همشهری - جواد نصرتی: نیروهای نظامی روسیه، عصر دیروز، بعد از یک روز نبرد در همسایه شرقی و با وجود محکومیت جهانی، خود را به کی‌یف، پایتخت اوکراین رساندند.
به گزارش الجزیره، نیروهای روسیه بامداد پنجشنبه به دستور ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور این کشور، حمله سراسری به اوکراین را آغاز و از چند جبهه از شمال، شرق و جنوب به اوکراین هجوم بردند. روس‌ها که گفته بودند نمی‌خواهند اوکراین را اشغال کنند در دومین روز به حومه کی‌یف رسیدند.
شهر ۳میلیون نفری کی‌یف بامداد جمعه شاهد حملات موشکی بود و بارها صدای انفجار در این شهر شنیده شد؛ تا اینکه دیروز، تصاویری از حرکت خودروهای زرهی روسیه در مناطق حومه شهر منتشر شد. مقامات اوکراینی از پنجشنبه‌شب درباره حمله نیروهای روسیه به کی‌یف هشدار می‌دادند و از همان زمان، از مردم می‌خواستند به‌صورت داوطلبانه اسلحه دریافت کنند تا از این شهر دفاع کنند. وزارت دفاع اوکراین هم دیروز از مردم خواسته بود کوکتل‌مولوتف درست کنند تا دشمن را زمینگیر کنند.
حمله روسیه به اوکراین که پوتین آن را «عملیات نظامی ویژه» خوانده با واکنش‌های گسترده جهانی مواجه شده است و کشورهای غربی با تحریم‌های سنگین به این اقدام روسیه پاسخ داده‌اند. این حمله در پی سال‌ها تقابل روسیه و غرب بر سر اوکراین روی داده است. غربی‌ها در سال‌های اخیر با آغوش باز از اوکراین استقبال کرده و زمینه را برای پذیرش این کشور در ناتو فراهم می‌کردند، اما روسیه بارها قویا هشدار داده بود که گسترش ناتو به اوکراین، خط قرمز این کشور است.
سازمان ملل، گزارش داده است که از زمان شروع حمله روسیه، ده‌ها هزار اوکراینی بی‌خانمان شده‌اند و کشورهای اروپایی خود را برای سیل پناهجویان اوکراینی آماده کرده‌اند.
حمله سراسری به شرق
نیروهای نظامی روسیه، بعد از هفته‌ها تنش در منطقه، به دستور پوتین وارد اوکراین شدند. اوکراین و کشورهای غربی در چند ماه اخیر روسیه را متهم می‌کردند که قصد حمله به این کشور را دارد. با این حال روسیه که در هفته‌های اخیر بیش از ۱۰۰هزار نیرو را پشت مرزهای اوکراین برای مانورهای نظامی مستقر کرده بود، این ادعا را رد و در مقابل، اوکراین را به‌خاطر رفتارهای تحریک‌آمیز محکوم می‌کرد. در نهایت پوتین پنجشنبه دستور عملیات ویژه نظامی را برای محافظت از مردم، ازجمله شهروندان روسیه که در اوکراین در معرض «نسل‌کشی» بودند، صادر کرد؛ «به همین‌خاطر، ما برای غیرنظامی‌سازی و غیرنازی‌سازی اوکراین اقدام می‌کنیم. ما نمی‌توانیم با تهدیدهایی که از قلمروی اوکراین مدرن نشأت می‌گیرد، احساس امنیت و پیشرفت کنیم و به زندگی ادامه بدهیم.»
چند روز قبل از این دستور، جمهوری‌های خودخوانده در شرق روسیه- لوهانسک و دونتسک-توسط کرملین به رسمیت شناخته شده بودند و در روزهای بعد از آن، مقامات این دو جمهوری خودخوانده از روسیه خواستند در مقابل تحرکات نظامی اوکراین علیه این دو جمهوری به آنها کمک کند.
زمزمه‌های بی‌طرفی
روسیه از همان ابتدا صراحتا اعلام کرده بود هدفش اشغال نظامی اوکراین نیست و می‌خواهد مردم را از سرکوب و حکومت ناعادلانه این کشور نجات دهد. همزمان با نزدیک‌شدن نیروهای نظامی روسیه به کی‌یف، برخی صداها از اوکراین درباره علاقه‌مندی این کشور به بی‌طرفی بلند شد که با استقبال مقامات ارشد روسیه مواجه شد.
