همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: روش PCR (واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز) شامل طراحی یک قطعه ژنتیکی برای هدف و یک مخلوط واکنشی است که برای پیدا کردن عامل بیماری‌زا یا ساختار ژنتیکی خاصی از آن استفاده می‌شود.
PCR چگونه عمل می کند؟
حمزه چوبین، متخصص ویروس‌شناسی پزشکی در مورد چگونگی عملکرد تست PCR می‌گوید:«در تشخیص ویروس سارس کرونا-۲ شناسایی ماده ژنتیکی این ویروس در نمونه بیمار دنبال می‌شود.
همچنین در طراحی کیت‌های PCR برای شناسایی ویروس سارس -کرونا ۲ از روی ساختار ژنتیکی این ویروس یک مکمل به عنوان الگو ساخته می‌شود که در صورت وجود مکمل آن در نمونه بیمار(که وجود ویروس را نشان می‌دهد)، اتصالی بین این مکمل و ساختار ژنتیکی ویروس اتفاق میافتد. این اتصال باعث ایجاد واکنشی رنگی می‌شود که توسط دستگاه انجام دهنده PCR شناسایی و به این ترتیب ،نتیجه بیمار مثبت یا منفی اعلام می‌شود.»
به گفته چوبین، در واقع تنها زمانی این واکنش اتفاق میافتد که این الگو به مکمل خود؛ یعنی ویروس سارس کرونا -۲ متصل شود.
PCR و ظهور واریانت‌های جدید
چوبین می‌گوید:«یکی از مباحثی که همیشه بعد از ورود یک واریانت جدید به جمعیت انسانی مورد بحث قرار می‌گیرد این است که آیا واریانت جدید باعث ایجاد نتایج منفی کاذب در تست PCRمی شود یا نه؟»
به زبان ساده واریانت؛ تغییرات بسیار کوچکی است که در ساختار ژنتیکی ویروس ایجاد می‌شود که میتواند تغییراتی در رفتار ویروس (مانند شیوع و بیماری‌زایی بیشتر) را به دنبال داشته باشد و به اصطلاح قوی یا حتی ضعیف‌تر شود.
به گفته این متخصص ویروس‌شناسی، تغییرات یا همان جهش‌ها معمولا در جایی از ساختار ژنتیکی ویروس اتفاق میافتد که هدف طراحی‌های PCR نیستند؛ یعنی ما معمولا برای طراحی کیت‌های PCR نواحی از ساختار ژنتیکی ویروس را انتخاب می‌کنیم که کمتر دچار تغییر می‌شوند. به زبان ساده مثلا در مورد ویروس سارس کرونا-۲ برای طراحی کیت تشخیص این ویروس ابتدا و انتهای ساختار ژنتیک این ویروس را هدف قرار میدهیم، در حالی که بیشترین تغییرات برای فرار از سیستم ایمنی و شیوع بیشتر در وسط این ساختار ژنتیکی اتفاق میافتد؛ درست مانند اینکه در وسط یک طناب گره‌ای ایجاد شود؛ در حالی‌که دو سر طناب دست نخورده باقی مانده است.
عوامل تاثیر گذار بر تست PCR
چوبین می‌گوید:«در حالت کلی، تغییرات خاصی در نواحی مورد هدف تست PCR اتفاق نمی‌افتد که باعث منفی شدن تست شود. البته در نظر داشته باشیم ما در تست PCR برای تشخیص ویروس کرونا، دو ناحیه از ساختار ژنتیکی ویروس را مورد هدف قرار میدهیم که اگر یک ناحیه دچار جهش شد؛ ناحیه دوم در دسترس باشد و شناسایی درست انجام شود. تاکنون در این دو سال همه‌گیری ویروس سارس کرونا هم واریانتی باعث منفی شدن کامل یک کیت تجاری PCR در ایران نشده است.
حالا اگر تغییرات ژنتیکی گسترده‌ای اتفاق بیفتد میتواند نتایج PCR را تحت‌تاثیر قرار دهد که در این صورت با تغییر طراحی کیت می‌توان این عامل در ایجاد جواب منفی کاذب را برطرف کرد. در واقع به این صورت نیست که شرکت‌های تولیدکننده، کیتی را روانه بازار کنند یا سازمان‌های نظارتی به کیت‌های تشخیصی اجازه فروش دهند که نتایج منفی کاذب غیر مجاز داشته باشند . شرکت های تولیدکننده و سازمان‌های نظارتی حتما این نکته را در نظر دارند.
چرا تست PCR منفی می‌شود؟
به گفته چوبین، عوامل مختلفی باعث می‌شوند نتیجه تست PCR برای تشخیص سارس کرونا منفی شود ، مانند نمونه‌گیری غیر اصولی، زمان انجام زودهنگام نمونه‌گیری ، انتقال و نگهداری غیراستاندارد نمونه و انجام غیر صحیح استخراج ماده ژنتیک موردنیاز برای انجام تست PCR و در آخر هم اشتباه در انجام تست PCR و آنالیز ناصحیح آن.
آیا هر علامت بیماری تنفسی به معنای ابتلا به کرونا یا آنفلوانزاست؟
چوبین می‌گوید:«یکی از مهم‌ترین عواملی که در این خصوص باید در نظر داشت آن است که عوامل ویروسی و باکتری مختلفی وجود دارند که باعث گرفتاری دستگاه تنفسی می‌شوند و نباید تمامی بیماران با علائم تنفسی را به یک عامل ویروس مانند کرونا یا آنفلوانزا نسبت داد.
ما تقریبا بیش از ۳۰ عامل ویروسی و باکتری مهم ایجاد کننده علائم تنفسی داریم که نیاز به تشخیص افتراقی آنها وجود دارد. به منظور کاهش خطا در تشخیص باید از تست‌های چندگانه که قابلیت تشخیص همزمان چندین ویروس و باکتری را دارند، استفاده کرد.»
آیا کیت‌های تشخیص PCR مانند سارس کرونا و دیگر عوامل ویروسی در ایران ساخته می‌شود؟
به گفته این متخصص ویروس شناسی، از زمان ظهور ویروس سارس کرونا-۲ در ایران، صنعت تولید کیت‌های تشخیص PCR در ایران نیز شکوفا شد. در این دو سال نیز بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار صرفه جویی ارزی صورت گرفته است و تقریبا تمامی تست‌های انجام گرفته در کشور با کیت‌های ایرانی انجام می‌شوند؛ کیت‌هایی که از نظر کیفیت با کیت‌های مشابه خارجی قابل‌رقابت هستند.
حتی در طراحی کیت‌های تشخیص سارس کرونا، ما با تولید کیت‌هایی که توانایی تعیین نوع واریانت را هم دارند جزء چند کشور برتر دنیا هستیم؛ یعنی می‌توانند بین واریانت دلتا یا اومیکرون افتراق دهند یا کیت‌هایی که توانایی تشخیص همزمان ۱۷ ویروس تنفسی را دارند.
در همین زمینه: