشته‌ها به برداشتهای خود برسند. اگر امروز منابع و مراجع مورد نیاز فردا را فراهم آوریم مسلماً کار خلاقه و مطلوب زودتر حاصل می‌شود و حاکمیت اسلام و روح مقاومت و عزت اسلامی را در پهنه این جهان تشنه با ابزار و امکانات مورد نیاز فراهم می‌آوریم، ریشه محکم و تنه تناور درخت امروز ما می‌تواند سایبان گسترده‌تر و محصول عظیم‌تر و طراوت و تازگی بیشتر را به همراه داشته باشد. بدانیم که ساز و کار این روند و ضرورت آن با شعار و اقدامات زودگذر فراهم نمی‌شود.
همت صاحب‌نظران، اعتبار کافی، جایگاه و شأن لازم، تصدی و تولیت شایسته، تواضع توأم با مدیریت مناسب، انعطاف و مدارا، صبر و شکیبایی و سرانجام اعتقاد به این راه از لوازم ضروری رسیدن به این هدف مقدس است و عناوین و اقدامات عجولانه راه به جایی نخواهد برد. تنها شایستگان و دلسوزان مجرب و صاحب اندیشه بر این مدار به کمال می‌رسند و غیراهل، از بین‌برنده زمان و زمام خواهند شد.
تاریخ انتشار: ۲ آبان ۱۳۸۵ - ۱۷:۰۴
محمدقاسم فروغی جهرمی: اصولاً در کشور ما «تحقیق و پژوهش» در حوزه‌های مختلف از مظلومیت مضاعف نسبت به فعالیتهای تولیدی و روزمره فرهنگی، هنری و ادبی برخوردار است.