دیروز یکی از مقامات ارشد اطلاعاتی روسیه در واکنش به صحبت‌های یکی از مشاوران ولودیمیر زلینسکی، رئیس‌جمهور اوکراین گفت بی‌طرفی اوکراین در رابطه با ناتو، تنها راه پیش‌روست. میخائیل پولولیاک در بیانیه‌ای که در اختیا رویترز قرار داده، گفته بود اوکراین آماده مذاکره است و اتخاذ موضع بی‌طرفانه هم یکی از محورهای مذاکرات است.
به گزارش الجزیره، دیروز سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم در یک کنفرانس خبری در مسکو، گفت هدف روسیه خلع سلاح اوکراین است؛ نه اشغال این کشور. او همچنین گفت کشورش تنها زمانی آماده مذاکره است که اوکراین، سلاحش را زمین بگذارد. او همچنین یادآوری کرد روسیه می‌خواهد مردم اوکراین مستقل بوده و این امکان را داشته باشند که خودشان آزادانه سرنوشت خودشان را انتخاب کنند، اما هشدار داد کرملین نمی‌خواهد «نئونازی‌ها» اداره کشور همسایه‌اش را در اختیار داشته باشند.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین هم اعلام کرد که روسیه برای مذاکره با اوکراین در مینسک، پایتخت بلاروس آماده است. او گفته محور این مذاکرات باید «موضع بی‌طرفی» اوکراین و همینطور «خلع سلاح» این کشور باشد. زلینسکی دیروز در سخنرانی تلویزیونی خود مستقیما از پوتین خواسته بود با هم مذاکره کنند.
گله از اروپا
اوکراین درحالی در مقابل تهاجم نظامی روسیه دست‌بسته و زمینگیر شده است که در هفته‌های اخیر روز و شب صدای بلند حمایت‌های کشورهای غربی شنیده می‌شد. کشورهای اروپایی به رهبری آمریکا از واکنش هماهنگ، جامع و بی‌سابقه به حمله احتمالی روسیه صحبت می‌کردند. با این حال، تنها واکنش آنها، تحریم‌هایی بود که از نظر بسیاری، نه چندان جدی و ناقص است.
از روز اولی که احتمال حمله روسیه مطرح شد، مقامات نظامی و مردم عادی در اوکراین بارها در مصاحبه‌های خود با رسانه‌ها گفته بودند در صورت حمله، به‌تنهایی باید جلوی ارتش مجهز روسیه بایستند و امیدی به حمایت‌های غرب ندارند. دیروز، زلینسکی به‌شدت از انفعال رهبران غربی انتقاد کرد و خواستار واکنش شدیدتر آنها به روسیه شد. او که لباس نظامی بر تن کرده بود، در سخنرانی تلویزیونی خود خطاب به رهبران غربی گفت: «ستون تانک‌ها و حملات هوایی خیلی شبیه چیزی است که اروپا خیلی وقت پیش در جنگ جهانی دوم دیده است. مطمئنم که شما، تمام شما، همه اروپا، همه اینها را می‌بینید، اما ما نمی‌بینیم که شما چه‌کار می‌خواهید بکنید. چطور می‌خواهید از خودتان دفاع کنید وقتی که این‌قدر در کمک کردن به اوکراین کند هستید؟»
پیش از این صحبت‌ها، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا که مدت‌ها وعده می‌داد در حمله نظامی احتمالی روسیه به اوکراین، کی‌یف را تنها نخواهد گذاشت، صراحتا گفت هیچ نیرویی به اوکراین نخواهد فرستاد. دیروز بن والاس، وزیر دفاع انگلیس هم درخواست‌های اوکراینی‌ها و برخی نمایندگان محافظه‌کار پارلمان برای اعمال منطقه پرواز ممنوع در اوکراین را رد کرد و گفت چنین کاری، درگیری مستقیم با روسیه را به همراه خواهدداشت و در نتیجه به جنگ در سراسر اروپا منجر خواهد شد. او به بی‌بی‌سی گفت: «برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع، باید جت‌های انگلیسی را مقابل روس‌ها قرار بدهم و ناتو هم باید علیه روسیه اعلان جنگ کند. من نمی‌توانم و نمی‌خواهم یک جنگ اروپایی را شروع کنم.»
هرچند بن والاس دیروز گفت ارتش روسیه از برنامه زمانی‌اش در اوکراین عقب افتاده و به اهداف اصلی خود در روز اول نرسیده، اما ارتش اوکراین با وجود تلاش‌هایش نتوانسته از پیشروی نیروهای روسیه در جبهه‌های مختلف جلوگیری کند و زیر سایه قدرت نظامی روسیه قرار داشت.
