همشهری آنلاین - زهرا کریمی: به روایت تقویم فردا روز درختکاری است، روزی که علاقه‌مندان به محیط زیست نهال می‌کارند به امید اینکه زمین سبزتر شود و درختان جای برج‌ها و آپارتمان‌ها و بزرگراه‌های عریض و طویل را بگیرند. رویدادی که هر سال تکرار می‌شود اما همچنان شهرهای بزرگ مانند تهران با معضل کمبود فضای سبز و هوای پاک مواجه است. مطابق قانون هوای پاک که در سال ۹۶ به تصویب هیات دولت رسیده، سرانه فضای سبز برای هر نفر در شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت معادل ۱۵ مترمربع است حال اینکه این سرانه در تهران فقط ۱۰ متر مربع برای هر شهروند است. همچنین نگرانی‌های زیادی درباره نوع پوشش گیاهی تهران و نحوه نگهداری از آن در این شرایط خشکسالی وجود دارد. به همین بهانه با علی محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستان ها و فضای سبز شهر تهران به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
آقای مختاری، سهم تهرانی‌ها از فضای سبز ۵ متر کم‌تر از استانداردهای تعریف شده است، شهرداری تهران و به ویژه سازمان بوستان‌ها برای جبران این کمبود چه برنامه‌ای دارد؟
درباره سطح استاندارد فضای سبز شهری، از آنجا که این شاخص با استناد به ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی هر شهر به طور متفاوت تعریف می‌شود بنابراین امکان تعیین استانداردهای قابل قبول واحدی برای کشورها و مناطق مختلف عملاً وجود ندارد. حتی نمی‌توان در گستره یک کشور نیـز میزان استاندارد مشخصی از فضای سبز را برای شهرهای مختلف آن پیشنهاد کرد. اما سرانه فضای سبز درون شهری تهران در حال حاضر بطور متوسط بالغ بر ۱۶.۴۶ متر مربع است در حالی‌که تا قبل از انقلاب اسلامی تنها حدود یک متر مربع بود. همچنین تعداد بوستان‌های شهر تهران از ۷۵ بوستان در سال ۵۷ به ۲ هزار و ۳۲۱ بوستان در سال جاری رسیده است. اکنون مساحت تحت پوشش جنگل‌کاری‌های برون شهری تهران نیز از دو هزار و ۹۳۷ هکتار در سال ۵۷ با بهره برداری از پروژه هزار و ۲۵۰ هکتاری کمربند سبز پیرامون شهر تهران در ۱۵ اسفند ماه سال جاری به ۴۵ هزار و ۱۰۲ هکتار خواهد رسید.
اما با این وجود شاهد این هستیم که همچنان برخی مناطق تهران در فقر فضای سبز به سر می‌برند. درباره پراکندگی فضای سبز در هر منطقه هم توضیح دهید؟
بله مناطق مرکزی شهر که عمدتا جز محدوده بافت فرسوده پایتخت محسوب می‌شوند با کمبود سرانه فضای سبز مواجه هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در مناطقی همچون ۱۰، ۱۷، ۷، ۸، ۱۱ و ۱۲ به دلیل بافت فشرده و متراکم و ریزدانه شهری، کمبود پهنه (جی) و هزینه سنگین تملک عرصه‌ها برای توسعه فضای سبز با مشکل مواجه شویم. همچنین اکنون از بین مناطق ۲۲ گانه شهر تهران، شش منطقه ذکر شده جزو مناطق کم برخوردار بوده و مناطق ۲۲، ۲۱، ۱۹ و ۴ جزو مناطق برخوردار از لحاظ سرانه فضای سبز هستند. مطابق با اهداف برنامه سوم شهرداری تهران، قرار است سرانه فضای سبز شهری در سال ۱۴۰۲ (سال پایانی اجرای برنامه پنج ساله سوم) به ۱۶.۶۶ مترمربع به ازای هر شهروند تهرانی برسد که هم اکنون این میزان به ۱۶.۴۶ متر مربع است. در همین راستا توسعه کمربند سبز پیرامون شهر تهران در سه سال آینده از ۴۵ هزار و ۱۰۲ هکتار به ۵۰ هزار هکتار را خواهیم داشت.احیا و کاشت ۳ هزار و ۴۴۰ اصله درخت ۱۰ تا ۱۲ ساله با محیط بن بالای ۵۰ سانتی متربه منظور ساماندهی و احیا درختان چنار خیابان ولیعصر را هم در دستور کار داریم.
