به گزارش همشهری آنلاین، کاروانسراهای تاریخی زیادی در کشور وجود دارد که برخی از آنها به نقاط گردشگری تبدیل شده‌اند. کاروانسراهایی که روزگاری استراحتگاه مسافران و شلوغ و پر جنب و جوش بودند. یکی از آنها کاروانسرای دِیرِ گچین یکی از بزرگ‌ترین کاروانسراهای ایران است.
دیر گچین بر سر راه جاده تاریخی ری به قم در مرکز پارک ملی کویر قرار دارد. برای بازدید از این کاروانسرا باید به ۸۰ کیلومتری شمال شرقی شهر قم (کیلومتر ۶۰ بزرگراه گرمسار) و ۳۵ کیلومتری جنوب غربی ورامین واقع شده است.
معماری این کاروانسرا سبب شده تا آن را «مادر کاروانسراهای ایران» بنامند. چون این کاروانسرا گنبدی گچی داشته است آن را دیر گچین نامیده‌اند.
بنای کاروانسرا مربوط به دوره ساسانی است و آن را در دوران سلجوقیان، صفویان، و قاجاریان مرمت و بازسازی کرده‌اند. شکل کنونی آن متعلق به دوران صفویه است. به‌طور کل قدمت این بنای تاریخی ۱۷۵۰ سال و مقارن با حکومت اردشیر ساسانی است.
چون این کاروانسرا در مسیر جاده ابریشم قرار داشت از شهرت خاصی برخوردار بود. به‌طوری که در کتاب‌ها و متون تاریخی از آن اسم آورده شده است. دیرالجص نیز یکی از نام‌هایی است که به این عمارت تاریخی نسبت داده شده است. زیرا جص در زبان عربی به معنای گچ است.
کاروانسرای دیر گچین ۱۲ هزار هکتار مساحت دارد. هنگام ورود به این کاروانسرا به یک هشتی برمی‌خورید که به حیاط مرکزی منتهی می‌شود. در بخش شمال شرقی کاروانسرا نیز حیاط خلوتی قرار دارد که مکانی مناسب برای اسکان مسافران، میهمانان مخصوص و ماموران دولتی به شمار می‌آمد. در این کاروانسرا ۴۴ حجره نیز در حیاط اصلی و پیرامون آن مشاهده خواهید کرد. همچنین طراحی طاقچه‌هایی با تورفتگی و قوس‌هایی زیبا، تعبیه اجاق و همچنین ساخت سقفی چهار ترک به جذابیت معماری آن افزوده است.
در کل این مجموعه شامل مسجد، هشتی، حجره، اتاق، دکان، چندین برج، حیاط خلوت، ورودی، ایوان، شترخوان، آسیاب سنگی و فضای اقامتی تشکیل شده است. در بیرون این مجموعه نیز قبرستان، آب انبار و یک کوره آجرپزی قرار دارد.
اما آنچه این کاروانسرا را از بقیه مجرا می‌کرد این بود که حمامی عمومی داشت تا وقتی کاروانیان برای استراحت به دیر گچین می‌رفتند از آن استفاده کنند. حمامی که در ضلع جنوب غربی بنا قرار گرفته و دارای سربینه، خزینه، گرمخانه و سرویس بهداشتی است. باوجود چنین امکانات بهداشتی و رفاهی دیرگچین به مادر کاروانسراهای ایران شهرت یافت.
همچنین دیر گچین به افسانه‌های ایرانی نیز راه یافته‌است. نویسنده ناشناس مجمل التواریخ و القصص در حدود ۵۲۰ هجری قمری نوشت: «در دیرگچین بین ری و اصفهان، بهمن را اژدهایی بلعید و او قلمرو پادشاهی خود را به دخترش چهرآزاد معروف به همای داد.»
سازمان میراث فرهنگی این کاروانسرا را در تاریخ یک مهر ۱۳۸۲ به فهرست آثار ملی ایران افزود. پس از ثبت ملی بنا در ۱۳۸۲ مرمت اضطراری در آن آغاز شد که تا سال ۱۳۸۵ ادامه داشته است.