به گزارش همشهری آنلاین، کبوترخانه، کفترخان یا برج کبوتر محلی برای آشیانه کردن کبوترها است. بیشتر کبوترخانه‌ها به‌صورت برج‌های استوانه‌ای هستند که درون دیوارهای داخلی آنها صدها حفره کوچک برای لانه کردن کبوترها ایجاد شده است. هر کبوترخانه حدود ۱۴ هزار کبوتر را در خود جای می‌داد. در ساخت این کبوترخانه‌ها از خشت استفاده می‌کردند و روی آن را اندود کاهگل می‌کشیدند.
در گذشته کود شیمیایی برای کشاورزی وجود نداشت، به‌همین دلیل کبوترخانه‌ها ساخته می‌شدند تا با جمع‌آوری مدفوع پرندگان بتوانند کود مورد نیاز را تهیه کنند. ساختمان درونی کبوتر خانه‌ها را شبیه کندوی زنبور عسل درست می‌کردند. کبوتران غذای خود را از مزارع اطراف تأمین می‌کردند. دیوارهای این برج‌ها به سمت فضای داخلی شیب داشتند تا فضله کبوترها مستقیم به داخل حفره مرکزی بیفتد و خشک شود. این برج‌ها سالی یک‌بار باز می شدند تا فضولات جمع آوری شوند.
ارتفاع این کبوترخانه‌های استوانه‌ای تا ۱۸ متر و قدمت این سازه‌ها در ایران به ۱۲۰۰ سال پیش می‌رسد. بیشتر این کبوترخانه‌ها در طول قرن شانزده و هفده میلادی به‌ویژه در زمان صفویان ساخته شده‌اند. در مناطق مرکزی ایران کبوترخانه‌های زیادی وجود دارد. به‌ویژه در اصفهان. در سفرنامه تاورنیه که در سال ۱۶۷۷ میلادی (۱۰۸۸ هجری) آمده است: در اطراف اصفهان بیش از ۳هزار کبوتر وجود داشته است. البته کبوترخانه‌هایی در شهرهای مختلف ایران مانند یزد که معروف‌ترینش در میبد قرار دارد، آذربایجان، گلپایگان، خمین و ورزنه نیز وجود دارد.
کبوترخانه میبد
یکی از معروف‌ترین کبوترخانه‌های ایران، کبوترخانه میبد در استان یزد است. این کبوترخانه حدود ۴ هزار لانه دارد. بر روی پشت بام برج کبوترخانه میبد چهار برج کوچک و یک برج بزرگ قرار دارند که محل ورود و خروج کبوتران از آن جا بوده است. این اثر تاریخی در جنوب شرق باروی قدیم شهر ساخته است.
برج کبوترخانه ورزنه
در ورزنه نیز تعداد زیادی کبوترخانه وجود داشت. برج کبوتر خانه ورزنه متعلق به دوره صفویه است. این برج در نزدیکی پارک ساحلی و در مجاورت خیابان شیخ بهایی ورزنه واقع شده است. این کبوترخانه که شبیه به کندوی زنبور است بسیار زیبا و دیدنی است، بنابراین در سفر خود به ورزنه آن را از دست ندهید.
برج کبوترخانه مرداویج اصفهان
معروف‌ترین کبوترخانه اصفهان مرداویج است. کبوترخانه مرداویج شبیه به یک گل طراحی شده که هشت دایره دور تا دور آن قرار دارد و در مرکز آن یک دایره بزرگ‌تر دیده می‌شود. ارتفاع این برج به ۱۸ متر می‌رسد و قطر آن ۱۶ متر است. این برج سه طبقه با ۱۵ هزار لانه است. برای ورود و خروج کبوترها ۷۷۰ حفره در بالای آن تعبیه شده که اندازه آنها در حدی است که فقط کبوترها می‌توانند عبور کنند.
برج کبوترخانه ردان اصفهان
برج کبوترخانه ردان یکی از معدود کبوترخانه‌هایی است که در دوران قاجار ساخته شده است. ارتفاع این برج ۱۰ متر و قطر استوانه آن ۱۳ متر است. برج ردان در ۳ کیلومتری جنوب شهر اصفهان در روستای ردان قرار دارد.
برج کبوترخانه هزار جریب اصفهان
برج کبوترخانه هزار جریب در محوطه دانشگاه اصفهان قرار دارد. این برج در زمان صفویان ساخته شده است. باغ‌های هزار جریب نیز در اطراف این کبوترخانه قرار داشتند و از مدفوع این کبوترها به‌عنوان کود برای تقویت درختان استفاده می‌شد.
برج کبوترخانه دستگرد خمینی شهر اصفهان
برج کبوترخانه دستگرد متعلق به دوران قاجار است. این برج در انحصار شهرداری و به عنوان یکی از نمادهای شهر مورد حفاظت قرار گرفته است. ارتفاع و قطر برج ۵متر است. برای بازدید ازاین کبوترخانه باید به استان اصفهان، خمینی شهر، خیابان پروفسور میردامادی، پارک مهر، روبه‌روی جاده دستگرد بروید.
برج کبوترخانه مبارکه
مبارکه در ۴۵ کیلومتری جنوب غربی اصفهان یکی از زیباترین کبوترخانه‌های ایران را دارد که مربوط به دوره پهلوی است. این کبوترخانه به برج کبوترخانه ده قلوی زیباشهر مبارکه اصفهان معروف است. کبوترخانه ۱۰ قلو زیباشهر در بلوار امام رضا مبارکه واقع شده است و از نظر موقعیت جغرافیایی در نزدیکی مسجد ۱۴ معصوم (لنج) زیباشهر قرار گرفته است.
کبوترخانه گورت اصفهان
کبوترخانه گورت در روستای گورت از توابع دهستان قهاب واقع است. قدمت این کبوترخانه نیز به دوران صفویان می‌رسد.
برج مارچین اصفهان
برج مارچین در محله مارچین اصفهان قرار دارد. قدمت این برج به دوران صفویان باز می‌گردد. ارتفاع این ۱۶ متر و قطر آن ۱۸متر است. این برج نیز در خیابان امام خمینی و محله مارچین قرار دارد.
برج کبوترخانه آذر بهرام اصفهان
یکی از خاص‌ترین برج‌های کبوترخانه اصفهان آذر بهرام است. این برج تبدیل به یک کافه فرهنگی شده که فضایی برای مطالعه در آن تعبیه شده است. این برج دارای سه طبقه و قدمت آن ۴۰۰ سال است. برای بازدید از این کبوترخانه باید به بزرگراه شهید بابایی و ابتدای خیابان شهید بیگدلی بروید.
برج کبوترخانه نرگان فلاورجان اصفهان
کبوترخانه نرگان در روستای نرگان اصفهان سه طبقه دارد. قدمت برج نرگان به بیش از ۴۰۰ سال می‌رسد.
کبوترخانه‌های گلپایگان و خوانسار
اگر به گلپایگان هم سفر کنید در اطراف مزارع کشاورزی آن هنوز کبوترخانه‌هایی قرار دارد. کبوترخانه‌های خوانسار و گلپایگان برخلاف سایر کبوترخانه‌های مناطق اصفهان که استوانه‌ای شکل هستند، با نقشه چهارکنج و مستطیلی هستند.