در مورد مناطقی که کمترین فضای سبز را دارند، برنامه ویژه‌ای در نظر گرفته‌اید؟
بله ما به دنبال تملک باغات و اراضی مشجر و تبدیل آن به بوستان عمومی هستیم و مثلا ۱۴ قطعه از اراضی مشجر و باغات در مناطق کم‌برخوردار ۷، ۱۰، ۱۷، ۸، ۱۱ و ۱۲ را برای این کار در نظر گرفته‌ایم.
یکی از نگرانی‌های جدی فعالان محیط زیست این است که همه کشور از جمله تهران با بحران خشکسالی در سال‌های اخیر روبرو شده و همین موضوع حفظ و نگهداشت فضاهای سبز در تهران را سخت کرده است. برای این مسئله چه راه‌حلی ارائه کرده‌اید و چه برنامه‌ای دارید؟
و سعی کرده‌ایم تا با استفاده از نظرات متخصصان خبره و صاحبنظران، تشکل‌های مردمی، استارت آپ‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز علمی و با بهره گیری از تکنولوژی روز و بومی حفظ، نگهداری و توسعه فضای سبز را بعنوان یک شاخص اساسی توسعه پایدار شهر تهران به مرحله اجرا درآورده‌ایم. بدون شک افزایش جنگل‌کاری‌های برون شهری در قالب طرح کمربند سبز، توسعه بوستان‌ها، افزایش فضای سبز حاشیه بزرگراه‌ها و در نهایت رشد سرانه فضای سبز علاوه بر ایجاد حس سرزندگی در میان ساکنان هر محله و منطقه، می‌تواند اقدام مکمل مهمی در جهت کاهش عوارض آلودگی هوا و افزایش کیفیت زیست محیطی شهر تهران باشد.
کارشناسان محیط زیست معتقدند که اغلب پوشش‌گیاهی به کار گرفته شده در تهران متناسب با شرایط آب و هوایی آن نیست، برای اصلاح گونه‌های گیاهی اقدامی کرده‌اید؟
با توجه به محدودیت‌های آب و هوایی در مناطق مختلف شهر تهران و بررسی‌ها و مطالعات انجام شده مشخص شده است که برای حفظ فضای سبز شهر تهران با توجه به تغییر اقلیم، آلودگی هوا و ریزگردها شناسائی گونه‌های گیاهی مناسب میکروکلیماهای مختلف شهر و همچنین چگونگی مقابله با محدودیت‌های آب، خاک، مبارزه با آفات و بیماری‌ها و سایر مشکلات و معضلات فضای سبز، احتیاج به اجرای پروژه ها وطرحهای تحقیقاتی خاص در این زمینه است. بنابراین، این سازمان علاوه بر همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی همچون باغ گیاهشناسی برای معرفی گونه‌های گیاهی سازگار با شرایط آب و هوایی شهر تهران اقدام به احداث یک ایستگاه تحقیقاتی در جنوب شرقی شهر تهران کرده است.
یکی از تحقیقات مهمی که در این ایستگاه انجام می‌شود، جمع آوری انواع گونه‌های گیاهی مقاوم و سازگار است. همچنین قسمتی از این ایستگاه به عنوان پایه‌های ژنتیکی و کلکسیون گیاهان پوششی جایگزین چمن اختصاص یافته است. یکی دیگر از اهداف این ایستگاه تحقیقاتی، انجام پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با گیاه و آب و خاک با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز علمی تحقیقاتی است.
هر ساله سهم هفته درختکاری در افزایش سرانه فضای سبز چقدر است؟
افزایش سرانه فضای سبز، برنامه‌ای مقطعی نیست و اصول خاص خودش را دارد. معمولا برنامه ریزان فضای سبز با پیش بینی همه موارد در طول یکسال به اهداف تعیین شده دست می‌یابند. هفته درختکاری در حقیقت هفته اطلاع رسانی و آموزش همگانی و بعنوان یک نماد فرهنگ اصیل اسلامی و ایرانی برای آشنایی و ایجاد حس تعلق خاطر به فضای سبز و اهمیت دادن به آن است. در این هفته پروژه های بزرگی در توسعه کمربند سبز پیرامون شهر تهران به بهره برداری می‌رسد که خود منجر به افزایش سرانه فضای سبز برون شهری نیز می‌شود اما اجرای عملیات آن از ابتدای سال از مرحله شناسایی اراضی، تحویل اراضی، شروع عملیات اجرایی که عموما از آبان ماه آغاز می‌شود، ایجاد شبکه آبیاری، تهیه نهال، حفر چاله، غرس درخت انجام و در این هفته به سرانجام می‌رسد.