قدرت‌های غربی هم که از ایستادن در کنار اوکراین درصورت حمله احتمالی صحبت می‌کردند، اقدامی فراتر از وضع تحریم علیه مسکو نکرده‌اند.
واکنش با تحریم
تنها گام عملی کشورهای غربی و متحدانشان در دیگر نقاط دنیا علیه حمله اخیر روسیه به اوکراین، وضع تحریم علیه افراد و نهادها در روسیه بوده است. این کشورها، چند روز پیش هم در پی به رسمیت شناخته شدن جمهوری‌های خودخوانده در شرق اوکراین توسط روسیه، برخی افراد و نهادها را تحریم کرده بودند.
هدف غرب، فلج کردن اقتصاد روسیه است. تحریم‌های عمده علیه روسیه اینها هستند:
آمریکا: دارایی ۴بانک روسیه بلوکه و از سیستم تبادل دلار آمریکا خارج می‌شود. چند فرد مرتبط با کرملین تحریم می‌شوند. آمریکا و متحدانش، نیمی از واردات کالاهای با فناوری پیشرفته را که می‌تواند کاربری دوگانه تجاری و نظامی داشته باشد، ممنوع می‌کنند.
اتحادیه اروپا: در دور اول تحریم‌ها، ۷۰درصد سیستم بانکی روسیه و همینطور شرکت‌های کلیدی دولتی ازجمله صنایع دفاعی را تحریم می‌کند. بخش انرژی روسیه و همینطور صادرات کالاهای حیاتی این بخش به روسیه تحریم می‌شود. فروش هواپیما و قطعات آن به خطوط هوایی روس تحریم می‌شود. دسترسی روسیه به فناوری‌های پیشرفته، ازجمله نیمه‌رساناها و نرم‌افزارها محدود می‌شود. اتحادیه اروپا در دور سوم تحریم‌ها علیه روسیه در چند روز اخیر، تصمیم گرفت که دارایی ولادیمیر پوتین و سرگئی لاوروف در اروپا را هم مسدود کند.
انگلیس: دارایی تمامی بانک‌های اصلی روسیه ضبط و از سیستم مالی انگلیس اخراج می‌شود. دارایی افراد و نهادهای مختلف روسی بلوکه می‌شود. خط هوایی ایروفلوت روسیه از انگلیس اخراج می‌شود. مجوز صادرات کالاهایی که می‌توانند کاربرد نظامی هم داشته باشند، لغو می‌شود.
پیش از این، آلمان در پی به رسمیت شناخته شدن جمهوری‌های خودخوانده در شرق اوکراین توسط کرملین، جلوی اجرایی شدن پروژه خط لوله گاز نورد استریم ۲را گرفته بود. روسیه بارها گفته بود صادرات گاز از طریق این خط لوله نباید سیاسی شود.
روسیه پیش‌تر گفته بود برای مقابله با تحریم‌ها آماده است. وزیر اقتصاد این کشور هم در واکنش به تحریم‌های اخیر گفته است مسکو می‌خواهد با گسترش تجارت با آسیا، اثرات تحریم‌ها را کاهش دهد.
انگلیس و آمریکا، علاوه بر روسیه، بلاروس را هم به‌خاطر همدستی در حمله روسیه به اوکراین تحریم کرده‌اند. جبهه شمالی روسیه علیه اوکراین از بلاروس باز شده است.
با وجود درخواست‌های اوکراین و بسیاری در اروپا، غربی‌ها در لیست تحریم‌های خود، اخراج روسیه از سیستم سوئیفت را درنظر نگرفته‌اند. سوئیفت یا همان ارتباطات جهانی مالی بین‌بانکی، شبکه‌ای جهانی برای پرداخت بین نهادهای مالی در سراسر دنیاست. اخراج هر کشوری از این شبکه، عملا آن کشور را از تراکنش‌های مالی دنیا بیرون نگه‌می‌دارد و دردسرهای زیادی برای انتقال پول از و به این کشورها ایجاد می‌کند.
با این حال، اخراج روسیه از سوئیفت، مخالفان زیادی در اروپا دارد. روسیه ۴۰درصد گاز اروپا را تامین می‌کند و بسیاری معتقدند اخراج روسیه از سوئیفت می‌تواند پیامدهای سنگینی برای برخی کشورهای اروپایی داشته باشد. غربی‌ها، چین، متحد اصلی روسیه را متهم می‌کنند که موضع نرمی علیه اقدام اخیر روسیه گرفته است. شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین دیروز با همتای روس خود تلفنی صحبت کرد و ضمن دفاع از مواضع روسیه در مقابل ناتو، گفت که از گفت وگو برای حل مسئله و بحران استقبال می‌کند. به گزارش بی‌بی‌سی، بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه هم دیروز در تماس تلفنی با پوتین، از حمله نظامی روسیه به اوکراین با عنوان «تصحیح تاریخ» یاد کرد و «سیاست‌های برهم‌زننده ثبات ناتو و آمریکا که وضعیت خاورمیانه را به هم ریخته» محکوم کرد.
بحران انسانی
از همان آغاز شروع تهاجم روسیه، بسیاری در شهرهای بزرگ اوکراین، به نقاط امن پناه بردند و سازمان ملل گفته است ۱۰۰هزار نفر در ۲روز اول مجبور به جابه‌جایی شده‌اند. با این حال، بحران اصلی پیشروی اوکراین و اروپا قرار دارد. فیلیپو گراندیف، رئیس آژانس پناهجویان سازمان ملل هشدار داده پیامدهای انسانی جنگ اوکراین، «ویران‌کننده» خواهد بود.
کشورهای همسایه اوکراین هم گفته‌اند آماده پذیرش پناهجویان اوکراینی هستند. لهستان گفته است در مرز خود با اوکراین، کمپ‌های پناهجویان ایجاد می‌کند. مولداوی در جنوب اوکراین گفته است که در روز اول جنگ، هزاران اوکراینی به این کشور پناه برده‌اند.
رولان شیلینگ، نماینده منطقه‌ای آژانس پناهجویان سازمان ملل در اروپا گفته است: «ما انتظار داریم تعداد پناهجویان بسیار بیشتر شود. تخمین زده می‌شود حدود ۴میلیون پناهجو از اوکراین به کشورهای دیگر بروند.»
اعتراض در خانه
اقدام روسیه در حمله نظامی به اوکراین، با اعتراض‌های مردمی در خود این کشور هم مواجه شده است.
پلیس روسیه حدود ۱۴۰۰نفر را در ۵۱شهر دستگیر کرده است. ۷۰۰نفر از این افراد در مسکو و ۳۴۰نفر از آنها در سنت‌پترزبورگ دستگیر شده‌اند. برخی فعالان روس در پی تهاجم روسیه به اوکراین، از مردم درخواست کردند که به خیابان‌ها بیایند و علیه این اقدام پوتین تظاهرات کنند.
در یک کارزار اینترنتی، نزدیک به ۳۰۰هزار نفر درخواست پایان حمله را امضا کرده‌اند. روزنامه‌نگاران، دانشمندان و اعضای شوراهای شهر در روسیه هم در نامه‌هایی جداگانه، خواستار پایان جنگ شده‌اند.
بهای اتکا به غرب
تهاجم روسیه به اوکراین، احتمالا نقطه پایان چیزی خواهد بود که از نظر روس‌ها، افتادن در دامان غربی‌هاست. اوکراین سال‌هاست با ایده پیوستن به ناتو، از روسیه دور می‌شود. ایده کشاندن ناتو به شرق اروپا، مسئله‌ای بسیار حیاتی و مهم برای روسیه است و مسکو نشان داده که حاضر است دست به هر کاری بزند تا جلوی نفوذ ناتو به شرق اروپا را بگیرد. مسکو، اخیرا صراحتا در تضمین‌های امنیتی‌ای که از غرب خواسته بود، خواستار جلوگیری از گسترش ناتو به شرق اروپا شده بود.
مسکو، اوکراین را بخشی جدایی‌ناپذیر از روسیه بزرگ می‌داند و معتقد است که جدایی ناتو از حوزه نفوذ روسیه، تهدیدی حیاتی برایش به شمار می‌رود. اوکراین به‌خصوص در دوران ولودیمیر زلینسکی، بیش از گذشته خود را به غرب نزدیک کرده و صراحتا می‌خواست که به ناتو بپیوندد. پوتین بارها زلینسکی را متهم کرده بود که یکی از افراطی‌هایی است که کنترل اوکراین را به‌دست گرفته و این کشور را به سمت غرب هدایت می‌کند. او، بعد از آنکه ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهور طرفدار روسیه اوکراین از قدرت پایین کشیده شد به قدرت رسیده است. واکنش روسیه به ماجرای یانوکوویچ، انضمام شبه‌جزیره کریمه بود. از نظر روسیه، تأکید زلینسکی و همفکران او بر نزدیکی به غرب، تهدیدی برای ملیت روس‌ها به شمار می‌رود.